بخشی از مقاله
چکیده:
به منظور تعیین مقدار تاثیر جداسازی چشمی در میزان آفلاتوکسین نهایی در ارقام مختلف پسته، نمونه هایی از پسته های محموله های صادراتی از ارقام فندقی، احمد آقایی و کله قوچی تهیه گردید. ابتدا کلیه پسته های لکه دار جدا شده و بر حسب رنگ لکه به دو دسته با لکه های زرد و قهوه ای و با لکه های خاکستری وسیاه تقسیم شدند. بقیه پسته ها که بدون لکه بودند پسته های آسیب دیده و دهن بسته جدا سازی و باقیمانده از نظر وزن و اندازه در دسته های درشت، متوسط و ریز قرار داده شدند. مقدار آفلاتوکسین نمونه ها به روش TLC-Scanner اندازه گیری شد.
نتایج به دست آمده نشان می دهد که میانگین آفلاتوکسین اندازه گیری شده در پسته های لکه دار زرد و قهوه ای در سه رقم فوق به ترتیب ۵۲/۶۳۱، ۸۳/۲۳۶ و۵۳/۰۲۱پی پی بی و در پسته های لکه دار خاکستری و سیاه به ترتیب ۸۶/۸۲،۸/۲۹۲ و ۸۲/۷پی پی بی بود. با جداسازی کامل پسته های لکه دار ، به ترتیب مقدار۲۵/۹۸، ۳۴/۶۹ و ۰۱/۵۹ درصد از آلودگی به آفلاتوکسین در ارقام فندقی، احمد آقایی و کله قوچی کاسته شد
مقدمه:
محصول پسته که اصلی ترین محصول صادراتی کشاورزی ایران است نیز بشدت تحت تاثیر موضوع آلودگی به زهرابه آفلاتوکسین قرار گرفته و صادرات آن بارها با تهدید جدی روبرو شده است. نتایج تحقیقاتی که در سالهای 1986، 1995 و 1999 توسط دوستر و سامر در خصوص بررسی و شناسایی دانه های مشکوک به آلودگی انجام گرفته نشان می دهد در دانه هایی که پوست نرم رویی آنها قبل از برداشت شکاف هایی ایجاد می شود احتمال آلودگی قارچی وجود دارد و مغز این دانه ها در باغ به سم آفلاتوکسین آلوده می شوند. از طرف دیگر این دانه ها اغلب دارای لکه هایی روی پوست استخوانی می باشند که هرچه سطح لکه بیشتر باشد نشان دهنده این است که دانه پس از پاره شدن پوست مدت زمان بیشتری در روی درخت بوده و احتمال آلودگی آن بیشتر است
جدا سازی دانه های آلوده به آفلاتوکسین بر اساس خصوصیات آنها از همان سالهای اولیه ای که وجود این سموم در دانه های پسته به اثبات رسید مورد توجه محققان قرار گرفته است. در سالهای 1980 و 1981 فرسایی و همکارانش دستگاهی ابداع کردند که قادربود تا دانه هایی که تحت تاثیر اشعه ماورای بنفش دارای فلورسانس هستند را جداسازد. با وجود این هنوز ارتباط مستقیمی بین مقدار آفلاتوکسین و وجود فلورسانس در پسته به اثبات نرسیده به طوریکه در سال 1992 استینر و همکارانش با آزمایش تک تک دانه های پسته از نظر فلورسانس و مقدار آفلاتوکسین اعلام کردند که دانه های بدون فلورسانس با مقادیر بالای آفلاتوکسین و دانه های با فلورسانس و مقادیر کم آفلاتوکسین وجود دارند.
تحقیقات متعددی که در سالهای 1995 و 1999 توسط دوستر و همکارانش انجام شده نشان می دهد زود خندانی و برداشت دیر هنگام محصول دو عامل مهم آلوده شدن پسته ها به سم آفلاتوکسین در باغ است. به گزارش این محققان احتمال اینکه یک دانه زود خندان به آفلاتوکسین آلوده باشد 50 برابر دانه های سالم است.
در تحقیقی که توسط سامر و همکاران در سال 1986 به عمل آمد عنوان شد که از هر 500 دانه زود خندان حتما یکی از آنها آلوده است. در مطالعه ای که دوستر و همکاران در سال 1991 در خصوص آلودگی دانه های زود خندان انجام دادند به این نتیجه رسیدند که کاهش رطوبت پوست نرم رویی نشان دهنده گذشت زمان زیاد از ایجاد ترک خوردگی وبیشتر بودن احتمال آلودگی است به طوری که در دانه های زود خندان با پوست خشک و چروکیده نسبت به دانه های با پوست تازه این احتمال 3 برابر بیشتر است. علاوه بر آن مقدار سم موجود در دانه های با پوست خشک و چروکیده به مراتب بیشتر است.
به گزارش سامر در سال 1986 اگر کمتر از 15 روز از ترک خوردگی دانه گذشته باشد آلودگی به اسپور قارچ و آفلاتوکسین وجود ندارد. هر چقدر درصد ترک خوردگی زیادتر باشد تعداد دانه های آلوده بیشتر می شود. رایس در سال 1980 گزارش نمود که آفت کرم نافه پرتقال می تواند اسپور قارچها را به پسته منتقل کند بنابراین وجود این آفت و یا آفاتی نظیر آن در باغهای پسته احتمال آلوده شدن دانه ها را به مراتب زیادتر می کند.
در سالهای اخیر شناسایی و جداسازی دانه های زود خندان در هنگام فرآوری و خشک کردن پسته مورد توجه بسیاری از محققان قرار گرفته است. چون در دانه های زود خندان لایه جداکننده بین پوست استخوانی و پوست نرم رویی کاملا تشکیل نشده است در سال 1994 پیرسون و همکاران مشاهده کردند که از این خصوصیت می توان برای جدا سازی پسته های زود خندان از پسته های سالم استفاده کرد و احتمال اینکه بتوان با دستکاری دستگاههایی که برای پوست گیری به کار می روند از پوست شدن آنها جلوگیری کرد را مورد بررسی قرار دادند و به این نتیجه رسیدند که می توان شرایط پوست گیری را طوری فراهم کرد که %98 پسته های زود خندان پوست نشده باقی بمانند در حالیکه % 95 پسته های سالم پوست گیری شوند. پسته هایی که در این مرحله پوست نشوند به راحتی در مراحل دیگر قابل جداسازی هستند.
امروزه دستگاههای جداسازی مشاهده ای یا دید ماشینهایی که در خارج از ایران به کار گرفته می شوند در سرعت بخشیدن به عملیات جداسازی پسته های لکه دار نقش بسزایی دارند.
مواد وروشها:
نمونه هایی از پسته های محموله های فندقی، احمد آقایی و کله قوچی که برای صادرات آماده سازی می شدند از
دو شرکت صادراتی پسته در رفسنجان، دقیقا" قبل از مرحله غربال گری توسط شرکت، برداشته شد. تعداد نمونه های آزمایشی هر گروه 10 عدد بود که در 10 روز متوالی نمونه برداری انجام شد. وزن نمونه های آزمایشی با توجه به سرعت ورود آنها به سالن غربال گری همواره بین 50 تا 100 کیلوگرم بود. زیر نمونه های 3 کیلوگرمی از ارقام فندقی و احمد آقایی و زیر نمونه های 4 کیلوگرمی ازرقم کله قوچی جهت تفکیک به آزمایشگاه آورده شد. در آزمایشگاه ابتدا تمام پسته های لکه دار جداسازی شده و باقیمانده آنها که کاملا بدون لکه بودند، به 5 دسته تقسیم می شد. پسته های لکه دار نیز بر اساس رنگ لکه در دودسته قرار داده می شدند. به این ترتیب پسته های هر نمونه در 7 دسته که در جدول زیر نشان داده شده است قرار می گرفتند.
جدول -1 دسته های مختلفی که نمونه های ارقام پسته به آنها تقسیم شدند
نتایج و بحث:
محاسبه سهم هر دسته در آفلاتوکسین اولیه:
بر اساس درصد وزنی هر دسته و مقدار آفلاتوکسین آن محاسبه مقدار آفلاتوکسین در نمونه اولیه امکان پذیر است که پس از محاسبه، میانگین سهم هر یک از دسته ها در آفلاتوکسین اولیه نمونه در جدول شماره 2 آورده شده است. به طوری که ملاحظه می شود بیشترین سهم را دانه های لکه دار زرد و قهوه ای دارند و در همه رقم ها سهم پسته های بدون لکه کمتر از %10 آفلاتوکسین اولیه هر نمونه است.
درصد کاهش آفلاتوکسین پس از جداسازی:
محاسبه درصد کاهش آفلاتوکسین پس از جداسازی دانه های لکه دار در جدول 3 آمده است. بطوریکه ملاحظه می شود حداقل نزدیک به %90از آفلاتوکسین هر محموله بعد از جداسازی کامل دانه های لک دار قابل کاهش است. مقایسه میانگین کلی مقدار آفلاتوکسین موجود در دسته های مختلف پسته در جداول 4 و 5 آمده است. بطوریکه ملاحظه می شود تفاوت بین دانه های لکه دار زرد و قهوه ای با بقیه دانه ها کاملا معنی دار است. تفاوت این دانه ها در بین ارقام مختلف نیز معنی دار است و بیشترین مقادیر مربوط به پسته های لکه دار زرد و قهوه ای رقم احمد آقایی است.
حساسیت پسته های فندقی که بالاترین سطح زیر کشت و صادرات پسته را به خود اختصاص داده اند نسبت به آلودگی به آفلاتوکسین، از پسته های احمد آقایی و کله قوچی کمتر است. با این حال در تمام گروه های پسته بهترین شاخص ظاهری که می تواند برای کاهش آلودگی کاربرد داشته باشد وجود لک های زرد و قهو ه ای در روی پوست استخوانی است.
با اینکه در زمان فرآوری و خشک کردن پسته مقدار زیادی از دانه ها ی نا سالم و لکه دار جدا می شوند ، هنوز نزدیک به ده درصد پسته با کیفیت پایین در پسته هایی که قبل از صادرات غربالگری می شوند وجود دارد. چون جدا سازی این دانه ها بطور عمده به صورت دستی و توسط کارگران انجام می شود نیاز به وقت زیادی دارد و باعث افزایش هزینه ها می شود.
علاوه بر آنکه مقدار جداسازی بستگی به شرایط کاری کارگران و کیفیت سالن جداسازی دارد. استفاده از دستگاههای الکترونیکی موجب بالا رفتن سرعت جداسازی و کاهش هزینه ها خواهد شد.
جدول – 2 میانگین درصد سهم هر یک ازدسته های مختلف پسته در آفلاتوکسین B1 رقم های فندقی، آحمد آقایی و کله قوچی
