نمایه سازی به عنوان ابزار رده بندی
در متون مربوط به علوم کتابداری و اطلاع رسانی، گاهی بر روی سه اصطلاح نمایه سازی موضوعی، فهرست نویسی موضوعی " و رده بندی " بحث هایی ایجاد می شود. فهرست نویسی موضوعی معمولاً به اختصاص سرعنوان های موضوعی برای نمایش محتوای کلی آثار کامل کتاب شناختی (کتاب ها، گزارشات، ادواری ها و غیره) در قالب فهرست نویسی کتابخانه ای اشاره دارد. نمایه سازی موضوعی اصطلاحی است که با مسامحه و بی دقتی بیشتری مورد استفاده قرار میگیرد؛ این اصطلاح ممکن است به ارائه محتوای موضوعي بخشی هایی از عناوین کامل کتاب شناختی اشاره داشته باشد؛ مثل نمایه ای که در انتهای یک کتاب ارائه میشود. بنابراین، ممکن است یک کتابخانه برای نشان دادن کل محتوای موضوعی یک کتاب، آن را زیر سرعنوان موضوعی سگ ها فهرست نویسی کند؛ ارائه محتوای جزئی تر کتاب فقط با ارائه نمایه موضوعی آخر کتاب میسر میشود. چنین تمایزی بین اصطلاحات فهرست نویسی موضوعی و نمایه سازی موضوعی
- که یکی به عناوین کامل کتاب شناختی و دیگری به بخش هایی از عناوین و مدارک اشاره می کنند
- غیرطبیعی، گمراه کننده و متناقض است. فرآیندی که از طریق آن محتوای موضوعی عناوین و مدارک کتاب شناختی در پایگاه های اطلاعاتی
- چاپی یا الکترونیکی ارائه می شوند را نیز نمایه سازی موضوعی می گویند، خواه همه مدرک و خواه صرفاً بخش هایی از آن مورد بحث قرار گرفته باشد. بنابراین، باید گفت که نمایه موضوعی چکیده نامه های شیمی ممکن است به کل کتاب ها یا کل گزارشات فنی ارجاع دهد و نیز ممکن است بخش هایی از عناوین کتاب شناختی (فصل هایی از کتاب ها، مقالات کنفرانس ها، مقالات مجلات) را نیز دربر داشته باشد. ازسوی دیگر، کتابخانه ها ممکن است ترجیح دهند که بخش هایی از کتابها (مثل فصل ها یا مقالات) را در فهرست برگه خود ارائه نمایند؛ معمولاً چنین عملی را فهرست نویسی تحلیلی" مینامند.
اگر فهرست نویسی تحلیلی بر روی محتوای موضوعی انجام شود، این فعالیت را فهرست نویسی موضوعی - تحلیلی میگویند.وقتی اصطلاح طبقه بندی با اصطلاحات فوق مقارن شود، وضعیت حتی آشفته تر نیز می شود. کتابداران تمایل دارند که از این واژه برای اشاره به شماره های رده - که از یک طرح رده بندی مثل رده بندی دهدهی دیویی، رده بندی دهدهی جهانی و رده بندی کتابخانه کنگره اخذ می شود - استفاده کنند، به ویژه آنکه می خواهند این مدارک را در قفسه های کتابخانه، قفسه های کابینت و غیره منظم نمایند. اما فهرست موضوعی یک کتابخانه می تواند به صورت الفبایی (یک فهرست الفبایی - موضوعی یا فهرست فرهنگی") یا براساس نظم یک طرح رده بندی (فهرست رده ای ) تهیه شود. فرض کنید که یک کتابدار کتابی را برمی دارد و تشخیص میدهد که موضوع آن درباره پرندگان است. او باید موضوع پرندگان را به این کتاب اختصاص دهد. متعاقبا ممکن است شماره رده ۵۹۸ نیز به ان اختصاص یابد. بسیاری از افراد عملیات اول را فهرست نویسی موضوعی و دومی را رده بندی مینامند؛ تمایزی که کاملاً بی معنی است. وقتی کسی پی میبرد که نمایه سازی موضوعی ممکن است مستلزم استفاده از یک طرح رده بندی باشد یا اینکه ممکن است یک نمایه موضوعی چاپی از نظم یک طرح رده بندی پیروی کند، آشفتگی بیشتری ایجاد می شود.
این بحث های اصطلاح شناختی کاملاً بی معنی هستند و صرفاً آشفتگی را افزایش میدهند (برای نمونه های خاص به Action، ۱۹۸۶ مراجعه کنید). حقیقت ان است که رده بندی - در معنای عام - همهٔ فعالیت هایی را در بر میگیرد که با ذخیره و بازیابی اطلاعات مرتبط اند. بخشی از این آشفتگی اصطلاح شناختی، از قصور در ایجاد تمایز بین مراحل تحلیل موضوعی و ترجمه در نمایه سازی حاصل امده است.
فرض کنید که یک متخصص اطلاع رسانی مدارکی را برمی دارد و به این نتیجه می رسد که موضوع آنها درباره آدمک های مصنوعی " است. هر نوع مدرکی که باشد (کتاب، بخشی از کتاب، نشریه ادواری، مقاله ای در یک نشریه ادواری، کنفرانس، مقالات کنفرانس، تصویر و غیره)، فعالیتی ذهنی که در تصمیم گیری موضوعی آنها وجود دارد یکسان است. متخصص اطلاع رسانی اثر را رده بندی میکند، یعنی آن را در طبقهٔ مفهومی عناوینی قرار می دهد که دربارهٔ آدمگاهای مصنوعی بحث می کنند.
همانطور که قبلاً بحث شد، فرآیند ترجمه مستلزم تعیین محتوای موضوعی با استفاده از اصطلاحاتی است که از واژگان استخراج می شوند. اصطلاحی که به یک مدرک اختصاص می یابد صرفاً یک برچسب " است که رده خاصی از مدارک را مشخص میسازد. این برچسب میتواند اصطلاح هوش مصنوعی " باشد که از یک اصطلاحنامه، فهرستی از عناوین موضوعی یا صرفاً از خود مدرک، واژه معادلی از یک زبان دیگر یا برچسبی مثل ۰۶/۳ به باشد که از یک طرح رده بندی اخذ شده است.
فرآیند تصمیم گیری درخصوص اینکه مدارک درباره چه هستند و اختصاص یک برچسب به هر یک از آنها برای تعیین و نمایش این تصمیم گیری، از نظر مفهومی با هم یکسان هستند. چه این برچسب از یک طرح رده بندی، یک اصطلاحنامه یا فهرستی از عناوین موضوعی اخذ شده باشند؛ یا کتاب شناختی کامل یک مدرک ارائه شده باشد یا بخشی از ان؛ خواه برچسب به صورت الفبایی منظم شود یا به روش های دیگر (یا اصلاً منظم نشود)؛ و خواه هدف از انجام این عمل سازماندهی عناوین و مدارک در قفسه باشد یا تهیه پیشینه هایی در برگه دان، نمایه های چاپی یا پایگاههای الکترونیکی، فرآیند ذهنی تصمیم گیری در آنها یکسان است. در حوزه ذخیره و بازیابی اطلاعات، ایجاد ردههای مدارک براساس محتوای موضوعی آنها را رده بندی مدارک گویند.
اصطلاحنامه ها، سرعنوان های موضوعی و طرح های رده بندی کتاب شناختی اصولاً فهرست هایی از برچسب ها هستند که با استفاده از آنها این رده ها مشخص شده و شاید سازمان می یابند. فرآیند جستجوی اطلاعات، مستلزم تصمیم گیری دربارهٔ ردهای خاص است تا با توجه به آن به یک نمایه چاپی یا پایگاه الکترونیکی مراجعه کرد. یک جستجو می تواند صرفاً در یک رده واحد (مثل، همه انواع مدارکی که زیر سرعنوان آدمکهای مصنوعی وجود دارند) یا در ترکیبی از رده ها (مثل، مدارکی که زیر سرعنوان آدمکهای مصنوعی و نیز زیر سرعنوان هوش مصنوعی قرار دارند) انجام شود. تا چه حد یا با چه سهولتی میتوان ردههای مختلف را با هم ترکیب کرد، بسیار به ساختار ابزار جستجو و نیز چاپی یا الکترونیکی بودن آن وابسته است.
کوتاه سخن آنکه، نمایه سازی موضوعی از نظر مفهومی با فهرست نویسی موضوعی یکسان است. فعالیت های انجام شده در این فعالیت ها، یعنی ایجاد رده های مدارک براساس محتوای موضوعی آنها، شبیه به رده بندی موضوعی است. در این کتاب، اصطلاح نمایه سازی موضوعی یا حتی نمایه سازی، به عنوان ابزاری برای ارجاع به همهٔ فعالیت های ردهبندی موضوعی مورد استفاده قرار گرفته است.
