فرهنگ اصطلاحات و واژهنامه های اختصاصی
برای درک بخش عمده ای از واژه های علوم و دانش بشری و بخصوص واژه های نظم و نثر ادبیات فارسی، باید با مصطلحات بسیاری از علوم بویژه هیئت و نجوم و مسائل عرفانی آشنا شد. مجموعه هایی که معانی و مفاهیم چنین واژگانی را بیان می کنند، «فرهنگ اصطلاحات» گفته می شود مانند:
۱. نفایس الفنون. فرهنگ اصطلاحات و تعریفات نفایس الفنون، صورت نوینی از نفایس الفنون است که بهروز ثروتیان آن را در سال ۱۳۵۳ مرتب و تدوین کرده است.
۲. کشاف اصطلاحات الفنون. (فنی در الفاظ عربی و فنی در الفاظ فارسی) اثر تهانوی منسوب به «تهانه» در هند است و منبع سودمندی برای تألیف اصطلاحات علوم انسانی بوده است.
۳. فرهنگ معارف اسلامی، اثر سید جعفر سجادی در چهار جلد حاوی معانی لغات و اصطلاحات علمی، ادبی، فلسفی، عرفانی و معارف اسلامی است.
۴. فرهنگ ادبیات فارسی دری. تألیف زهرا خانلری (کیا)، شامل توضیحاتی پیرامون واقعه های تاریخی یا داستانی در ادبیات فارسی و موضوع کتابهای مهم علمی و ادبی در رشته های مختلف ادبیات فارسی همراه نام مؤلف و تاریخ تألیف است و نیز حاوی بیان مفاهیم اصطلاحات مهم علم هیئت و نجوم و منطق در شعر فارسی و اصطلاحات و تعریفات علم قافیه و نکته های اصلی و مهم علم عروضی، تعریفات مهم علم بیان و صنایع بدیعی، شرح احوال بزرگان علم و ادب ایران، نام و احوال اشخاص بزرگ داستانی و تاریخی در ادبیات فارسی و نام و احوال پیامبران و ... می باشد. این کتاب به ترتیب الفبایی مفاهیم و اسامی افراد تنظیم شده است.
۵. شرح اصطلاحات تصوف. اثری از سید صادق گوهرین در دو جلد شامل شرح اصطلاحات کلی تصوف از قدیمترین اثر صوفیان تا مثنوی مولاناى روم
۶. فرهنگ سیاسی، تألیف داریوش آشوری، شامل لغات و اصطلاحات مربوط به احزاب و نهادهای مختلف سیاسی در کشورهای مختلف است.
۷. فرهنگ اصطلاحات تربیتی، جامعه شناسی، روانپزشکی، روانشناسی، روانکاوی و فلسفی، تألیف علیاکبر شعاری نژاد.
۸ فرهنگ اصطلاحات جغرافیایی، تألیف احمد آرام و دیگران
۹. قاموس قران: اثر سید علی اکبر قریشی در هفت جلد، فرهنگ معاصر بزرگ و جامع واژههای قران و شامل شرح معانی و مفاهیم مختلف هر یک از لغات و کلمات قران به ترتیب الفباست. موضوع واژهنامه های اختصاصی، گردآوری و تنظیم و شرح و معنی واژه های کتابها یا دیوانهای شعر و از این قبیل است.
از آن جمله است: فرهنگ شاهنامه، فرهنگ لغات و تعبیرات مثنوی، فرهنگ اشعار حافظ، واژه نامه های غزلهای حافظ، کلک خیال انگیز (فرهنگ جامع دیوان حافظ)، فرهنگ نودر لغات و ترکیبات و تعبیرات عطار، پرتو عرفان (شرح اصطلاحات عرفانی کلیات شمسی)، فرهنگ اصطلاحات نجومی، فرهنگ و اصطلاحات جغرافیایی، فرهنگ روستایی با دایرةالمعارف فلاحتی، فرهنگ اصطلاحات نوین (اصطلاحات اجتماعی، اعتقادی، سیاسی، فلسفی، هنری، ادبی، حقوقی، تاریخی، زمین شناسی و نظامی)، فرهنگ واژههای نظامی، واژهنامه مصور بیماریهای گیاهی، فرهنگ اصطلاحات ماشینهای محاسبات الکترونیک، فرهنگ فنی آبیاری و زهکشی، فرهنگ هواپیما، فرهنگ مواد، لغات و علائم بینالمللی الکترونیک، فرهنگ سینمایی،
فرهنگهای شرح حال حاوی اطلاعات فشرده ای از زندگی و سرگذشت افراد است که مستند و دقیق و بدون جهتگیری خاص تهیه و تدوین می شود و جنبههای مختلف رفتار، شخصیت و بینش اشخاص را مطرح میسازد.
