راهنمای تدوین مقاله

مقاله

علمی معمولا در نتیجه پژوهشی منطقی، ژرف و متمرکز نظری، عملی یا مختلط، به کوشش یک یا چند نفر در یک موضوع تازه و با رویکردی جدید با هدف دستیابی به نتایجی تازه،تهیه و منتشر می شود. چنین مقالهای در واقع گزارشی است که محقق از یافته های علمی و نتایج اقدامات پژوهشی خود برای استفاده سایر پژوهشگران، متخصصان و علاقهمندان به دست میدهد. تهیه گزارش از نتایج مطالعات و پژوهشهای انجام شده یکی از مهمترین مراحل پژوهشگری به شمار میرود زیرا اگر پژوهشگر نتواند دستاوردهای علمی خود را در اختیار سایر محققان قرار دهد، پژوهشی او هر اندازه هم که مهم باشد به پیشرفت علم کمکی نخواهد کرد چون رشد و گسترش هر علمی از طریق ارائه و به هم پیوستن دانش فراهم آمده از سوی اندیشمندان آن علم تحقق مییابد. همانطور که پژوهشگر پیش از اقدام به پژوهش نیازمند توجه و بررسی یافته های علمی پژوهشگران قبل از خود است تا بتواند یافته های علمی خود را گسترش بخشد، دیگران نیز باید بتوانند به یافته های پژوهشی او دسترسی پیدا کنند و با استفاده از آنها فعالیتهای علمی خود راسازمان داده، در ترمیم و تکمیل آن بکوشند.از امتیازهای مهم یک مقاله می توان به مختصر و مفید بودن و جامع بودن آن اشاره کرد زیرامحقق میتواند حاصل چندین ساله پژوهش خود در یک رساله، پایان نامه، پژوهش، یا حتی یک کتاب را به اختصار در یک مقاله علمی بیان کند تا پژوهشگران دیگر بتوانند با مطالعه آن مقاله از کلیات آن آگاهی یابند و در صورت نیاز بیشتر به اصل آن تحقیقات مراجعه کنند بدین منظور امروزه نشریات گوناگونی در زمینه های مختلف علمی-پژوهشی نشر مییابد و مقاله های به چاپ رسیده در آنها، اطلاعات فراوانی را در اختیار دانش پژوهان قرار می دهند. لازم است محققان با شیوه تدوین مقالات علمی آشنا باشند تا بتوانند با استفاده از شیوه های صحیح به سهولت نتایج تحقیقات و مطالعات خود را به صورت مقاله در اختیار علاقه مندان قرار دهند. نوشتن مقاله مستلزم رعایت اصولی در ابعاد مختلف محتوایی، ساختاری و نگارشی است.

الف) ملاک های محتوایی مقاله

یکی از مهمترین ابعاد مقاله علمی محتوای علمی و ارزشمندی کیفی آن است. مقاله باید یافتههای مهمی را از دانش بشر گزارش نماید و دارای پیامی آشکار باشد بنابراین پیش از تهیه مقاله محقق باید از خود بپرسد آیا مطالب او آنقدر مهم است که انتشار آن قابل توجیه باشد؟ آیا دیگران از آن بهره خواهند برد؟ و آیا نتایج پژوهش او کار آنها را تحت را تاثیر قرار خواهد داد؟ در اینجا به چندین اصل مهم از اصول و معیارهای محتوایی پژوهشی علمی اشاره می شود که توجه به آنها قبل از تهیه مقاله به ارتقای کیفیت آن کمک میکند.

 الف) فرآیند تفکر:

 تفکر تلاش برای معلوم کردن مجهول با استفاده از علوم موجود است بنابراین اساسی ترین محور محتوایی یک پژوهش علمی آن است که مجهولی را روشن نماید. بر این اساس هر پژوهشی علمی در پی پاسخ دادن به پرسشهایی است که تاکنون برای مخاطبان کشف نشده است ازاینرو پژوهش علمی همیشه با طرح یک یا چند سوال آغاز می شود که محقق درصدد پاسخگویی به آنهاست.

ب) منطقی بودن:

منطقی که راه درست اندیشیدن (تصور) و استدلال آوردن (تصدیق) را می آموزاند، ابزار ضروری یک مقاله علمی است و محقق باید شایستگی لازم را در استدلال آوردن تحلیل محتوا و نتیجه گیری داشته باشد. قواعد تعریف، طبقهبندی، استنباطهای قیاسی و استقرایی روشهای مختلف نمونه برداری و... همه از ویژگیهای منطقی یک مقاله علمی است که محقق باید به آنها توجه داشته باشد.

ج) انسجام و نظام دار بودن:

مرتبط بودن اجزای مختلف مقاله با یکدیگر همچنین متناسب بودن آنها با عنوان مقاله و ارتباط عناوین فرعی با همدیگر از جمله مواردی است که به تحقیق یکپارچگی و انسجام میبخشد. بر این اساس محقق باید عناوین فرعی مقاله خود را با نظمی منطقی از یکدیگر مجزا کرده و ارتباط بخشی ها را مشخص کند.

 د) تراکمی بودن:

 از آنجا که هدف پژوهش پاسخ به سوال هایی است که تا آن زمان دست کم از نظر محقق پاسخی منطقی برای آن وجود نداشته است هر پژوهش علمی باید از یک سو به منظور کشف دانش جدید و از سوی دیگر برای تکمیل دانش صورت پذیرد. بنابراین هدف اصلی یک مقاله کشف یا تکمیل دانش بشری است نه تکرار دوباره آن با عبارات مختلف.

 ه) تناسب موضوع با نیازهای فعلی جامعه علمی:

هر پژوهش علمی باید نیازهای اساسی جامعه علمی خود را در نظر گرفته درصدد حل آن مسائل برآید بنابراین از طرح موضوعاتی که از اولویت تحقیقی برخوردار نیستند و جامعه علمی بدآنها نیاز ندارد باید دوری جست.

و) خلاقیت و نوآوری:

 هر تحقیق علمی زمانی میتواند در ارتقای سطح دانش موفق و موثر باشد که از فکری بدیع و خلاق برخوردار باشد. مقالاتی که به جمعآوری صرف بسنده میکنند نمی توانند سهم عمدهای در پیشرفت دانش بشری داشته باشند. ز) توضیح مطلب در حد ضرورت:

 از جمله مواردی که محقق در گزارشی نویسی پژوهشی خود (مقاله) باید بدان توجه کند پرهیز از حاشیهروی و زیاده گویی افراطی است. همچنان که خلاصه گویی نباید به حدی باشد که به ابهام و ایهام منجر شود بر این اساس محقق باید به حدی مطالب را تبیین کند که مقصود وی برای خواننده روشن شود.

ح) متناسب بودن با نظریه ها:

 هر رشته علمی متشکل از نظریهها و قوانینی است که مورد اتفاق صاحبنظران آن فن است؛ از آنجا که تحقیقات میدانی یا توصیفی نباید با اصول و مبانی دینی و

همچنین با قوانین کلی آن رشته تخصصی منافاتی داشته باشد

. ط) اجتناب از کلی گویی: هدف نهایی علم صورت بندی یک نظریه و تبیین کردن یکی از اصول مهم نظریه است، ازاینرو محقق باید بتواند مباحث علمی خود را به روشنی توضیح دهد و با زبان گویا آن را تبیین و از کلی گویی اجتناب نماید.

م) گزارش روش شناسی تحقیق:

تحقیق، فرآیندی است که از طریق آن می توان درباره ناشناخته ها به جستوجو پرداخت و از آن شناخت لازم را کسب کرد. در این فرآیند چگونگی گردآوری شواهد و تبدیل آنها به یافته ها «روش شناسی» نامیده می شود. این سوالی که چگونه دادهها باید گردآوری شود و مورد تفسیر قرار گیرد به طوری که ابهام حاصل از آنها به حداقل ممکن کاهش یابد، از موارد مهم تحقیق علمی است. یک تحقیق علمی زمانی می تواند مطالب خود را به اثبات برساند که از روش گردآوری مناسبی برخوردار باشد و آن روش ها در مقاله به خوبی بیان شده باشد

ب) نکات کلیدی برای نگارش علمی:

-۱ یک تفکر قدیمی در معماری وجود دارد که میگوید شکل اشیا از عملکردشان پیروی می کند. این تفکر در نگارش هم وجود دارد. بسیاری از دانشمندان عقیده دارند هیچ چیزی مهمتر از نتایج مقالاتشان نیست. اما واقعیت این است که اولین عملکرد مقاله انتقال پیام به خواننده و متقاعد کردن وی به ارزشمند بودن تحقیق انجام شده است بنابراین بهتر است قبل از شروع به نوشتن در مورد پیام موضوع تامل شود. حتی بهتر است پیش از نوشتن عنوان مقاله به نتایج مقاله نیز اندیشیده شود. دانشمندان امروزی کمتر به بیان نتایج خام میپردازند و هدفشان تفسیر و بحث بهتر نتایج است. یک نویسنده ممکن است موضوعی را در ذهن خود روشن و واضح تصور کند و نیازی به توصیف و تفسیر حسب نکند درصورتی که خواننده ممکن است اصلاً چنین تفکری نداشته باشد. سردرگمی خوانندگان از این تفکر نویسنده ناشی می شود که مطلبی که در اثر بحث و گفتوگوی زیاد برای وی مسجل و بدیهی شده است برای خواننده نیز واضح و روشن است. گاهی اوقات نتایجی که مربوط به موضوع اصلی نیستند هرقدر هم که جالب باشند بهتر است حذف شوند و اگر این نتایج حذف شده مفید و اساسی باشند بهتر است در یک مقاله دیگر مطرح شوند. یک نوشتار باید یک پرسش اصلی را پاسخ دهد و بیتوجهی به این موضوع از دلایل شایع بیمیلی خوانندگان نسبت به مطالب است. این پرسش باید مشخصی، جدید، مورد علاقه و استقبال جامعه علمی باشد. خوانندگان مجلات فوق تخصصی به توضیحات اضافی و طولانی درباره موضوع مورد بحث علاقهای ندارند درحالی که در مجلات عمومی برای ایجاد پیشزمینه علمی مناسب برای خوانندگان نیاز به توضیحات تکمیلی احساس می شود. به طورکلی دانشمندان باید خود را جای خوانندگان گذاشته و عمق و جزییات لازم مطلب را از دیدگاه خوانندگان بررسی کنند.

۲- مورد دیگر استفاده از شیوایی و فن بیان مناسب در حین پیروی از اسلوب مقاله نویسی David Reese|است. David Reese چنین عنوان می کند که در یک مقاله پزشکی علمی یا هر نوع دیگر نویسنده باید با استفاده از لغات متداول سعی کند خواننده را نسبت به مطلب نوشته شده متقاعد سازد درعینحال به رغم تلاش برای فصاحت مطالب هرگز مشاهدات و حقایق ارائه شده در مقالات نباید تحت تاثیر فن خطابه قرار گیرند. به عنوان مثال در یک مقاله ضرورتی برای استفاده از صفات و قیدهای پیچیده وجود ندارد و درصورتی که بیان نتایج و بحث منطقی و روان باشد خواننده نیازی به لغات نامفهوم و غیرضروری برای درک بهتر مطلب احساس نمی کند.کلمات غیرضروری بهتر است حذف شود. یک نگارش پرتوان معمولا مختصر و فشرده است.این موضوع در مورد نوشتههای عمومی نیز مصداق دارد. هرقدر در یک نوشته ترکیبات طولانی و ادامه مطالعه باز می دارد. بهترین و مطمئنترین کار برای جلب توجه خوانندهها بیان مطالب به صورت پیچیده و توضیحات اضافی در پرا بیشتر باشد خوانندگان و حتی علاقهمندان به موضوع را ازصریح، قطعی و مشخص است.

۳- خوانندگان انتظار دارند هر نوع اطلاعات خاص موجود در یک مقاله را در محل مخصوص آن پیدا کنند. درصورتی که جابهجایی های زیادی در محلهای ارائه اطلاعات ایجاد شود مثلاً برخی نتایج بدون آن که در قسمت یافته های مقاله ذکرشده باشند در بحث مورد ارزیابی و تفسیر قرارگیرند خواننده را سردرگم می کنند. بهتر است مطالبی که قرار نیست در قسمت بحث مطرح شود از قسمت نتایج حذف شود.

 ۴-عنوان، مهمترین عبارت یک مقاله است. اگر خوانندهای اهمیت نوشته ای را از عنوان آن برداشت نکند به خواندن آن ادامه نمیدهد. عنوان های طولانی حامل اطلاعات بیشتری هستند ولی توجه کمتری جلب می کنند به خصوص در افرادی که با نگاه سریع و گذرا از روی عناوین موجود در فهرست مجلات، مقاله موردنظرشان را انتخاب می کنند. عنوان های کوتاه جذابتر هستند ولی ممکن است مفهوم کامل را نرسانند. عناوینی که از لغات ایهامدار استفاده می کنند جذابیت بیشتری برای خوانندگان دارند ولی نباید به تبیین محتوای اطلاعاتی مطلب بپردازند. درنهایت هنگام انتخاب عنوان مناسب بازهم بهتر است نویسنده خود را در جایگاه خواننده قرار دهد.

۵- خلاصه مقاله نیز دارای اهمیتی تقریباً مساوی با عنوان است. گاهی تنها بر اساسی خلاصه مقاله یک خواننده تصمیم میگیرد مقاله را بخواند یا آن را کنار بگذارد. هرقدر هم یک مطلب حاوی اطلاعات قیمتی و مهم باشد، درصورتی که در خلاصه مطرح نشده باشد خواننده علاقه ای به ادامه مطالعه پیدا نمیکند. خلاصه مقاله به دو شکل نوشته می شود: نوع آزاد که شامل یک پاراگراف است و بیشتر در مقالات مولکولی و بیولوژی سلولی استفاده می شود و نوع ساختاری که هر چهار قسمت مقاله در آن رعایت می شود و بیشتر در مقالات کلنیکال استفاده می شود. در مورد اینکه بهتر است خلاصه پیش از نوشتن مقاله تهیه شود یا پس از اتمام آن، بهتر است هر دو روش یکبار مورد ارزیابی و آزمایش قرار گیرد و سپس روش مناسبتر را انتخاب کنیم.

۶- بین بررسی متون و مقدمه مقاله اختلاف زیادی وجود دارد. مقدمه نباید تا جایی که امکان دارد به مرور متون بپردازدهدف اصلی آن طراحی یک نقشه است که نویسنده ابتدا به طور عام لزوم بررسی موضوع را عنوان میکند. سپس با نشان دادن روشها به یک سوال اصلی که همان هدف مقاله است میرسد. یک تاریخچه کوتاه که اهمیت مطالعه را عنوان میکند و اطلاعات قبلی موجوددر این زمینه را بیان کرده و نقایص موجود را نمایان میسازد عموماً در مقدمه آورده میشود.

۷- قسمت مواد و روشی ها در مقاله باید به طور تخصصی و با جزییات کامل مطرح شود. به نحوی که

محققان دیگر نیز بتوانند آن را انجام دهند. یک اشتباه شایع در این قسمت، بیان نکردن برخی جزییات ضروری است که خواننده را از درک صحیح روش انجام مطالعه بازمی دارد. قرار دادن خود به جای خواننده در این قسمت نیز بسیار مفید خواهد بود. شرکتهایی که محصولات آنها مورد استفاده قرار گرفته به طور خلاصه باید لیست شوند.

 ۸- نتایج باید با یک نظم و توالی پیدرپی ارائه شوند. بیان نتایج باید از توالی منطقی پیروی کند و نه از ترتیب زمانی، در غیر این صورت درک آنها مانند چیدن قطعات پازل در کنار هم است که می تواند بسیار گیج کننده باشد. از ارائه نتایج غیرضروری که تاثیر چندانی در بحث ندارند باید پرهیز شود تا خواننده سردرگم نشود و پیام اصلی نیز کمرنگ نشود. هدف از نوشتن یک مقاله تحقیقاتی ارائه یک فرضیه و بحث و تفصیل و تفسیر در مورد آن است. بنابراین بحث یک مقاله باید کاملا روان و مرتبط با نتایج و با تفسیرهای کامل و ذکر منابع مختلف باشد.

تفکرات و اندیشه های تحقیقاتی باید با دلایل مستدل و مستند حمایت شوند و به طور کاملاً

واضح و روشن مورد ارزیابی قرار گیرند تا خواننده بتواند با آن ارتباط برقرار کند.

 ۹- درنهایت افزایش تعداد مقالات تحقیقاتی و مقالات مروری نشان دهنده افزایش فشار بر محققان است تا در زمینه های مورد علاقه خود همگام با مقالات روز باشند. اگرچه روزانه بر تعداد الگوها و راهنماها برای نوشتن یک مقاله گویا و قابل درک افزوده میشود دانشمندان از میان حجم زیادی از مقالات از همین الگوها برای انتخاب مقاله موردنظرشان استفاده میکنند. دانشمندان کماکان مقالات را در صورتی که به عنوان آنها علاقهمند باشند یا پرسش و پاسخهای مهمی را در برداشته باشند مطالعه میکنند و هرقدر یک مطلب بهتر و منطقی تر نوشته شود خوانندگان بیشتری را جذب می کند و بیشتر مورد ارجاع قرار میگیرد.

 ۱۰- و بالاخره اینکه در نظر گرفتن دو نکته هنگام مقاله نویسی بسیار مهم است: پیام اصلی و خواننده مقاله چراکه تمام هدف نویسنده متقاعد کردن خواننده به ارزش و اهمیت تحقیق انجام شده است و اگر او به خواننده ها بیتوجهی کند خوانندهها نیز به نوشته های او بیتوجهی میکنند.

ساختار کلی مقاله

نوشتن مقاله مستلزم داشتن طرحی مدون است. در گزارش یک تحقیق نه تنها باید ارزشهای محتوایی را مراعات کرد بلکه باید از ساختار روشمندی نیز پیروی کرد. امروزه تحقیقات فراوانی انجام میشود اما تنها بخش کوچکی از آنها در مقالات منتشر می شود. یکی از دلایل این موضوع عدم مهارت محقق در تهیه و تدوین ساختاری مقاله علمی است. ساختار مقاله و تهیه گزارشی از یک پژوهش علمی با توجه به روش به کار گرفته شده در پژوهش متفاوت است. دانشمندان در یک تقسیمبندی کلی روش های استفاده شده در علوم را به دو دسته تقسیم می کنند: روشهای کمی که در آنها از دادههای کمی در تحقیق استفاده میشود (تحقیقات میدانی) و روش های کیفی که در آنها از دادههای کیفی (تحقیقات کتابخانهای) استفاده می شود.