بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
تحلیل اندیشه های عرفانی و تفکیک از صوفیه
درس پنجم
اسلاید 3 :
مقدمه
عرفان اسلامی از بد و ظهور قدمبهقدم تکامل یافت و در هر دوره عرفایی ظهور کردند که بر سرمایههای عرفانی افزودند. این تکامل، عرفان را وارد مرحله جدیدی نمود و بخش نظری و فلسفی- علمی آن توسط محیالدین بن عربی پایهگذاری شد. در این درس علاوه بر آشنایی با دوره ششم از تدوین متون اخلاقی، با آغازگر این دوره، محیالدین عربی آشنا شده و آثار تألیف شده در این دوره همچون الانسان الکامل، منازل السائرین و شرحهای مختلف بر آن را میشناسیم. از دیگر مباحث مطرحشده در این درس آشنایی با آخرین و هفتمین دوره تدوین آثار اخلاق عرفانی است.
آخرین دوره تکامل اخلاق عرفانی با مرزبندی آشکاری بین اندیشمندان و آثار عرفانی با سلسلههای صوفیان خانقاهی همراه بود؛ درحالیکه قبل از این، اقطاب صوفیه شخصیتهای بزرگ فرهنگی- علمی عرفان محسوب میشدند اما پسازاین شاید بتوان گفت تصوف رسمی بیشتر غرق آداب و ظواهر و گاه بدعتهایی که ایجاد کرده است میشود و راه خود را از عرفایی که برخی اهل فقاهت نیز بودند جدا میکند.
اسلاید 4 :
برخی از آثار و نویسندگان این دوره
تشویق السالکین، نوشته پدر علامه مجلسی؛
برخی آثار و نویسندگان این دوره
بحرالمعارف، تألیف عبدالصمد همدانی
رساله لقاءالله، اثر میرزا جواد ملکی تبریزی
لب اللباب، تألیف سید محمد حسین طباطبایی
اسلاید 5 :
رویکرد عرفانی - شهودی به اخلاق
دوره ششم: دوره تحلیل و تفسیر این دوره با ظهور محیالدین بن عربي اندلسي ملقب به «شیخ اکبر» در نیمه قرن هفتم آغاز و تا پایان قرن نهم ادامه یافت.
محی الدین، عرفان نظري را بنیان نهاد و مباحث مهم سهگانه وحدت وجود، حضرات خمس یا نشأت هستي و انسان کامل یا کون جامع را به مثابه رهاورد شهود سالکان بسط داده و صورتبندی کرد. او توانست با تحلیل دقیق وجود شناختی از لایههای هستي و نیز مراتب صقع نفس آدمي و تناظر یکبهیک میان عالم اکبر و عالم اصغر و تطابق کامل سير أنفسي سالک با گذار بر مدارج آفاقي لایههای عالم هستي، به تحلیل عمیق یافتهها و شهودهاي سالکان بر پایه عرفان نظري توفیق یابد. او در دو کتاب مواقع النجوم و شجون المسجون به شکل ویژه به مباحث سیر و سلوک پرداخت و در کتاب نخست تفسير و ترتیب خاصی از منازل و مقامات به دست داد که البته هرگز شهرت و مقبولیت ترتیب «پير هرات» را به دست نیاورد. شارحان بزرگ مكتب وي – که از طبقات ششم و عمدتا هفتم و هشتم عرفا بودند با استفاده از مباني و آراي ابن عربي به شرح و تفسیر تخصصي آثار عمده عرفان عملي، همچون منازل السائرین یا بخشهایی از گلشن راز شبستري يا مفاتيح الغيب قوتوي روي آوردند. بدین ترتیب دوره ششم شکلگیری اندیشه عرفان عملي از ابن عربي آغاز شده و تا ابتدای سده دهم با شتاب خوبي ادامه یافت.
محی الدین بن عربی اندلسی ملقب به «شیخ اکبر»
اسلاید 6 :
رویکرد عرفانی ـ شهودی به اخلاق
1. الانسان الكامل، تأليف عبدالعزیز بن محمد نسفي، متوفاي 686 هجری
آثار این دوره
۲. آداب السلوك، تأليف همان نویسنده
۳. منازل السائرين، تألیف همان نویسنده
4. شرح منازل السائرين، تأليف عفيف الدين تلمساني، متوفاي 690 هجري
5. مشارق أنوار القلوب، تأليف عبد الرحمن انصاري معروف به ابن دباغ، متوفاي 696 هجري
6. منتهي المدارک، تأليف سعیدالدین سعيد فرغاني، متوفای حدود ۷۰۰ هجري
۷. تنل السافرین شرح منازل السائرين، تأليف أحمد بن ابراهیم و اسطي، متوفاي ۷۱۱ هجري
8. گلشن راز، سروده شیخ محمود شبستری، متوفاي ۷۲۰ هجري
اسلاید 7 :
رویکرد عرفانی ـ شهودی به اخلاق
۹. مراتب العارفین، تأليف همان نویسنده
آثار این دوره
۱۰. شرح منازل السائرين، تأليف عبدالرزاق كاشاني، متوفاي ۷۳۵ هجري
۱۱. سلك السلوك، تأليف ضیاءالدین بخشي، متوفای سده هشتم هجري
۱۲. الانسان الكامل، تألیف قطبالدین عبدالکریم جيلي، متوفاي ۸۰۵ یا ۸۳۲ هجري
۱۳. مشارق الأذواق، تألیف میر سید علي همداني، متوفاي 786 هجري
14. مصباح الأنس، تأليف محمد بن حمزه ناري، متوفاي 834 هجري
۱۵. شرح گلشن راز، تأليف شمسالدین محمد لاهیجی، متوفای قبل از ۹۰۰ هجري
16. أشعة اللمعات، تأليف عبدالرحمن جامي، متوفاي ۸۹۸ هجري
اسلاید 8 :
دوره هفتم: دوره تفکیک فن عرفان و آثار عرفانی از جریانهای رسمي خانقاهي و سلسلههای صوفیه
این دوره از سده دهم آغاز شده و تاکنون ادامه دارد. در این مقطع جریان تصوف از یکسو و سنت اخلاق نگاري عرفاني از دیگر سو، دستخوش تغییرات عمدهای شده و درعینحال سرنوشت آنها از یکدیگر جدا گردید. این مقطع از چهار ویژگي برخوردار است که بهاختصار ذکر میشود:
از این تاریخ، رؤسايي فرقهها و اقطاب طریقههای صوفیه غالباً از بعد دانشوري و جنبههای قوی علمي، عاري بودند و همت مریدان آنها بیشتر به آداب و ظواهر گروهي و فرقهای معطوف بود که احیاناً با بدعتها و آرایههای غیرشرعي توأم میگردید.
این بدان معناست که تصوف رسمی و رایج میان طریقههای مقبول سابق، ازاینپس تا حدود قابلتوجهی صبغه فرهنگي خود را ازدستداده و بیشتر شکل یک جریان اجتماعي را به خود میگیرد و دیگر در میان اینان نباید سراغی از تولید علم و معرفت اخلاقي و عرفاني را گرفت.
در میان شیعه افرادي ظهور کردند که در عرفان نظري جزو اساتید سرآمد و طراز اول بودند؛ درحالیکه هیچگونه وابستگي به سلسلهها و طریقههای رسمي تصوف نداشتند؛ مانند صدرالمتألهین شیرازي، فیض کاشاني، قاضي سعید قمي، آقامحمدرضا قمشهای، میرزا هاشم اشکوري و امام خمیني، و در میان اهل سنت محمد بن حمزه فناري رومي.
اسلاید 9 :
دوره هفتم: دوره تفکیک فن عرفان و آثار عرفانی از جریانهای رسمي خانقاهي و سلسلههای صوفیه
۳. طي سدههای دهم تا چهاردهم و بهویژه از قرن دوازدهم به بعد در میان شیعه، بزرگاني ظهور کردند که در عرفان عملي و سلوک الي الله به مقبولترین وجهي مقامات و منازل را طي کرده و از واصلان الي الله به شمار میرفتند؛ درحالیکه به هیچیک از سلسلهها و طریقتهای متصوفه اعتقادي نداشته و با تأکید بر تقید کامل و تسلیم محض در برابر شریعت در کنار زهد و عزلت و مراقبه، مریدان و کمال جویان را به سوي قبله مقصود و غایت قصوي رهنمون مي شدند؛ مانند: محمدتقی مجلسی (مجلسي اول)، شیخ محمد بیدآبادي، سیدمهدي طباطبايي بحرالعلوم، ملاً حسینقلي همداني، شیخ محمد بهاري، سیداحمد کربلايي، آقاسید علي قاضي، میرزا جوادآقا ملکي تبريزي، علامه طباطبايي و امام خمیني.
از حجم تولید آثار مستقل عرفان عملي و نظري بهشدت کاسته شد و قلمفرساییها بیشتر معطوف به شرح و حاشیهنویسی و تعلیقه نگاري گردید.
اسلاید 10 :
دوره هفتم: دوره تفکیک فن عرفان و آثار عرفانی از جریانهای رسمي خانقاهي و سلسلههای صوفیه
۱. تشویق السالکین، تألیف محمدتقي مجلسي (مجلسي اول)، متوفايي، ۱۰۷۰ هجري
آثار این دوره
۲. حسن دل، تألیف شیخ محمد بیدآبادي، متوفاي ۱۱۹۸ هجري
۳. آداب سیر و سلوک، تألیف همان نویسنده
4. رساله سیر و سلوک، تألیف سیدمهدي طباطبایی بحرالعلوم، متوفاي ۱۲۱۲ هجري
۵. بحرالمعارف، تألیف مولي عبدالصمد همداني، متوفايي 1216 هجري
6. رساله در مراتب سیر معکوس سالکان، تألیف رایض الدین عبدالکریم اعجوبه، متوفايي ۱۲۹۹ هجري
۷. علاج الاخلاق، تألیف همان نویسنده
۸. تذکره المتقین، تألیف شیخ محمد بهاري، متوفاي ۱۳۲۵ هجري
۹. رساله لقاءالله، تألیف میرزا جواد ملکي تبريزي، متوفاي 1343 هجري
۱۰. لب اللباب، تألیف سیدمحمدحسین طباطبايي، متوفايي 1400 هجري
اسلاید 11 :
چکیده
1. محیالدین عربی توانست با تحلیل دقیق مراتب صقع نفس آدمی و تناظر میان عالم اکبر و عالم اصغر، به تحلیلی عمیق یافتهها و شهودهای سالکان بر پایه عرفان نظری توفیق یابد.
2. شارحان مکتب ابن عربی، با استفاده از مبانی و آرای او، به شرح و تفسیر آثار عمده عرفان عملی روی آوردند.
3. از سده دهم به بعد، فن و آثار عرفان از جریان سلسلههای صوفیه ممتاز گردید.
4. در سدههای پس از قرن دهم، رؤسای فرقههای صوفیه، اغلب از جنبههای علمی عاری بودند.
5. بین قرن ۱۰ تا ۱۴ هجری، بزرگانی در شیعه ظهور کردند که در عرفان عملی از واصلان قرب الهی به شمار رفته و هیچ انتسابی به سلسلههای متصوفه نداشتند.
6. در این قرون، تولید آثار مستقل عرفانی بهشدت کاهشیافته و شرح و حاشیهنویسی رواج یافت. اهل سنت در این دوره اثر قابلتوجهی و دارند.
