بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله درنظر دارد با استفاده الگوریتم رقابت استعماري مدلی براي پیشبینی ورشکستگی بنگاهها ارائه دهد. در این راستا و با استفاده از مطالعات پیشین عوامل موثر بر ورشکستگی به سه دسته عوامل سطح کلان، عوامل سطح بخشی و عوامل سطح خرد تقسیم گردید. در اکثر روشهاي ارائه شدهصرفاً به بررسی تأثیر عوامل مالی بسنده شده که این امر باعث کاهش دقت مدلهاي معرفی شده، بوده است. مدل پیشبینی ورشکستگی پیشنهادي امکان بررسی تأثیر عوامل مختلف را با استفاده از الگوریتم رقابت استعماري با ایجاد یک فضاي رقابتی فراهم مینماید.
در این مدل، ورشکستگی به صورت یک مساله بهینهسازي مطرح میشود، که در آن بنگاههاي اقتصادي به دنبال یافتن بازارهاي بهینه جهت جذب میباشند، در این راستا بنگاههایی که طی یک فرایند تحت عنوان فرایند جذب قادر به حفظ خود در محیط رقابت نباشند از چرخه رقابت خارج و به عنوان ورشکسته اعلام میگردند. با وجود محدودیتها در پیادهسازي کامل مدل پیشنهادي براي صنعت بانکداري ایالات متحده آمریکا شامل 13 بانک آزمون گردید که نتایج قابل قبولی به همراه داشت.
واژگان کلیدي: ورشکستگی، هوش مصنوعی، الگوریتم رقابت استعماري ، بانکداري
١
[ HYPERLINK
HYPERLINK \l "Bec03"
-1 مقدمه
موض وع ورشکس تگی از س ال ٠۶١٩ در ک انون توج ه کارشناس ان ق رار گرفت ه اس ت. تغییرات محیطی، بحرانھ ای اقتص ادی و رقاب ت روزاف زون بنگاهھ ا، دس تیابی ب ه س ود م وردنظر را ب رای آنه ا مح دود س اخته. بدینلحاظ، تصمیمگیری مالی نسبت به گذشته اھمیت بیشتری یافته و مدیران را وادار ساخته ت ا ب ا بهرهگی ری از روشھای پیشرفته روشھای جدید کنترل را بهکار گیرند.
بررسی آمار شرکتھای ورشکسته توسط ورشکستگی(٢٠١٣) که گویای ھدر رفت ب یش از ١٫٣ میلی ارد دلار سرمایه تنها در ورشکستگی ۵ شرکت میباشد از یکسو و رشد ب یش از ٢ براب ری مق الات منتش ر ش ده در مجلات معتبر در سال ٢٠٠٨ ھمزمان با شروع بحرانھای اقتصادی جهانی و حف ظ رون د ص عودی انتش ار ای ن مقالات " [ HYPERLINK \lمدی٩٢" 1 ] نشان از اھمیت پرداختن به موضوع ورشکستگی در جه ان کن ونی دارد.
-2 طرح مساله
تحقیقات زیادي در زمینه توسعه روشهاي مختلف پیشبینی ورشکستگی طی بیش از 53 سال گذشته صورت گرفته است، که منجر به ارائه مدلهاي مختلف پیشبینی ورشکستگی گردیده است. در این میان بعضی محققـین ماننـد بیـور2]صـرفاً{ بـر
متغیرهاي مالی تکیه داشتند و گروهی مانند بچتی و سـیرا [ 3 ] بـرروي متغیرهـاي اقتصـاد
کلان تاکید داشتند. اما مطابق تحقیقات صورت گرفته توسط محققانی مانند دان و براداستریت{4]، نیوتن
\l "New98" 5 ] و تینوکو و ویلسون{6] میتوان گفت که این متغیرها تنها بخشی از عوامل موثر در ورشکستگی بنگاههـا را تشکیل میدهد که بررسی منفرد هر یک از این متغیرها باعث کاهش دقت نتایج خواهد گردید. توجـه بـه مسـاله جـامعنگري در پدیدهي ورشکستگی این مطالعه را به سمت بکارگیري روشی هدایت نمـوده اسـت کـه قابلیـت لحـاظ کـردن همزمـان عوامـل برونسازمانی و درونسازمانی موثر بر ورشکستگی داشته باشد. از اینرو در این پژوهش از رویکرد رقابت استعماري براي تبیـین ورشکستگی بنگاه با فرض وجود یک فضاي آزاد اقتصادي استفاده میشود.
سرمایه امپراتوريهاي بزرگ جهان امروزه براساس قدرت اقتصادي شان شکل میگیرد. امپریالیزم امروزي صرفاًرا دولـت ها تشکیل نمیدهند بلکه شرکتهایی مانند اکسونموبیل، رویال داچ شل، جنرال موتورز، اپل، مایکروسافت، گوگل و ... بـا زیرپـا گذاشتن مرزهاي کشورها و در اختیار گرفتن بازارها در اقصی نقاط جهان سلطه خود را گسترش دادهاند. رفتـار ایـن شـرکتها در گسترش و توسعه بازارها نزدیکی زیادي به رفتارهاي استعماگر و مستعمره در سالهاي نه چندان دور دارد. نزدیکی ایـن رفتـار بـه یکی از الگوریتمهاي هوشمصنوعی به نام رقابت استعماري موجب تکیه این تحقیق بر استفاده از این روش میباشد
این مقاله بر آن است تا با با الگو گرفتن از الگوریتم رقابت استعماري مدلی براي پیشبینی ورشکسـتگی بنگاههـایی کـه در محیط هاي رقابتی آزاد فعالیت می نمایند، طراحی نماید.
به عبارتی فرضیه ما در این پژوهش بر این تکیه دارد که لحاظ کردن عوامل محیطی برونسـازمانی عـلاوه بـر متغیرهـاي مالی بنگاه می تواند دقت پیشبینی ورشکستگی را بهبود بخشد. با توجه به قابلیت هایی کـه الگـوریتم رقابـت اسـتعماري بـراي لحاظ کردن این مهم دارد از این الگوریتم براي آزمون فرضیه تحقیق بهره خواهیم برد.
٢
-3 پیشینه پژوهش
با توجه به اهمیت موضوع ورشکستگی مقالات مختلفی در این حوزه توسط محققین ارائـه شـده اسـت. اغلـب محققـین در مطالعات خود تنها به بررسی یکی از ابعاد ورشکستگی و ارائه نتایج بدست آمده در مقاله خود پرداختهاند.
بعد تکنیکی پیشبینی ورشکستگی در دستهاي از مقالات قابل توجه بوده است که از جمله این مطالعات میتوان به آلتمن [ HYPERLINK \l "Alt84" 7 ] ، موریس{8] اشاره کرد آنها بـا اسـتفاده از روش تحلیـل چندگانـه1 اقـدام بـه پیشبینـی ورشکستگی بنگاهها نمودند.
از نمونههاي دیگر تحقیقات در این حوزه میتوان به بکارگیري روشهاي آماریی چون مارتینگل و سـاب مارتینگـل توسـط استرینگر [ HYPERLINK \l "Str75" 9 ]، سري زمانی توسط کاهیا و دئودوسیو{10] اشاره نمود. این حوزه، با توسعه و پیشرفت فناوريهاي مرتبط با کامپیوتر دچار دگرگونی شد و روشهایی مانند سیستمهاي خبره و الگوریتمهاي هـوش مصـنوعی مورد توجه محققین قرار گرفت، که منجر به ارائه مقالات متعددي در مورد بکارگیري این روشهاي جهت پیشبینی ورشکستگی بنگاهها گردید. که از جمله این مقـالات میتـوان بـه مجموعـههاي سـخت زیـارکو [ HYPERLINK \l "Zia93" 11 ]، درخت تصمیمگیري فریدمن{12] شبکههاي عصبی یانگ[ HYPERLINK \l "Yan99" 13 ] اشاره نمود.
عزیز و دار{14] روشهاي پیشبینی ورشکستگی ارائه شده را به 3 گـروه روشهـاي آمـاري2، سیسـتمهاي خبـره هـوش مصنوعی3 و مدلهاي نظري4 تقسیم کردند و مدیري " [ HYPERLINK \lم دی٩٢25 " 1 ] روش را از مقالات مختلـف استخراج و مورد بررسی قرار داد که نشان از تنوع روشهاي ارائه شده در این حوزه دارد.
اما تکیه بیشتر روشهاي پیشبینی ورشکستگی اشاره شده بر صورتهاي مالی بنگاه میباشد که بعد تاریخی دارند و ایـن امر باعث کاهش دقت این روشها شده است، زیرا تحقیقات نشان داده که صـورتهاي مـالی بـه تنهـایی گویـاي ورشکسـتگی نمیباشد، ورشکستگی میتواند عدم توانایی بنگاه در رقابت با سایر رقباي صـنعت بـه واسـطه عوامـل کـلان اقتصـاد، رقابـت و وضعیت مالی بنگاه جهت حفظ جایگاه خود و بخشهاي بازار باشد.
تحقیقات گروهی از محققین نیز به بررسی عوامل موثر بر ورشکستگی بنگاهها تمرکز داشت. آنها در تحقیقات خـود اذعـان داشتند تعیین دلیل یا دلایل دقیق ورشکستگی و مشکلات مالی بنگاهها در هر مورد خاص کـار آسـانی نیسـت. در اغلـب مـوارد دلایل متعددي با هم منجر به پدیده ورشکستگی میشوند. دان و برداستریت{4] مشکلات مالی و عوامل اقتصادي را مهمترین عوامل ورشکستگی اعلام کردند، سانتورا و گافو [ HYPERLINK \l "San09" 15 ] در تحقیق خود وجود یک ارتباط بین متغیرهاي اقتصاد کلان و ورشکستگی بنگاهها را اثبات نمودند. جیانگ و وانگ {16] در گزارش خود بـه تـأثیر عوامـل اقتصـاد کلان و اقتصاد خرد و راهبرد بازار در ورشکستگی بنگاهها اشاره نمودند.
نیوتن نیز در کتاب خود عوامل زیر را در مشکلات مالی و ورشکستگی بنگاهها موثر میدانند
• اندازه شرکتهاي کسب و کار
• محل و موقعیت جغرافیایی کسب و کار
• سن کسب وکار
1 Multiple discriminantAnalysis(MDA) 2 Statistical models 3 Artificially intelligent expert system models 4 Theoretical models
٣
• شرایط اقتصادي
• ویژگیهاي سیستمهاي اقتصادي
• حوادث پیشبینی نشده
• تقلب و خیانت
• دلایل درون سازمانی و دلایل خارج سازمانی. [ HYPERLINK \l "New98" 5 ]
تینوکو و ویلسون در مقاله خود از ارتباط 3 نوع متغیر اصلی:
• متغیرهاي اقتصادي
• متغیرهاي بازار
• متغیرهاي مالی
به عنوان عوامل تأثیر گذار در ورشکستگی بنگاهها یاد کردهاند.{6]
یکی از مهمترین ابعاد ورشکستگی دیدگاهها و تعاریف متفاوت ارائه شده از ورشکستگی اسـت کـه توسـط محققینـی چـون
وروك[ HYPERLINK \l "Wru90" 17 ] ، دان و براداستریت{4]، گیتمن[ HYPERLINK \l "Git98" 18 ]
و ویتاکر{19] و قوانین کشورهاي مختلف بیان شده است. اگرچه قانون تجارت بینالمللی مصوب جلسه عمومی 1997 سعی بـر ایجاد وحدت در دیدگاههاي مختلف دارد اما با این وجـود تنـوع دیـدگاهها یکـی از چالشهـاي پیشـروي روشهـاي پیشبینـی ورشکستگی میباشد.
-4 روششناسی پژوهش
این تحقیق در برگیرنده پژوهش توسعهاي است که از الگوریتم رقابت استعماري به عنوان روش پژوهش بهره گرفتـه شـده وبا اعمال تغییراتی براي حل مسئله مناسبسازي گردیده است.
الگوریتم رقابت استعماري از نظریه تکامل سیاسی-اجتماعی الهام گرفته شده است، به اینصورت که فضاي راه حل مسـئله به صورت کشورهاي استعمارگر و مستعمره تقسیم میگردند و کشورهاي استعمارگر توسط فرآیند یکسانسـازي سـعی در جـذب کشورهاي مستعمره دارند. این فرآیند به صورت یک بردار جابجایی فضاي راهحلهاي مسـئله را بـه سـمت راهحلهـاي بهینـهتر سوق میدهد.این روند تا رسیدن به شرط پایانی مسئله در هر دوره تکرار میگردد. [ HYPERLINK \l "Ata07" 20 ]
-5 فرضیههاي پژوهش
• مدلهایی که عوامل محیطی (اقتصادي) و داخلی را در ورشکستگی شرکتها لحاظ میکنند میتوانند از دقت و انعطاف بالاتري برخوردار باشند.
• الگوریتم رقابت استعماري میتواند پیشبینی مناسبی از ورشکستگی شرکتها در یک محیط پویاي اقتصادي ارائه دهد.
-6 یافتههاي پژوهش
از مقالات مطالعه شده که به بخشی از آن در پیشینه تحقیق اشاره شد چنین برمیآید که بازار سرمایه کنونی در جهان متاثر از عوامل مختلفی است که این عوامل میتواند وضعیت ورشکستگی بنگاه را تحت الشعاع قرار دهد.این عوامل به سه دسـته زیـر تقسیم شدهاند:
۴
