بخشی از مقاله
موریانه
شرح : زنگاري باشد که آهن و فولاد را ضايع کند.(برهان ). زنگاري که آهن و فولاد را ضايع مي کند به طوري که از صيقل کردن برطرف نشود. (ناظم الاطباء). مورانه . مورجانه . مورچانه . (غياث ) (آنندراج):
بس که دنيارا کمر بستم چو مور دانه کش
مدتي چون موريانه روي در آهن کشم .
سعدي .
آهني را که موريانه بخورد
نتوان برد از او به صيقل زنگ.
سعدي .
جانورکي که چوب را مي خورد و آن را سوراخ سوراخ مي کند . (ناظم الاطباء). مورچه سفيد. ريونجه . تافشک . ريونجو. رونجو. کرم چوب خوار. چوبخوار. چوبخوارک . ارضه . کرمک چوبخوار. ريوچه . خوره . چوبخواره . حشره اي است از راسته آرکيپترها که نزديک براسته رگبالان است . موريانه حشره اي است اجتماعي و دو نوع از آن ديده مي شود يک نوع در داخل چوبهاي منازل است و نوع ديگر در نواحي استوايي که در بيابانها براي خود مسکن مي سازد و طول و قطر خانه هايشان گاهي به پنج متر و هشت متر مي رسد.
موريانه نيز مانند مورچه گونه هايي دارد چون موريانه هاي کارگر و موريانه هاي مدافع (سرباز) که بال و چشم و دستگاه تناسلي ندارندو فقط موريانه نر چهار بال دارد. در دستگاه گوارشي اين موريانه ها عده اي از تک ياختگان از دسته فلاژله ها مي زيند که با موريانه ها زندگي اشتراکي دارند. رشميز و آن را در اصطلاح شوشتر ريميز و در اصطلاح گناباد خراسان رَوَنجَک گويند. (يادداشت پروين گنابادي ). دابةالارض: همچنان بر عصا تکيه زده بود تا موريانه عصاي او را خورد و عصا بيفتاد. (قصص الانبياء ص 175). ماروض ; موريانه زده . (يادداشت مولف ).
-امثال :
موريانه همه چيز خانه را خورد جز غم صاحب خانه . (امثال و حکم دهخدا).
چوب نرم را موريانه خورد . (امثال و حکم دهخدا).
به معني مور است . (جهانگيري ).
موريانه(Termite) حشره اي است که غالباً در مناطق حاره و تحت حاره مانند بعضي مناطق قاره افريقا و همچنين زندگي کرده و باشياء و آثار چوبي حمله ور شده و آنها را بکلي فاسد ميکند.
حشره اي را که در کشور ما و بطور کلي در مناطق معتدله بنام موريانه مي‌شناسيم در حقيقت (Termite) نيست بلکه بايد آنرا کرم چوب بناميم و انگليسي زبانان نيز بآن (Wood - Worm) ميگويند
با توسعه شهر و سيستم هاي شهر سازي در قالب مدرنيته نمودن شهرها و امکان ساخت ساختمانها و تاسيسات جديد و بوجود آمدن برج ها و آسمانخراش ها در دنيا هميشه به اين فکر بوده ايم که بنايي بسازيم که قدمت آن به طول قدمت بنايي باشد که از اجداد ما تاکنون سر قامت فرود نياورده اند و اين بناها همان فرهنگ و تاريخ ما مي باشند . اما بايستي بدين نکته اشاره نماييم که هيچگاه بنايي تخريب نمي شود مگر به دست طبيعت و يا انسانها. در طبيعت بلايايي مي باشند که هر از چند سالي آمده و ردپايي از خود به جا مي گذارند .
زلزله ، سيل ، آتش سوزي ، از يک سو و جنگ و بازسازي نماهاي شهري و مدرن نمودن آنها و ساخت بناهاي فرسوده و تبديل آنها به برجهاي آپارتماني در حالا حاضر به خاطر سودجويي و ازدياد جمعيت از مواردي مي باشد که دست انسان ها را بسوي تخريب و نابودي عمارت و ساختمانهاي قديمي برده است
تاريخ :
"راز خلقت موریانه"
مطالعه در کشورعجیب، منظم و دو سه میلیونی موریانه ها، همچنین بررسی ارتباط دائم آنها با یکدیگر، بیانگر این حقیقت است که موریانه ها هم حرف می زنند و هم زبان مخصوص به خود دارند.
لانه موریانه ها که نیمی از آن در زیرزمین و نیمی از آن روی زمین است، مخروطی شکل و با ارتفاع شش الی هشت متر از دور دیده می شود. در هر یک از این لانه ها یک ملکه وجود دارد که حدود ده تا پانزده سال عمر می کند و هر سال تعداد فرزندان وی زیاد می شود. چرا که ملکه هر دو ثانیه یک تخم می گذارد.
ساختمان خانه موریانه ها از دارای چندین طبقه است که در ورودی آن، برخلاف ساختمان های بشری، در بالای عمارت قرار دارد. طبقات و ساختمان خانه موریانه ها به شرح زیر است:
طبقه دوم: خوابگاه تابستانی کارگران.
طبقه سوم: اطاق نهار خوری تابستانی.
طبقه چهارم: انبار آذوقه.
طبقه پنجم: سرباز خانه.
طبقه ششم: مقر تابستانی ملکه.
طبقه هفتم: انبار تره بار.
طبقه هشتم: آغل حیوانات شیرده . (موریانه ها شته درختان را اسیر کرده، به لانه خود برده،از آنها مراقبت می کنند و از شیره و عصاره ای که این شته ها می سازند، استفاده می کنند.)
طبقه نهم: اطاق بچه ها.
طبقه دهم: اطاق بازی.
طبقه یازدهم: بیمارستان و تأسیسات پزشکی.
طبقه دوازدهم: خوابگاه زمستانی کارگران و گورستان.
طبقه سیزدهم: مقر زمستانی ملکه.
اگر این کشور عجیب دو سه میلیونی را خطری تهدید کند، بلافاصله همه موریانه ها به وسیله ماموران انتظامات یا فرد مطلع با خبر شده وآماده مقابله با خطر می گردند.
" تعویض موریانه نگهبان و احوالپرسی آنان "
سربازان نگهبان در ورودی به لانه، به پاسداری مشغول اند و لحظه ای غفلت نمی کنند. این سربازان ریز به محض احساس خطر، دیگران را خبر می کنند. نگهبانان درفواصل معین و دقیق عوض می شوند، از اینجا می توان استنباط نمود که موریانه دارای قادربه تشخیص وقت است. همچنین از نزاکت و ادب نیز بی بهره نیستند، هنگامی که همدیگر را ملاقات می کنند، به هم نزدیک شده و بینی به همدیگر می مالند. مثل اینکه می خواهند یکدیگر را بشناسند یا سلام و احوالپرسی کنند. پس ازآن خداحافظی کرده و به راه خود ادامه می دهند.
"اعلام خطر موریانه ها"
موریانه ها برای اینکه خطر را به سایرین اطلاع دهند، سرشان را به دیواره چوبی لانه خود میکوبند، در نتیجه ارتعاشی در داخل محفظه خالی درخت ایجاد شده و سایر موریانه ها آگاه می گردند. دارکوب ها وقتی می خواهند به طعام لذیذی از موریانه دست یابند، چند بار به درخت پوسیده ای نوک می زنند، ضربه های وارده در داخل حفرات و لانه موریانه ها ارتعاشاتی شبیه به آنچه گفته شد، به وجود می آورد و موریانه ها به خیال اینکه خطری آنها را تهدید می کند، از یک سمت لانه راه فرار اختیار می کنند. اما دارکوب با زبان باریک و چسبناک خود راه را بر آنها می بندد و دام چرب و نرمی برایشان می گستراند.
"گفتگو با گرسنه ها"
موریانه ها مانند مورچه ها در تمام امور با هم همکاری می کنند. این همکاری دلالت بر ارتباط مستقیم و دقیق همه آنها با یکدیگر دارد. به عنوان مثال در جامعه موریانه ها گرسنه وجود ندارد. یعنی گرسنه با سیر تماس می گیرد و احتیاج خود را با او در میان می گذارد. خمیری که موریانه های مأمور تهیه غذا از چوب می سازند، پیش از آن که کاملاً هضم شود، از ده معده مختلف عبور می کند. تقسیم آن بنا بر قاعده بسیار صحیحی انجام می گیرد.
هر قدر موریانه ای گرسنه تر باشد، از محتوای" معده اجتماع" خود کمتر به دیگران می دهد و در عوض ازعابرین، بیشتر خوراک هضم شده می گیرد. اگر موریانه ای که بسیار گرسنه است، با موریانه ای که گرسنه تر از خود او است برخورد نماید، بدون تأمل، قسمتی از غذای کمی که در معده دارد را به او می دهد. بدین طریق شرایط تغذیه در تمام کشور موریانه ها یکسان است. در جوار موریانه های سیر موریانه گرسنه ای وجود ندارد. در کشور آنها فقیر و ثروتمند نیست. آنها با این روش بسیار هوشمندانه و ساده، جامعه کاملی را بنا نهاده اند . به علاوه بد نیست بدانیم که تشکیلات جامعه مورچه ها و زنبورها هم همینطور است.
موریانه آنچه به اینجا پیوند دارد... گور کن حشرات مورچه خوار موریانه مغناطیسی فهرست نام های متداول حشرات مورچه تک یاخته‌ها و انواع آن مفهوم جامعه در بیولوژی شته اشکال همزیستی پرورش زنبور عسل رفتار شناسی در حیوانات ملخ سلولز
موریانه‌ها حشراتی هستند که بدنی نرم دارند و به کندی حرکت میکنند به حکم طبیعت تا پایان عمر در تاریکی که محل اجتماع آنهاست به سر می‌برند. زیرا در روشنایی آفتاب و فضای باز یارای ایستادگی در برابر دشمنان بی‌شمار خود را ندارند از نظر ساختمان بدنی و چگونگی رشد (دگر دیسی) به سوسکهای حمام شباهت دارند.
« دابه الارض » به معنای موریانه در قرآن
خداوند در آیه 14 سوره سبا ، از مرگ عجیب و عبرت انگیز حضرت سلیمان پیامبر بزرگ سخن می‌گوید و این واقعیت را روشن می‌سازد که پیامبر با آن عظمت و حکمرانی با آن قدرت و ابهت چگونه به آسانی جان به جان آفرین سپرد. می‌فرماید: هنگامی که مرگ را برای سلیمان مقرر کردیم، کسی مردم را از مرگ او آگاه نساخت. مگر جنبنده‌ای از زمین (موریانه) که عصای او را خورد، تا عصا شکست و پیکر سلیمان فرو افتاد. (لازم به ذکر است که سلیمان در موقع مرگ به عصای خود تکیه داده بود و کسی از مرگ او آگاه نبود.)
نگاه اجمالی
موریانه (Termit) حشره‌ای است از راسته آرکیپترها (Archipteres) که نزدیک به راسته رگ بالان است. موریانه‌ها حشراتی هستند اجتماعی که دو نوع از آنها دیده می‌شود: یک نوع در داخل چوبهای منازل زندگی میکنند و نوع دیگر مخصوص نواحی استوایی بوده و در بیابانها برای خود مسکن می‌سازند و طول خانه‌هایشان گاهی به 5 متر و قطرش به 8 متر می‌رسد و بسیار هم سخت است، بطوری که با کلنگ هم شکسته نمی‌شود.
در حالت کلی موریانه‌ها ، شاه ، ملکه ، شاهزاده ، کارگر و سرباز دارند و اگر تپه آنها را بشکافید همه اینها را از هم تشخیص خواهید داد. تعداد زیادی از موریانه‌ها با استفاده از چوبهای جویده شده و یا گل لانه‌های بزرگی درست میکنند. این لانه‌ها بسیار اصولی ساخته شده و برای ساخت آن هر موریانه وظیفه مشخصی دارد. معمولا موریانه‌ها در درون لانه‌هایشان پنهان می‌شوند، ولی در صورتی که کسی مزاحم آنها شود یا برای تشکیل اجتماع جدید قصد پرواز داشته باشند، از لانه‌هایشان بیرون می‌آیند.
تنوع موریانه‌ها در هر دسته
امروزه در حدود دو هزار گونه موریانه در دنیا میشناسیم که در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر فراوانند یکی از نمونههای بزرگ و معروف آن موریانه تپه سیاه است که در دماغه امید (جنوب آفریقا) به سر می‌برند و نام علمی آن آمی ترمز آتلانتیکوس است. گونه دیگری که خیلی نزدیک به این نوع و دارای عادات مشابه است در آفریقا و همچنین در استرالیا و بعضی نواحی آمریکا و هندوستان و مالایا و سواحل مدیترانه یافت می‌شود. البته بطور عمده در سراسر ایالات متحده آمریکا و نیز در قسمت جنوبی کانادا یافت می‌شود. در اروپا تا مناطق شمالی این قاره مثلا تا پاریس و وین جای زیست موریانه است، اما پرشمارترین موریانه‌ها در مناطق باران خیز مدارگانی یافت می‌شوند.
در موریانه‌ها نیز مانند مورچه‌ها چند شکلی در هر دسته دیده می‌شود. یعنی در هر اجتماع موریانه تعداد زیادی موریانه‌های کارگر و و موریانه‌های مدافع یا سرباز موجود هستند. وظیفه کارگران تهیه غذا برای مجتمع است، یعنی چوب را می‌خورند و سپس هضم شده آن را در اخیتار دیگر موریانه‌ها قرار می‌دهند. سربازان بال ندارند، کور هم هستند، ولی با این وصف جنگجویان دلیری به شمار می‌روند. موریانه ملکه می‌تواند تا سی هزار تخم در یک روز بگذارد. او قادر به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملا به موریانه‌های کارگر متکی است. بعضی از موریانه‌های ملکه می‌توانند تا 50 سال زندگی کنند.
ساختمان مورفولوژیکی موریانه‌ها
بسیاری از مردم موریانه را با مورچه سفید اشتباه میگیرند. اگر چه موریانه‌ها نیز مانند مورچه‌ها جانورانی اجتماعی هستند، ولی به کلی با آنها تفاوت دارند. موریانه کمدی کلفت ، رنگی روشن و شاخکهای یکنواخت و خمیده دارد. شکل هر موریانه به نوع وظیفه‌اش در اجتماع موریانه‌ها ، بستگی دارد. برای مثال کارگرانی که وظیفه غذا دادن و تمیز کردن ملکه را به عهده دارند، معمولا کور بوده و بدون بال هستند و دستگاه تناسلی هم ندارند. فقط موریانه نر دارای 4 بال است و بیش از چند روزی زندگی نمی‌کند، یعنی پس از جفت گیری با نر تنها فرد ماده (ملکه) است که در اجتماع موریانه‌ها زندگی میکند و دارای شکمی بزرگ است و کارش فقط تخمگذاری است.
در دستگاه گوارش موریانه‌ها که از چوب استفاده میکنند، عده‌ای از تک یاختگان از دسته فلاژله‌ها به نام «پلی ماستیژین» زندگی میکنند که با موریانه‌ها زندگی اشتراکی دارند، بدین نحو که این تک سلولی‌ها دیاستازی به نام سلولاز ترشح میکنند که موجب هضم و نرم شدن چوبها می‌شود و در این حالت موریانه‌ها چوبهای نرم شده را می‌خورند.
تپه‌های موریانه‌ای و زندگی اجتماعی موریانه‌ها
تپه‌های موریانه‌ای که بوسیله موریانه‌های تپه سیاه ساخته می‌شوند ممکن است به شکل لکه‌های نمایانی در تمام نقاط دامنه‌های کوهستانی جنوب غربی دماغه امید دیده شوند. سطح هر تپه درست مانند سطح خارجی مغز دارای برجستگیها و شیارهای مخصوصی است. بزرگترین آنها در حدود 60 سانتیمتر بلندی دارد و پهنای قاعده آن نیز به 60 سانتیمتر می‌رسد اگر یکی از آنها را بشکافیم دیده می‌شود که داخل آن مانند اسفنج است و از تعداد زیادی اطاقک تشکیل شده که عرض هر کدام از آنها 2.5 سانتیمتر است و با دریچه‌های کوچک راه دارد.
گرچه در یک تپه موریانه‌ای بزرگ ممکن است بیش از 50000 موریانه زندگی کنند ولی داخل آن همیشه تمیز است. این تمیزی به این دلیل است که موریانه‌ها مدفوعات خود را به منزله سیمان در ساختن دیواره‌های تپه و اطاقکها بکار می‌برند و لاشه‌ها را نیز می‌خورند و مصرف میکنند. بیشتر ساکنین تپه حشرات کوچکی به طول 5 میلیمتر هستند که سرهایی سفید و بدنی به رنگ خاکستری تیره دارند. اینها کارگرها را تشکیل می‌دهند
کارگرها ممکن است نر یا ماده باشند اندام تناسلی آنها رشد نمی‌کند و فعالیتی ندارد و فقط اثری از آن باقی است موریانه‌های کارگر کاملا کورند و کارشان جمع آوری غذا و رسیدگی به بچه‌ها و پرستاری از شاه و ملکه و شاهزاده هاست.
موریانه ملکه می‌تواند تا 30000 تخم در یک روز بگذارد او قادر به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملا به موریانه‌های کارگر متکی است بعضی از موریانه‌های ملکه می‌توانند تا 50 سال زندگی کنند که از طول همه حشرات دیگر بیشتر است.
افراد دیگری که در حدود یک دهم کلیه ساکنین تپه را تشکیل می‌دهند و با کارگران تفاوت دارند سربازها هستند که رنگشان زرد و سرشان بیضی شکل است و یک جفت آرواره بلند و نوک تیز دارند که سلاح آنها را تشکیل می‌دهد کار آنها دفاع در برابر هجوم دشمنان خارجی است. سربازها در کار کارگرها شرکت ندارند ولی همیشه برای حمله به دشمنانی که می‌خواهند به زور وارد جایگاه آنها شوند آماده‌اند. بزرگترین دشمن موریانه‌ها ، مورچه‌ها هستند که اگر آنها را بگیرند فورا می‌کشند و لاشه‌شان را برای تغذیه به لانه خود می‌برند.
لانه سازی در موریانه‌ها
در مناطق مدارگانی ، بسیاری از موریانه‌ها لانه سازی میکنند. لانه‌هایی به صورت تپه‌ها و گنبدها که حدود 20 متر وسعت و ارتفاعی شاید بیشتر از 10 متر از سطح زمین دارند. برخی دیگر از موریانه‌ها درخت آشیان هستند، یعنی آشیانه‌هایی به اندازه‌های گوناگون معمولا به بزرگی یک توپ بستکبال ، بر فراز درختان می‌سازند. موریانه‌ها در داخل چنین آشیانه‌هایی خود را از خطر حمله پرندگان ، سوسمارها ، عنکبوتها و مورچه‌ها مصون می‌دارند.
آشیانه برخی از موریانه‌های آفریقایی مانند چتر است، طوری که آب باران به اطراف آن سرازیر می‌شود. دسته‌ای دیگر از موریانه‌ها ، لانه خود را به گونه‌ای می‌سازند که دمای درون آن هماهنگ‌پذیر گردد. لانه و آشیانه سازی موریانه‌ها نمونه شگرفی از کار غریزی است. این کار بر عهده کارگران نوزاد نهاده شده است. چرا که کارگران تازه تولد یافته هیچگاه در لانه پدر و مادر خود زیست نمی‌کنند و در نتیجه راهی برای آموختن لانه سازی ندارند
موريانه ها يک شهر را در خراسان خوردند
جام جم : کوتاه و مختصر «حمله موريانه ها به يک شهر 20 هزارنفري موجب شد ساکنان شهر منازل خود را ترک کنند».
مسوولان شهر «آشخانه» از توابع مانه و سملقان در خراسان شمالي مي گويند: موريانه ها سالهاست به شهر ما حمله کرده اند اما نهادها و سازمان هاي ذي ربط تاکنون براي دفع اين حمله اقدامي نکرده اند. شهردار آشخانه مي گويد: نخستين موريانه ها در سال 74 به يکي از منازل شهر هجوم آوردند اما از آن سال تاکنون هجوم آنها روند تندي به خود گرفته است ، به گونه اي که در حال حاضر 150 خانوار ساکن در بخش قديمي شهر مجبور شده اند منازل خود را ترک کنند. علي اصغر پيله ور مي افزايد: موريانه ها ديگر به بافت قديمي شهر هم بسنده نمي کنند و بتازگي به مناطق جديد شهر هم که با گچ ، آجر ، سيمان و آهن ساخته شده است ، هجوم آورده اند. وي با اشاره به خسارت يک ميليارد و 230 ميليون توماني حمله موريانه ها به منازل آشخانه ، اظهار مي کند: سقفها و چارچوب درهاي چوبي خورده شده و فقط آسفالت پشت بامها ، سقف خانه ها را نگه داشته است ؛ به گونه اي که اگر کوچک ترين زلزله اي بيايد ، خانه ها فرو مي ريزد. پيله ور ، از هلال احمر استان انتقاد مي کند که به درخواست چادر براي ساکنان منازل آسيب ديده جواب مثبت نداده است.
او مي گويد: موريانه ها همه جاي خانه ها هستند. در رختخواب اهالي ، در اتاق بچه ها ، در آشپزخانه ها و... به گونه اي که هنگام آشپزي ، موريانه ها از سقف به داخل ظرف غذا مي افتند و اين حشرات موذي در يخچال ها، لوازم خانگي ، سفره غذا ، مواد غذايي و... جاخوش کرده اند. سرپرست ستاد حوادث غيرمترقبه خراسان رضوي نيز دراين باره مي گويد: حمله موريانه ها از قديم در برخي مناطق مانند آشخانه و طبس وجود داشته و در 3سال گذشته اين مساله در کميته دفع آفات نباتي مطرح شد و اعتباراتي هم براي مبارزه با اين آفت به دانشگاه علوم پزشکي اختصاص يافت.
سيدمهدي سيادتي درباره علل پيدايش اين پديده مي افزايد: بافت شهر قديمي و چوبي است.
نوع اقليم هم به گونه اي است که چون رطوبت زاست ، موريانه ها بشدت در منطقه رشد مي کنند. وي بنياد مسکن ، دانشگاه علوم پزشکي و جهادکشاورزي را 3 نهاد ذي ربطي مي داند که بايد براي اين مشکل چاره سازي کنند اما مي گويد: حمله موريانه ها جزو حوادث و بلاياي طبيعي نيست ، اما ستاد حوادث غيرمترقبه اگر کمکي از دستش برآيد ، انجام مي دهد.
شهردار آشخانه مي گويد: مبلغ 5 ميليون تومان اعتبار براي انجام مطالعات درخصوص علت پيدايش و جلوگيري از افزايش موريانه ها به مرکز بهداشت و درمان خراسان اختصاص يافته است اما براي پيشگيري از بحران جدي در اين شهر از مسوولان مي خواهيم مقامات محلي را ياري کنند. عضو شوراي شهر آشخانه هم اظهار مي کند: موريانه ها به گونه اي شهر را خورده اند که فقط پوسته اي از آن به جاي مانده است.
کافي است يک برف سنگين ببارد تا سقفهاي چوبي پوسيده بر سر مردم آوار شود. خبرنگار «جام جم» موضوع را از دفتر معاونت عمراني استان خراسان شمالي پيگيري کرد اما مسوول دفتر مهندس پرويزي گفت : اين موضوع بايد از سرپرست اداره کل دفتر فني استانداري پيگيري شود. علي نيا ، سرپرست دفتر فني نيز در اين باره گفت : هفته گذشته در اين خصوص مکاتباتي صورت گرفته اما واحد فني پس از تقسيم استان بتازگي آغاز به کار کرده است و ما هنوز در اين باره نمي توانيم وارد عمل شويم
موریانه بلای جان ساختمانها
موریانه ها را بایستی مخرب ساختمانها نامید این حشره به ظاهر کوچک می تواند خسارات فراوانی را به ابنیه ها وارد نماید . قدرت تحرک این حشره بسیار بالا بوده و در ۲۴ ساعت می تواند بین ۱۰ الی ۲۵ سانتیمتر بر مبنای نوع محیط زندگی و موادی که در آن قرار دارد حرکت نماید.
قدرت تخریب صمغی که از آرواره های این حشره خارج می شود به راحتی برای نفوذ در بتونها امکان پذیر خواهد بود . قدرت جابجایی این حشره ضعیف بوده ولی بایستی بدین نکته اشاره داشت برای این منظور کانالهای فرعی را در کانالهای اصلی به ظرافت تمام تعبیه می نماید بطوری که این کانالها راه فرار حشره را امکانپذیر می نماید .
امروزه با مدرن شدن ساختمان سازی و ترکیب مصالح جدید و سبک این حشره قدرت سازگاری خود را نیز بالاتر برده به حدی که براحتی در فضاهای ایجاد شده در بتون های آرمه نفوذ می نماید که این مشکل باعث ایجاد فضاهای حالی در بتون و کوتاه کردن استحکام مصالح می گردد .
امروز علم بتون با این مشکل مواجه شده است که براستی برای این مشکل چه باید کرد . ساخت مواد شیمیایی جدید و ترکیب نمودن آنها با بتون یکی از علومی می باشد که امروز برای کنترل این حشره بدانها پرداخته شده است . تعیین میزان ترکیب مواد مختلف بر مبنای نوع و گونه موریانه از جمله علومی میباشد که در ساختمان سازی بدان پرداخته می شود .
ترکیبات بکار رفته در علوم شیمیایی و کارایی آنها ما را پیشتر به حفظ ابنیه و بالاتر بردن طول عمر ساختمانها کمک خواهد نمود. این ترکیبات هم اکنون در گروه محققین دفع آفات محفوظ میباشد .
شناسایی و راههای مبارزه با آن
تمام خانواده های موجود در راسته موریانه ها به صورت اجتماعات بزرگ و کوچک در محدوده سیستمی لانه ای و به صورت کلنی زندگی می کنند . ارتباط بین لانه ها و دنیای خارج بستگی به عادت مخصوص تغدیه ای گونه ها دارد . موریانه ها توانایی کنترل اقلیم داخل لانه خود را دارند. موریانه ها همه چیز خوارند و از مواد گیاهی ، الیاف ، فرآورده های پشمی و پنبه ای ، کاغذ دیواری ، چرم ، موکت ، لاستیک ، پوشش کابل ها ، جانوران نگهداری شده در موزه ها ، انواع چوب و فرآورده های چوبی تغذیه می کنند 0 در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر فعالیت زیاد دارند
0 عموما در محیط مرطوب و تاریک زندگی می کنند از طریق ایجاد دالان های زیرزمینی و کانال های سر پوشیده در سطح دیوارها ، ستونها و غیره بداخل ساختمان ها و محل های تامین مواد غذایی نفوذ میکنند . لانه ها ممکنست در اعماق خاک ، داخل تنه پوسیده درختان ، داخل چوبهای خشک یا اثاثیه چوبی داخل ساختمانها بنا شوند0 برخی دارای لانه آشکار در بالای سطح خاک می باشند تعدادی از موریانه ها از مواد چوبی تغذیه میکنند
و با حفاری در چوبهای تر ادامه زندگی می دهند 0 موریانه های دروگر در چراگاه های خشک که درختان کمی دارند لانه سازی میکنند ، بعضی از موریانه ها از مواد گیاهی خشک تغذیه می نمایند تعدادی از موریانه ها بسته به شرایط محیطی لانه هایی ایجاد میکنند و موجبات خسارت به محصولات کشاورزی ، لوازم ساختمانی و ساختمانها را فراهم می آورند0
از 1800 گونه شناخته شده در دنیا 148 گونه به ساختمانها صدمه می زنند و خسارت آن چنان شدید است که داخل هر محدوده ای که انتشار یابند دیر یا زود الوارهای بی محافظ و یا وسایل چوبی به کار رفته در ساختمان ها تخریب می شود0موریانه هایی که در داخل خاک و زیر زمین دالان حفر می کنند توانایی آن را دارند که راهروهای خود را از خاک به درون آجر و حفره های داخلی دیوار باز نمایند گاهی تیر های شیروانی و چوب های سقف را مورد حمله قرار می دهند موریانه های چوب خشک ،
گاهی در الوارهای دور از زمین حتی روی سقف نیز کلنی ایجاد می نمایند0 در سالهای اخیر به سبب بالا رفتن مخارج تعمیر و نگهداری ، موریانه ها خسارات بسیاری به ساختمانها واردآورده اند خصوصا" در مناطقی که پروژه های خانه سازی ارزان قیمت و به تعداد زیاد وجود دارد و به برنامه های تعمیر و نگهداری اهمیتی داده نمی شود ساختمانها بیشتر در معرض حمله موریانه ها قرار میگیرند. انتشار موریانه ها ازمحلی به محل دیگر و حتی کشوری به کشور دیگر به راحتی امکان پذیر است افزایش تعداد ساختمان ها با تغییر روش ساختمان سازی موجب شده است که موریانه ها در کشورهایی که تا کنون مطرح نبوده اند
به صورت آفت در آیند مثلا در مناطقی که خانه ها را از خشت و گل بدون استفاده از الوار می ساختند بنظر می آید که ساختمانها بدون موریانه باشند در حالیکه استفاده از تیر ، الوار و تغییر بافت ساختمانی سبب شده است که موریانه ها تکثیر یافته و مشکل آفرین شوند 0 تعداد اجتماعات موریانه های زیرزمینی بالغ بر هزار حشره است
و جمعیت اجتماعاتی که در مناطق گرمسیری لانه های تپه ای می سازند به میلیونها حشره تخمین زده می شود به همین جهت حمله سریع و وسیع آنها به ساختمانهای جدید از حمله سایر موریانه ها مشخص ترا ست0 علامت مشخصه آلودگی به موریانه های زیرزمینی وجود خاک یا مخلوطی از شن وموریانه چوب جویده شده در الوارها است در همین حال لوله های خاکی یا راهروهای پوشیده که بر روی دیوارهای غیر قابل نفوذ بنا می شود خطوط ارتباطی بین لانه و غذا می باشد. اگر الوار با خاک تماس داشته باشد موریانه ها از زیر دالان های داخل خاک با چوب در تماس داشته بدون هیچگونه علامت مشخصه وارد الوار می شوند دیوارهای خشتی یا سنگی با ملات گل به حفره های ممتد راه را برای موریانه های الوار سقف ایجاد می کنند0شروع کلنی موریانه ها با نر ها و ماده های بالدار می باشد
این موریانه ها پس از جفتگیری بالهای خود را از دست می دهند در این مرحله موریانه ها سلول کوچکی در خاک ایجاد میکنند و ماده (ملکه ) تخم می گذارد ، پس از باز شدن تخم ، والدین از ذخیره بدن خود ، نوزادان را تغذیه می نمایند اولین سری کارگران کوچکتر از کارگران بعدی هستند در موریانه های چوب های خشک اولین دسته نوزادان تماما به کارگران تبدیل می شوند و یک موریانه سرباز هم تولید می شود0 تا فعال شدن کارگران ماده تخمگذار که ملکه نامیده می شود دیگر تخم نمیگذارد و پس از آن شروع به تخمگذاری می کند و این کارگران هستند
که از نوزادان نگهداری میکنند و تغذیه آنها را بر عهده دارند. درکلنی موریانه ها علاوه بر کارگران پوره ها(نوزادان) سن پایین هم فعالیت دارند اگر کلنی خوب رشد کرده باشد موریانه سرباز هم مشاهده می شود فعالیت موریانه ها با پیدا شدن افراد جنسی نر و ماده بالدار خاتمه می یابد ملکه چندین سال تولید مثل می کند وقتی قدرت تخمگذاری ماده ها از بین رفت و نرها از بین رفتند کلنی برای آنها جانشین تعیین میکند و بدین ترتیب کلنی توسعه می یابد (گاهی ارتفاع کلنی ها به چندین متر می رسد) .
مبارزه مسئله ای که در امر ساختمان سازی به آن بایستی توجه شود این است که ساختمانهای ساخته شده از بتن و فلز و شیشه لزوما" ضد موریانه نیستند مگر اینکه ساختمانها طوری طراحی شده باشند که دسترسی موریانه ها به مبلمان چوبی ، کتابها ،
وسایل تزئینی و 000 غیر ممکن باشد0اقداماتی که صرفا" جنبه پیشگیری دارد به شرح زیر می باشد:الف - موریانه های خاکزی1-دقت در تهویه2- استفاده از زیر زمین یا ایجاد ساختمان برروی ستون و پایه3-جلوگیری از مرطوب شدن محیط4-استفاده از موانع مکانیکی مانند قطعات بتون پیش ساخته به صورت ممتد حداقل 15cm و فاقد هر گونه شکاف تا از رسیدن موریانه های خاک جلوگیری شود05-نصب کلاهک در قسمت پایه ساختمان که مانع از بالا آمدن موریانه از پایه می شوند06-آغشته کردن محل به سموم شیمیایی مانند دیلدرین Dieldrin ، پنتاکلروفنات سدیم و هگزاکلروبنزن 7- استفاده از سموم خاک خصوصا در ساختمانهایی که از قطعات بتون ساخته می شوند و امکان بازبینی وجود ندارد8-پاکسازی محل ساختمان از لانه های موجود و منهدم کردن
چوب و فرآورده های چوبی آلوده و ریشه گیاهان9-مقاوم نمودن الوارهایی که به کار برده می شودب - مبارزه با موریانه چوباین موریانه ها در شاخه های خشک و مرده درختان و الوار بریده در حال خشک شدن زندگی می کنند آنها به صورت دستجاتی کوچک پرواز کرده انتشار می یابند در ساختمانهای جدید هر جا که الوار ساختمانی یا مبلمان چوبی که دارای شکاف یا بریدگی باشد محل جایگزینی موریانه ها است .
استفاده از چوب ساختمانهای قدیمی در محلی که موریانه چوب وجود دارداشتباه محض است با این همه موریانه های چوب از طریق انتقال وسایل چوبی آلوده به ساختمانهای جدید منتقل می شوند . تنها راهکار موثر در ساختمانها استفاده از الوارهایی است که نسبت به موریانه مقاوم هستند یا بوسیله مواد موثر ضد موریانه محافظت شده اند،
همچنین معدوم نمودن وسایل آلوده و سوزاندن آنها توصیه می شود0 ج - مبارزه با موریانه در ساختمانها 1 - شناسایی موریانه هایی که خسارت زده اند زیرا اقدامات مبارزه فقط با آگاهی از عادات موریانه ها و اطلاع کافی از نحوه ساختمان سازی آنها امکان پذیر است 02- مشخص نمودن محل ورود موریانه که با بر داشتن تکه های چوب چوبی امکان پذیر است
ضمن اینکه ارتباط موریانه ها نیز از بین خواهد رفت زمانی که ارتباط موریانه های داخل ساختمان با خارج از ساختمان قطع شود موریانه ها بتدریج از بین می روند03- استفاده از سموم شیمیایی در خاک که موریانه ها از میان آنها عبور میکنند تا به ساختمان برسند روش متعارفی است مانند استفاده از امولسیون1% کلردان chlordane امولسیون 5/0% دیلدرین ، دیازینون 3- 2 در هزار .4- برای سمپاشی اماکنی که بر روی بتون پیش ساخته روی خاک بنا شده باید سوراخهایی با فاصله 45-30 سانتیمتر 15 سانتیمتر از سطح داخلی دیوار فاصله داشته باشند ایجاد نموده واز این طریق حشره کش را وارد خاک نمود0
5- چوب ساختمانهایی که به موریانه چوب خشک آلوده شده اند بایستی بتدریج با مواد شیمیایی محافظت کننده آغشته نموده تا با نفوذ به عمق کافی موریانه های موجود را نابود نماید 0 برای مبلمان آلوده برای ریشه کن کردن موریانه های چوب خشک از روش تدخین استفاده می شود که این عمل با پوشاندن ساختمان به چادر پلاستیکی و استفاده ازمتیل برد ماید به میزان 1 کیلوگرم در 20 متر مکعب به مدت 24 ساعت صورت می پذیرد0
موریانه
موریانه زیرخاکی فورموزی ، سربازان سرهای قرمز و کارگران سرهای کم‌رنگ دارند.
طبقه‌بندی علمی
فرمانرو: جانوران
شاخه: بندپایان
رده: حشرات
زیررده: بالداران
فُرورده: نوبالان
بالاراسته: سوسری‌ها و شیخک‌ها
راسته: جوربالان
خانواده‌ها
Mastotermitidae
Kalotermitidae
Termopsidae
Hodotermitidae
Rhinotermitidae
Serritermitidae
Termitidae
موریانه حشره‌ای است از راسته مساوی بالان (Isoptera)، بالاراستهٔ سوسری‌ها و شیخک‌ها (Dictyoptera).
موریانه‌ها حشراتی هستند که بدنی نرم دارند و به کندی حرکت میکنند به حکم طبیعت تا پایان عمر در دژ تاریکی که محل اجتماع آنهاست به سر می‌برند. زیرا در روشنایی آفتاب و فضای باز یارای ایستادگی در برابر دشمنان بی‌شمار خود را ندارند. موریانه‌ها حشراتی هستند اجتماعی که دو نوع از آنها دیده می‌شود: یک نوع در داخل چوبهای منازل زندگی میکنند و نوع دیگر مخصوص نواحی استوایی بوده و در بیابانها برای خود مسکن می‌سازند و طول خانه‌هایشان گاهی به ۵ متر و قطرش به ۸ متر می‌رسد و بسیار هم سخت است،
بطوری که با کلنگ هم شکسته نمی‌شود.
در حالت کلی موریانه‌ها، شاه، ملکه، شاهزاده، کارگر و سرباز دارند و اگر تپه آنها را بشکافید همه اینها را از هم تشخیص خواهید داد. تعداد زیادی از موریانه‌ها با استفاده از چوبهای جویده شده و یا گل لانه‌های بزرگی درست میکنند. این لانه‌ها بسیار اصولی ساخته شده و برای ساخت آن هر موریانه وظیفه مشخصی دارد. معمولاً موریانه‌ها در درون لانه‌هایشان پنهان می‌شوند، ولی در صورتی که کسی مزاحم آنها شود یا برای تشکیل اجتماع جدید قصد پرواز داشته باشند، از لانه‌هایشان بیرون می‌آیند.
[ویرایش] تنوع موریانه‌ها در هر دسته
امروزه در حدود دو هزار گونه موریانه در دنیا میشناسیم که در مناطق گرمسیر و نیمه گرمسیر فراوانند یکی از نمونههای بزرگ و معروف آن موریانه تپه سیاه است که در دماغه امید (جنوب افریقا) به سر می‌برند و نام علمی آن آمی ترمز آتلانتیکوس است. گونه دیگری که خیلی نزدیک به این نوع و دارای عادات مشابه است در افریقا و همچنین در استرالیا و بعضی نواحی آمریکا و هندوستان و مالایا و سواحل مدیترانه یافت می‌شود. البته بطور عمده در سراسر ایالات متحده آمریکا و نیز در قسمت جنوبی کانادا یافت می‌شود. در اروپا تا مناطق شمالی این قاره مثلاً تا پاریس و وین جای زیست موریانه است، اما پرشمارترین موریانه‌ها در مناطق باران خیز مدارگانی یافت می‌شوند.
در موریانه‌ها نیز مانند مورچه‌ها چند شکلی در هر دسته دیده می‌شود. یعنی در هر اجتماع موریانه تعداد زیادی موریانه‌های کارگر و و موریانه‌های مدافع یا سرباز موجود هستند. وظیفه کارگران تهیه غذا برای مجتمع است، یعنی چوب را می‌خورند و سپس گوارده آن را در اختیار دیگر موریانه‌ها قرار می‌دهند. سربازان بال ندارند، کور هم هستند، ولی با این وصف جنگجویان دلیری به شمار می‌روند. موریانه ملکه می‌تواند تا سی هزار تخم در یک روز بگذارد. او قادر به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملاً به موریانه‌های کارگر متکی است. بعضی از موریانه‌های ملکه می‌توانند تا ۵۰ سال زندگی کنند.
[ویرایش] ساختار بدن موریانه‌ها
بسیاری از مردم موریانه را با مورچه سفید اشتباه میگیرند. اگر چه موریانه‌ها نیز مانند مورچه‌ها جانورانی اجتماعی هستند، ولی به کلی با آنها تفاوت دارند. موریانه کمدی کلفت، رنگی روشن و شاخکهای یکنواخت و خمیده دارد. شکل هر موریانه به نوع وظیفه‌اش در اجتماع موریانه‌ها، بستگی دارد. برای مثال کارگرانی که وظیفه غذا دادن و تمیز کردن ملکه را به عهده دارند، معمولاً کور بوده و بدون بال هستند و دستگاه تناسلی هم ندارند. فقط موریانه نر دارای ۴ بال است و بیش از چند روزی زندگی نمی‌کند، یعنی پس از جفت گیری با نر تنها فرد ماده (ملکه) است که در اجتماع موریانه‌ها زندگی میکند و دارای شکمی بزرگ است و کارش فقط تخمگذاری است.
در دستگاه گوارش موریانه‌ها که از چوب استفاده میکنند، عده‌ای از تک یاختگان از دسته فلاژله‌ها به نام «پلی ماستیژین» زندگی میکنند که با موریانه‌ها زندگی اشتراکی دارند، بدین نحو که این تک سلولی‌ها دیاستازی به نام سلولاز ترشح میکنند که موجب هضم و نرم شدن چوبها می‌شود و در این حالت موریانه‌ها چوبهای نرم شده را می‌خورند.
[ویرایش] تپه‌های موریانه‌ای و زندگی اجتماعی موریانه‌ها
تپه‌های موریانه‌ای که به‌وسیله موریانه‌های تپه سیاه ساخته می‌شوند ممکن است به شکل لکه‌های نمایانی در تمام نقاط دامنه‌های کوهستانی جنوب غربی دماغه امید دیده شوند. سطح هر تپه درست مانند سطح خارجی مغز دارای برجستگیها و شیارهای مخصوصی است. بزرگترین آنها در حدود ۶۰ سانتیمتر بلندی دارد و پهنای قاعده آن نیز به ۶۰ سانتیمتر می‌رسد اگر یکی از آنها را بشکافیم دیده می‌شود که داخل آن مانند اسفنج است و از تعداد زیادی اتاقک تشکیل شده که عرض هر کدام از آنها ۲.۵ سانتیمتر است و با دریچه‌های کوچک راه دارد.
گرچه در یک تپه موریانه‌ای بزرگ ممکن است بیش از ۵۰۰۰۰ موریانه زندگی کنند ولی داخل آن همیشه تمیز است. این تمیزی به این دلیل است که موریانه‌ها مدفوعات خود را به منزله سیمان در ساختن دیواره‌های تپه و اتاقکها بکار می‌برند و لاشه‌ها را نیز می‌خورند و مصرف میکنند. بیشتر ساکنین تپه حشرات کوچکی به طول ۵ میلیمتر هستند که سرهایی سفید و بدنی به رنگ خاکستری تیره دارند. اینها کارگرها را تشکیل می‌دهند کارگرها ممکن است نر یا ماده باشند اندام تناسلی آنها رشد نمی‌کند و فعالیتی ندارد
و فقط اثری از آن باقی است موریانه‌های کارگر کاملاً کورند و کارشان جمع آوری غذا و رسیدگی به بچه‌ها و پرستاری از شاه و ملکه و شاهزاده هاست.
موریانه ملکه می‌تواند تا ۳۰۰۰۰ تخم در یک روز بگذارد او قادر به حرکت نیست و برای زنده ماندن کاملاً به موریانه‌های کارگر متکی است بعضی از موریانه‌های ملکه می‌توانند تا ۵۰ سال زندگی کنند که از طول عمر همه حشرات دیگر بیشتر است.
افراد دیگری که در حدود یک دهم ساکنین تپه را تشکیل می‌دهند و با کارگران تفاوت دارند سربازها هستند که رنگشان زرد و سرشان بیضی شکل است و یک جفت آرواره بلند و نوک تیز دارند که سلاح آنها را تشکیل می‌دهد کار آنها دفاع در برابر هجوم دشمنان خارجی است. سربازها در کار کارگرها شرکت ندارند ولی همیشه برای حمله به دشمنانی که می‌خواهند به زور وارد جایگاه آنها شوند آماده‌اند. بزرگترین دشمن موریانه‌ها، مورچه‌ها هستند که اگر آنها را بگیرند فورا می‌کشند و لاشه شان را برای تغذیه به لانه خود می‌برند.
[ویرایش] لانه‌سازی
در مناطق مدارگانی، بسیاری از موریانه‌ها لانه سازی میکنند. لانه‌هایی به صورت تپه‌ها و گنبدها که حدود ۲۰ متر وسعت و ارتفاعی شاید بیشتر از ۱۰ متر از سطح زمین دارند. برخی دیگر از موریانه‌ها درخت آشیان هستند، یعنی آشیانه‌هایی به اندازه‌های گوناگون معمولاً به بزرگی یک توپ بستکبال، بر فراز درختان می‌سازند. موریانه‌ها در داخل چنین آشیانه‌هایی خود را از خطر حمله پرندگان، سوسمارها، عنکبوتها و مورچه‌ها مصون می‌دارند.
آشیانه برخی از موریانه‌های افریقایی مانند چتر است، طوری که آب باران به اطراف آن سرازیر می‌شود. دسته‌ای دیگر از موریانه‌ها، لانه خود را به گونه‌ای می‌سازند که دمای درون آن هماهنگ‌پذیر گردد. لانه و آشیانه سازی موریانه‌ها نمونه شگرفی از کار غریزی است. این کار بر عهده کارگران نوزاد نهاده شده است. چرا که کارگران تازه تولد یافته هیچگاه در لانه پدر و مادر خود زیست نمی‌کنند و در نتیجه راهی برای آموختن لانه‌سازی ندارند.
شیوه های دفع موریانه در گفت وگو با مهندس علی پازوكی
برای از بین بردن موریانه هایی كه تاریخ را می جوند كافی است تنها بدن یك موریانه كارگر را به سم آغشته كنید تا سایر موریانه ها هم هنگام دریافت غذا آلوده شوند و از بین بروند.
موريانه تمام خانه پلنگ صورتى را خورد. هيچ كدام از حيله هاى پلنگ صورتى نيز براى دفع اين موجود به جايى نرسيد و از خانه به غير از سيستم لوله كشى آن چيزى باقى نماند. سرانجام پلنگ صورتى با اين موجود به توافق رسيد. او موريانه را روى ميزى گذاشت و با كمك او الوارهاى مورد نياز خانه جديدش را بريد.
هر چند پلنگ صورتى توانست با موريانه موذى خانه اش به صلح برسد، اما مردم عادى به همين راحتى نمى توانند چنين كارى انجام دهند. در زندگى واقعى كسى نمى تواند به خورده شدن تمام خانه اش با آرواره هاى موريانه بخندد، به ويژه اگر مسئول يكى از خانه هاى تاريخى مملكت باشد يا يكى از دوستداران ميراث فرهنگى كشور. در اين صورت نه تنها به اين اتفاق نمى خندد بلكه براى خراب شدن خانه هاى تاريخى مى گريد.
مهندس «على پازوكى»، كارشناس حشرات موذى و متخصص دفع موريانه ها از خانه هاى تاريخى، در زمينه پروژه هاى مرمت بناهاى تاريخى فعاليت مى كند كه از آن جمله مى توان از بازسازى مجلس شوراى ملى و ساختمان شماره ۹ وزارت امور خارجه نام برد. درباره چگونگى دفع موريانه ها و اينكه اصولاً موريانه ها چه موجوداتى هستند گفت وگويى انجام داده ايم كه گزارشى از آن گفت وگو را مى خوانيد.
• خورندگان چوب هاى دنيا«موريانه ها پنج سال پيش، پنج ميليارد دلار به مردم آمريكا خسارت وارد كردند.» پازوكى با بيان اين آمار مى افزايد: «اين آمار در كشورهاى پيشرفته دنيا قابل محاسبه است. چنين خسارت هايى در كشورهاى ديگر دنيا نيز توسط موريانه ها به مردم وارد شده است.» اين موجودات دوست نداشتنى در مناطق گرمسيرى و نيمه گرمسيرى به خوردن چوب مشغول هستند. ايران هم يكى از خانه هاى موريانه هاى جهان است. پازوكى درباره خصوصيات آب و هوايى فلات ايران مى گويد: «جايى كه به نام فلات ايران با آب و هواى خشك شناخته مى شود، در واقع آب و هواى متنوعى دارد. ما چهار درصد از گونه هاى گياهى جهان را در كشورمان داريم كه به خاطر خشك بودن اين منطقه، امرى عجيب است.
همين تنوع آب و هوايى، تنوع جانورى را در اين منطقه به وجود آورده است.» حالا خودتان را براى يك آمار عجيب موريانه اى آماده كنيد: «در ايران نزديك به ۳۰ گونه موريانه، شناسايى شده است.» يك نمونه از اين موريانه ها كه مشغول جويدن چوب هاى خانه ها و كمد ها هستند، ساختمان هاى تاريخى را هم مى جوند: «آميترمس ويليس» .نمونه هايى از موريانه هاى خرابكار در دنيا وجود دارد كه مى توانند با همان چوب هايى كه خورده و هضم كرده اند با آب دهانشان تپه هاى مرتفعى بسازند كه بولدوزر هم قادر به تكان دادن آنها نباشد. اين تپه ها كه در آمريكاى جنوبى، استراليا و مناطق استوايى ديده مى شوند تنها با مواد منفجره از بين مى روند. ماده اى كه موريانه هاى تپه ساز در ساختمان هاى خود به كار مى برند، از سيمان هم محكم تر است.
موريانه هاى تپه ساز در ايران هم زندگى مى كنند. در بجنورد نمونه هايى از اين موريانه ها را مى توان يافت كه البته مهندسى آنها به خوبى پسر عموهاى آفريقايى شان نيست.
• موريانه ها پسر عموى مورچه ها نيستند
همان شركتى كه پويانمايى هاى پلنگ صورتى را به بازار عرضه مى كرد، سريال ديگرى به نام «مورچه و مورچه خوار» را هم توليد كرده بود كه در يكى از قسمت هاى آن سريال نيز موريانه اى به خانمان براندازى مورچه خوار مشغول بود. اين موريانه در آن سريال به نام پسر عموى مورچه معرفى مى شد. اما اين نسبت فاميلى چندان از نظر علمى ثابت شده نيست. پازوكى درباره نسبت اين دو حشره با هم مى گويد: «هر چند به موريانه، مورچه سفيد مى گويند،
اما نسبت اين دو تنها در اين حد است كه هر دو از جمله حشرات محسوب مى شوند.» او ادامه مى دهد: «اين دو موجود به هم حمله مى كنند و گاهى اتفاق مى افتد كه كشتار بزرگى از موريانه ها توسط مورچه ها صورت مى گيرد.» موريانه ها از مساوى بالان هستند. از حشرات پست تر به حساب مى آيند و تابه حال دوهزار و پانصد گونه از آنها شناسايى شده است. موريانه ها يكى از سه دسته از حشراتى هستند كه زندگى اجتماعى دارند
. آنها در كلنى (لانه)هاى خود، طبقات اجتماعى متفاوتى دارند كه هر كدام از آنها را در جايگاه خاصى مى گذارد. پازوكى مى گويد موريانه ها معمولاً يك شاه و ملكه دارند. گاهى تعداد اين شاه و ملكه ها به حدود ۲۰ جفت هم مى رسد. در اين صورت در كلنى آنها ملوك الطوايفى ايجاد مى شود. اين اتفاق معمولاً در لانه هاى بزرگ روى مى دهد.
طبقات ديگر موريانه ها عبارتند از: «كارگرها» و «سربازها». كارگرها ماده هايى هستند كه رشد جنسى آنها كامل نشده است. گاهى با اجازه ملكه، اين كارگرها هم امكان رشد مى يابند و به كار توليد مثل مشغول مى شوند. كارگرها چوب را مى خورند و آن را درون معده خود هضم كرده و با روش دهان به دهان توده غذا را به موريانه هاى ديگر مى دهند. سربازها، موريانه هايى هستند با آرواره هاى بسيار قوى. آنها وظيفه مراقبت از كلنى را به عهده دارند. اين دسته از موريانه ها پوست نمى اندازند. كارگرها با حفر دالان خود را به منابع چوب مى رسانند. گاهى كه به توده سفتى برخورد كنند، دالان را به روى بنا مى آورند
و دالانى سرپوشيده براى عبور خود با مدفوع، آب دهان و خاك مى سازند. اين دالان ها براى اين ساخته مى شوند كه موريانه ها به هواى مرطوب نياز دارند و در هواى معمولى نمى توانند راحت زندگى كنند. براى همين در مكان هاى مرطوب مانند شمال ايران از اين دست جانوران به وفور پيدا مى شود. همين توانايى آنها در ساختن راهرو براى رسيدن به غذا، به آنها كمك مى كند كه در جايى دورتر از خانه خود به دنبال چوب هاى خوش خوراك بگردند. مثلاً مى توانند در حالى كه در آپارتمان همسايه شما خانه دارند، چوب هاى خانه شما را تا ته بخورند.
• چوب خوشمزه
چوب مى تواند خوشمزه يا بد مزه باشد. درست مثل مغز بادام كه مى تواند تلخ يا شيرين باشد. پازوكى كه در تمام عمر كارى خود زندگى موريانه ها را مطالعه كرده است، مى گويد: «موريانه ها به چوب هاى تلخ، سمى، رآكتين دار و آنها كه استبرق دارند، علاقه اى ندارند. براى همين چوب درختان ساج، سرو و كاج را نمى خورند و در عوض به خوردن چوب تبريزى و چنار علاقه مند هستند.»
چوب هاى خوشمزه را هم مى توان با يك سرى فرآيندهاى شيميايى بدمزه كرد. مثلاً مى توان در كارخانه ها چوب را با مواد نفتى اشباع كرد. اين روش براى چوب هايى كه در ساخت ريل راه آهن به كار مى روند، موثر است. اما به خاطر بوى ناخوشايندى كه اين چوب ها دارند، نمى توان از اين روش براى چوب هايى كه در ساختمان ها به كار مى روند، استفاده كرد. پازوكى مى گويد براى چوب هاى ساختمانى مى توان از مواد ديگرى استفاده كرد كه بوى ناخوشايند كمترى دارند. مقاوم سازى در برابر موريانه با اين روش براى ساختمان هايى كه هنوز ساخته نشده اند، امكان پذير است، اما نمى توان از اين روش براى ساختمان هايى كه سالها پيش از اين ساخته شده اند، استفاده كرد.
• موريانه را بكش
روش ديگرى كه پيش از ساختن خانه مى توان از آن براى دفع موريانه ها استفاده كرد، ماليدن روغن منداب به چوب هاى خانه است. اين روشى است كه پازوكى در كودكى براى دفع موريانه از خانه اى كه با پدرش مى ساخته، استفاده كرده است. خانه پدرى او سى سال در برابر موريانه ها دوام آورده بود. اما اگر بخواهيم كه ساختمان هاى تاريخى خود را در برابر حمله موريانه ها مقاوم كنيم، بايد از شيوه هاى بهترى استفاده كنيم. مثلاً شيوه اى كه در آن رد دالان موريانه را مى گيرند و آن را تا رسيدن به خانه موريانه ها دنبال مى كنند، نمى تواند براى ساختمان هاى تاريخى به كار رود. براى همين بايد از شيوه هاى ديگرى استفاده كرد.
«در آمريكا براى از بين بردن موريانه ها از چادرهاى عظيمى استفاده مى شود كه با كمك جرثقيل هاى بزرگ روى ساختمان آلوده قرار مى گيرد و سپس همه درزهاى چادر پوشانده مى شود. بعد گازى كشنده را به مدت يك شبانه روز در اين چادر رها مى كنند و حشرات موذى با اين روش از بين مى روند. اما موريانه ها تنها به عقب نشينى دو ساله اى اكتفا مى كنند و بعد از آن دوباره بر مى گردند.» اين روش چند ايراد دارد: «اول اينكه فشار هواى لانه موريانه ها از فشار هواى بيرون كمتر است و به همين علت گاز در لانه آنها كمتر رسوخ مى كند و موريانه هاى كمترى آسيب مى بينند. ايراد دوم هم اين است كه اين گازها كه از تركيبات «برم» هستند،
براى لايه اوزون كه زمين را احاطه كرده، مضر هستند.» اين روش بهترين شيوه دفع موريانه با سم است. به گفته پازوكى روش هاى ديگر، از جمله دفع موريانه با سم پاشى منطقه، مانند كارى كه در ابيانه انجام شده است، تنها به آلوده كردن محيط منجر مى شود و اثر آنها شايد تا دو ماه بيشتر نباشد. براى بيرون فرستادن موريانه ها از خانه هاى تاريخى بايد اين نكته را در نظر داشت كه موريانه ها به هواى مرطوب علاقه مند هستند و مى توان آنها را در زيرزمين ها پيدا كرد. بنابراين خشك كردن موتورخانه ها و زيرزمين ها مى تواند يكى از راه حل هاى موجود براى دفع اين موجودات باشد. روش ديگر كه پازوكى براى بيرون راندن موريانه ها پيشنهاد مى كند،
ساختن سد بر سر راه موريانه ها است: «موريانه هايى كه در ايران به كار خراب كردن آثار تاريخى مشغولند، معمولاً خانه هايى در عمق ۸۰ تا ۹۰ سانتى مترى سطح زمين دارند. براى جلوگيرى از فعاليت اين موريانه ها بايد، سدى به عمق ۸۰ تا ۹۰ سانتى متر از مخلوط خاك و سم ايجاد كرد و بالاى لانه موريانه ها كار گذاشت. براى انجام درست اين روش بايد محل خانه موريانه ها را درست حدس زد و سم را به ميزان مناسب استفاده كرد
تا حداقل ده سال ساختمان در برابر موريانه ها مقاوم باشد.» البته اثر مخربى كه اين روش بر محيط زيست دارد، آلوده شدن آب هاى سطحى است. پازوكى براى رديابى خانه موريانه ها چند روش پيشنهاد مى كند كه يكى از آنها استفاده از گوشى هاى الكترونيكى است. اين گوشى ها خيلى دقيق هستند و براى استفاده بايد تا شعاع چند مترى ساختمان هيچ صدايى نباشد.
