بخشی از مقاله
بررسي فراواني سيلاب ها در حوضه ي آبريز سفيدرود
چکيده
با توجه به شرايط اقليمي ايران و استراتژي دولت در رسيدن به خودکفايي نسبي در زمينه ي محصولات کشاورزي و ٠٠٠ به اهميت و نقش حياتي آب در صحنه ي حيات اجتماعي و اقتصادي ايران بيشتر پي مي بريم . از آنجايي که سيل و طغيان رودخانه ها همواره زندگي انسان را در مخاطره قرار داده است ، تلاش بيشتري در جهت بررسي جنبه هاي مختلف آن در زمان ها و مکان هاي مختلف توسط افراد متعددي صورت گرفته است . تحليل فراواني سيل بيشترين حوزه ي فعاليت تحقيقات آمار و احتمالات در هيدرولوژي را در بر مي گيرد . در اين پژوهش سعي بر اين بوده است تا با استفاده از داده هاي مربوط به ايستگاه هاي هيدرومتري مربوط به حوزه ي آبريز سفيدرود در استان کردستان و برازش توزيع هاي مختلف بر آنها مناسب ترين توزيع انتخاب و بر اساس آن دبي اوج سيلاب در ايستگاه هاي مورد نظر طي دوره بازگشت هاي مختلف بدست آيد .
جهت بررسي همگني داده ها از روش Run Test استفاده شد . پس از بررسي همگني داده ها ، با استفاده از نرم افزار SMADA دبي هاي با دوره بازگشت هاي مختلف براي ايستگاه ها از توزيع هاي مختلف بدست آمد . در نهايت با استفاده از آزمون مربع کاي و آزمون گرافيکي نرم افزار SMADA بهترين توزيع انتخاب شد .
واژه هاي کليدي : تحليل فراواني سيل ، دبي اوج سيلاب ، دوره بازگشت ، روش Run Test ، نرم افزار SMADA ، حوزه ي آبريز سفيدرود
مقدمه :
مطالعه ي منابع آبي هر ناحيه يکي از ضرورت هاي مهم در برنامه ريزي هاي اقتصادي و اجتماعي آن ناحيه بشمار مي رود و اهميت منابع آبي هر منطقه در توليدات کشاورزي و طرح هاي صنعتي بر کسي پوشيده نيست ، بنابراين مطالعه و بررسي و شناخت منابع آبي در هر منطقه ، مبدأ هر گونه فعاليت عمراني خواهد بود . امروزه لزوم حفظ و نگهداري از منابع آبي و بهره برداري هر چه بيشتر و علمي تر از آنها در فصول بارندگي بويژه سالهاي پر آبي که آبهاي سطحي و سيلاب افزايش مي يابند امري مسلم و ضروري است ، بنابراين جهت جلوگيري از تخريب زمين هاي کشاورزي و روستاها و نيز جلوگيري از بهدر رفتن و بلااستفاده ماندن آبها و جلوگيري از پيشروي آب شور دريا و بالاخره کاهش تخريب سازه هاي هيدروليکي ناشي از وجود سيلاب هاي پيش بيني نشده ، طرح هاي علمي و پيشرفته اي وجود دارد که با توجه به امکانات موجود منطقه اي ، مي توان نسبت به تخمين سيلاب هاي هر منطقه اقدام نمود [١] . غالب رفتارهاي هيدرولوژيکي آنچنان پيچيده اند که تحليل و بررسي آنها فقط با استفاده از روش هاي احتمالاتي مقدور است . بطور کلي تمام معيارهاي کمي هيدرولوژيکي از قبيل حداکثر سيلاب و ميانگين سالانه دبي رودخانه ها ، ميانگين و حداکثر بارش سالانه داراي يک مؤلفه تصادفي مي باشند . اطلاعات لازم براي بررسي اينگونه رويدادهاي تصادفي را بايد در مشاهدات و آمار هيدرولوژيکي منطقه جستجو کرد . اين نوع روش هاي آماري امکان خلاصه نمودن داده ها ، ارائه آنها به طريق معني دار و پيش بيني رفتارهاي آينده وقايع طبيعي هيدرولوژيکي را در اختيار ما قرار مي دهند و به واسطه دقت نسبتا مناسب و امکان تعيين دبي هاي سيلاب با دوره برگشت هاي مختلف مورد توجه بيشتري قرار گرفته اند [٢] . هدف اوليه ي تحليل فراواني ، ارتباط دادن بزرگي حوادث حدي به فراواني وقوع آنها از طريق استفاده از توزيع هاي آماري مي باشد . داده هاي مشاهده شده از يک دوره ي زماني طولاني مربوط به يک سيستم رودخانه در تحليل فراواني تجزيه و تحليل مي شوند . اين داده ها به صورت مستقل و داراي توزيع مشابه در نظر گرفته مي شوند . داده هاي سيل به صورت استوکاستيک در نظر گرفته شده و فرض بر اين است که اين داده ها از نظر زماني و مکاني مستقل هستند . علاوه بر اين در نظر گرفته مي شود که سيلاب ها در رژيم هيدرولوژيکي يک سيستم به وسيله ي تغييرات طبيعي و يا بشر ساخت تحت تأثير قرار نگرفته باشند [٣] .
مشخصات منطقه ي مورد مطالعه :
بر اساس تقسيمات حوضه اي کشور ايران به ٦ حوضه آبريز اصلي تقسيم مي شود که عبارتند از:
١ - حوضه ي آبريز درياي خزر
٢ - حوضه ي آبريز خليج فارس و درياي عمان
٣ - حوضه ي آبريز درياچه ي اروميه
۴ - حوضه ي آبريز مرکزي
۵ - حوضه ي آبريز هيرمند و هامون
۶ - حوضه ي دشت قره قوم (سرخس )
در شکل (١) اين شش حوضه ي آبريز اصلي قابل مشاهده است :
شکل (١) : نقشه ي تقسيمات شش گانه ي حوضه هاي آبريز ايران
حوضه ي آبريز سفيدرود در محدوده ي تلاقي رشته کو ه هاي البرز ، زاگرس و مرکزي قرار داشته و در تقسيم بندي هاي طرح جامع آب به عنوان حوضه ي سوم از منطقه ي اول مطالعاتي و با کد ٣-١ مشخص مي گردد . اين حوضه در تقسيم بندي کلي هيدرولوژي ايران ، بخشي از حوضه ي آبريز درياي خزر محسوب مي شود . اين حوضه بين مختصات جغرافيايي ٤٦.٣٠ تا ٥١.١٣ طول شرقي و ٣٤.٥٥ تا ٣٧.٥٢ عرض شمالي قرار دارد . مساحت حوضه ي آبريز ٦٠٤٩٦ کيلومتر مربع است که حدود ٤٤٩٢٧ کيلومتر مربع آن را مناطق کوهستاني و ١٥٥٦٧ کيلومتر مربع آن را دشت ها و کوهپايه ها تشکيل مي دهند . دشت ها در بخش عليا و نيز بخش پاييني حوضه قرار داشته و مناطق مرکزي آن ، کوهستاني مي باشد [٤] .
حوضه ي آبريز سفيدرود به شش زير حوضه تقسيم شده است . مشخصات زير حوضه هاي آن در جداول هاي (١) و (٢) آورده شده است :
