بخشی از مقاله
چکیده
بهره برداری اصولی از محیط طبیعی خسارت کمتری به طبیعت وارد می کند. استفاده از عرصه های طبیعی بدون ارزیابی توان اکولوژیک می تواند خسارتهای جبران ناپذیری به طبیعت وارد سازد. بررسی و اعلام موارد استفاده از این عرصه ها علاوه بر راهگشا بودن، می تواند نسبت به شناساندن چگونگی استفاده از این عرصه با توجه به ظرفیت برد آن در قالب توسعه پایدار اهداف مورد نظر محقق گردد.
حوضه آبریز آغلاغان چای یکی از زیر حوضه های رودخانه بالخلو و به شکل کشیده با تیپ غالب کوهستانی می باشد. شناخت جاذبه های اکولوژیکی و تبیین چارچوب معین برای برنامه ریزی فعالیتهای گردشگری و جذب سرمایه گذاریهای داخلی و خارجی به منظور توسعه فعالیتهای گردشگری پایدار از اهداف این مطالعات بوده است. برای تعیین توان اکولوژیکی و شناسایی قابلیتها، محدودیتها، فرصتها و تهدیدها از روشهای رویهم گذاری لایه های GIS با بکارگیری تکنیک SWOT و choice Expert برای تبدیل داده های کیفی به کمی بهره مند گردیده است.
نتیجه بررسی نشان می دهد فعالیت عوامل انسانی از جمله ساخت و ساز، فعالیتهای صنعتی و پرورش ماهیانو جاده کشی به دلیل واقع شدن در حریم کیفی رودخانه متناسب با توان اکولوژیکی منطقه صورت نگرفته هرچند محدوده مطالعاتی به دلیل موقعیت و شرایط جغرافیایی و اختلاف شدید دما و بارش و به طبع آن تغیییر تیپ پوشش گیاهی دارای قابلیت ویژه توریستی بوده و تجمع و فشار توریست موجب توسعهاقتصادی سنتی گردیده است ولی فقدان برنامه ریزی مناسب عامل تخریب مراتع سرسبز در این حوضه می باشد.
-1 مقدمه
افزایش روند استفاده از زمین در سالهای اخیر، حاکی از آن است استفاده نابجا خسارتهای جبران ناپذیری را به عرصه های طبیعی در گستره جهانی وارد می نماید. هر چند درصد کوچکی از سطح کره زمین برای ایجاد مراکز سکونتی توسط انسان اشغال شده و 11 درصد آن به کشتزار ها اختصاص دارد ولی افزایش رفاه به طور مستمر از عرصه طبیعی می کاهد - ج - . آب به عنوان مظهر زندگی، مهمترین عنصری است که در طبیعت وجود داشته و همواره فکر بشر را به خود مشغول کرده است.
مهار و استفاده از آب از گذشته های دور تاریخی از مظاهر تمدن بوده است و رودخانه ها اصلی ترین منبع تولید کننده آب برای انسان و سایر موجودات به شمار می آیند که اولین تمدنها در کنار رودخانه های دجله و فرات در سرزمین بین النهرین شکل گرفت. در حال حاضر نه تنها آبادیهای زیادی در کنار رودخانه ها استقرار دارند، بلکه توسعه صنعت از جمله صنعت توریسم و طبیعت گردی در کنار رودخانه ها انجام می گیرد.
در این میان امروزه روشهای ارزیابی و تهیه شکل های پهنه بندی سیل از اطلاعات پایه و مهم در مطالعات طرحهای عمرانی و تصمیم گیری در دنیا محسوب شده و قبل از هر گونه سیاست گذاری و اجرای طرحهای توسعه، تهیه آن در دستور کار سازمان های ذیربط قرار می گیرد - ب - . بدیهی است که فعالیتهای انسان در راستای توسعه به هر طریقی که باشد اثرات مختلفی بر محیط زیست خواهد داشت. لیکن نمی توان این فعالیت ها را که جنبه حیاتی برای بقای انسان دارد محدود کرد بلکه بر عکس باید متناسب با نیازهای حال و آینده هر چه بیشتر در توسعه و تکامل آن تلاش شود، مشروط بر آنکه به بهای نابودی محیط زیست و منابع طبیعی نباشد.
بنابراین با توجه به اینکه هر فعالیتی مستلزم برگرفتن موادی از طبیعت و دفع موادی دیگر در آن است کلیه فعالیت ها در راستای هر هدفی باید در چارچوب ظرفیت و توان محدود محیط مورد بررسی قرار گیرد تا به بقاء و پایداری محیط زیست لطمهای وارد نگردد. لذا در همین راستا بهره برداری غیره اصولی از منابع، معادن و خاک ها موجب خشم طبیعت و در نهایت موجب بروز سیل، فرسایش قهقرایی رودخانه ها و مسیل ها گردیده که در حال حاضر با توسعه شهر نشینی و تغییر مشاغل، انسان خسته از جامعه صنعتی، هر چند گاهی به دامنه های طبیعی با زیباییهای بکر پناه ببرد و خود را فارغ از هرگونه وابستگی همانگونه در فطرت او نهاده شده بصورت آزاد و رها نسبت به سپری کردن اوقات فراغت به دور از دغدغه های اجتماعی و شلوغ شهری برنامه ریزی نماید.
واقع شدن کشور ایران در مناطق گرمسیر جهانی موجب گردیده آب و هوا بعنوان یک قابلیت ویژه به همراه جلوه های طبیعی بکر در زمینه گردشگری محسوب گردیده که از قدیم الایام در مبحث اکوتوریسم - گردشگری طبیعی - از ارزش بالایی برخوردار بوده است که این امر منجر به سفر گروه بزرگی از گردشگران جهان به مناطق طبیعی و نامسکون و دست نخورده، جهت تماشای چشم اندازهای طبیعی و در اصل به دیدار زیست بوم و طبیعت همانگونه که هست بپردازند.
بررسی و امکان سنجی هرکدام از جاذبه های اکوتوریستی قابل سرمایه گذاری بیانگر آن است که اکوتوریسم منطبق با وضعیت هیدروکلیمایی، یک منبع اقتصادی کم نظیر و خاص بسیار مستعدی است که با آمایش سرزمین و ارزیابی توان طبیعی هر منطقه با استفاده از عنصر آب امکان پذیر بوده و باید در برنامه ریزیهای جغرافیای طبیعی و تکوین مراحل مختلف استفاده از آن با توجه به برد ظرفیت محیط زون بندیهایی صورت پذیرد که در آینده دچار مشکلات و از بین رفتن مناطق زیبا و بکر طبیعت و جانداران موجود نشویم.
ایران از جمله کشورهایی است که از طرف سازمان ملل در زمره 10 کشور مهم تاریخی و یادمانی دنیا طبقه بندی شده و هر چند جاذبه های طبیعی این کشور نیز از غنای فراوانی برخوردار است، اما در حال حاضر تنها در مقیاس محدودی مورد بهره برداری قرار می گیرد - د - . در ایران مطالعات زیادی در زمینه تعیین توان محیطی و استفاده در زمینه اکوتوریسم انجام گرفته که قبلاً بیشتر توصیفی بوده ولی پس از بکار گیری سیستم اطلاعات جغرافیایی - - GIS از سال 1380و با توسعه کاربران رایانه ای مطالعات دقیق و تحلیلی انجام می گیرد که در زیر به برخی از آنها اشاره می گردد.
سبحانی - ه - ، در مطالعه ای تحت عنوان تجزیه و تحلیل قابلیت رسوبدهی در حوضه آبریز آغلاغان با استفاده از سیستم سنجش ار دور، میزان رسوبدهی درحوضه را به طور حدودی تخمین زده است.رهنمایی - د - در طرح جامع گردشگری استان اردبیل، در مورد توان اکولوژیکی و اکو توریستی مناطق و تعبین پتانسیل های گردشگری فعالیت های ارزنده ای انجام داده است. زینی وند - ب - ، پهنه بندی خطر سیل در رودخانه سیلاب خور را با استفاده از مدل HEC RAS انجام داده است و نتیجه گرفت که این مدل کارایی بسیار بالایی در محل به پرفیل سطح آب دارد. - ی - ، به پهنه بندی سیل در بخشی از حوضه آبریز شهری تهران پرداخت.
او در این تحقیق از سیستم اطلاعات جغرافیایی، نرم افزارArc view و مدلHEC RAS استفاده نمود و نتیجه گیری کرد که سیستم اطلاعات جغرافیایی قابلیت خوبی برای پهنه بندی سیل دارد. شرکت آب اندیشان آذر، 1386 مطالعات اکوتوریستی منطقه حفاظت شده آغلاغان داغ را با استفاده از روش روی هم گذاری لایه ها، مناطق مستعد تفرج متمرکز و گسترده را با توجه به محدودیت های حفاظتی منطقه انجام داده است.
-2 مواد و روش ها
-1-2 منطقه مورد مطالعه
حوضه آبریز رودخانه آغلاغان یکی از زیر حوضه های رودخانه بالخلو می باشد. این حوضه با مساحتی در حدود 168 کیلومتر مربع در استان اردبیل بین 47 45 الی 48 01 طول شرقی و 38 00 الی 38 15 عرض شمالی و در دامنه جنوب شرقی سبلان قرار گرفته است. این حوضه از شمال به ارتفاعات سبلان - دامنه های شرقی هرم داغ - ، از جنوب به بالخلی چای، از شرق به حوضه آبریز رودخانه کمال آباد - جوراب چای - و از غرب به حوضه آبریز بیوک چای از سرشاخه های آجی چای محدود است. بر اساس شکل توپوگرافی به مقیاس1:50000 این حوضه از جانب غربی محل تقسیم آب حوضه های آجی چای - دریاچه ارومیه - و قره سو - دریای خزر - می باشد.
توده سبلان به دلیل ویژگیهای منحصر به فرد بعنوان یکی از ذخیره گاه و انبار آب شمال غرب کشور محسوب می شود که نقش مهمی در تامین آب رودخانه آغلاغان ایفا می کند. حداکثر ارتفاع در این حوضه مربوط به قله هرم داغ سبلان به ارتفاع4500 متر و حداقل ارتفاع حوضه در محل تلآغلاغانی رودخانه آغلاغان به بالخلی چای1600 متر است. منطقه کوهستانی حوضه شامل دو بخش شمالی و جنوب غربی است.
