بخشی از مقاله
چکیده :
اکوتوریسم یکی از بهترین فعالیت های اقتصادی در نقاط مختلف جهان است. اکوتوریسم گردشگری با هدف مشاهده و مطالعه طبیعت بکر، حیات وحش و فرهنگ های مختلف و نیز رسیدن به آرامش در محیط طبیعی تعریف شده است. اکوتوریسم فرصت بسیار مناسبی در اختیار بازدید کنندگان قرار می دهد تا نسبت یه چگونگی محافظت از طبیعت و فرهنگ های محلی آگاه شوند. توسعه اکوتوریسم منجر به ارتقا فرهنگ استفاده پایدار از منابع طبیعی و کاهش تهدیدات جوامع زیستی می شود. بررسی جاذبه های بوم شناختی قابل سرمایه گذاری در ایران بیانگر آن است که در کشورمان، اکوتوریسم یک منبع اقتصادی کم نظیر اما رها شده می باشد. پژوهش حاضر در صدد بررسی و توان سنجی اکولوژیکی حوضه آبریز گلمکان به منظور توسعه و پهنه بندی اکوتوریسم می باشد. منطقه مورد مطالعه دارای توانها و منابع محیطی چون آب کافی، خاک حاصل خیز، شرایط اقلیمی مطلوب، پوشش گیاهی و پدیده های طبیعی و انسانی، جاذب گردشگری می باشد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از نرم افزارGIS می باشد. بدین منظور لایه های اطلاعاتی مورد نیاز شامل : نقشه های درجات و طبقه های شیب، سطوح ارتفاعی، لیتولوژی وگسل، لایه های زمین لغزش، پوشش زمین و راهها، جهت تلفیق و هم پوشانی لایه های اطلاعاتی در محیط GIS و پهنه بندی موارد بررسی تعیین گردید و در انتها نقشه اکوتوریسم متمرکز تهیه گردید. نتایج حاصل از یافته ها نمایانگر آن است که 57 درصد از پهنه مورد مطالعه پتانسیل لام برای توسعه انواع فعالیت های اکوتوریسم را دارد.
واژگان کلیدی: توان اکولوژیکی، اکوتوریسم، سیستم اطلاعات جغرافیایی، پهنه بندی، حوضه آبریز گلمکان
- 1 مقدمه :
در شرایطی که قرن بیستم به پایان رسیده است هنوز توسعه برخی استان ها با مسائل و چالش های متعددی مواجه است چرا که؛ راهبردهای گذشته در زمینه توسعه نواحی موفقیت آمیز نبوده و نتوانسته اند مسائلی همچون فقر، اشتغال، بهداشت، امنیت غذایی و پایداری محیط زیست را تامین کنند. این راهبردها در توزیع منافع حاصل از رشد و توسعه نیز موفق نبوده و سبب ایجاد مشکلات متعددی برای نواحی، به خصوص نواحی روستایی شده اند، یکی از راهبردهایی که اخیرا در اغلب کشورهای جهان مورد توجه قرار گرفته، توسعه و گسترش گردشگری می باشد. - قادری، 1383، ص - 36 بخش بسیار مهمی از فعالیت های جهانگردی دردنیا مبتنی بر بهره مند شدن از طبیعت است که امروزه اکوتوریسم نام گرفته است.
در فعالیت های اکوتوریستی، افراد و یا گروه های جهانگرد با هدف بهره گیری از زیبایی های طبیعی و جلوه های حیرت انگیز خلقت به رشته کوه های مرتفع، کوهستان ها، کوهپایه ها، جنگل ها، جلگه ها، صحراها و دره های عمیق سفر می کنند. - شفیع زاده، 1383، ص - 42 اکوتوریسم که اختصار واژه Ecological-Tourism است در ادبیات فارسی جهانگردی زیست محیطی - طبیعت گردی - نام گرفته است، بدان مفهوم که محیط یا طبیعتی که نه تنها یک جهانگرد بلکه سایر انسان ها نیز در آن زندگی می کنند، در واقع طبیعت با هر آنچه که درآن است برداشت و مفهوم بنیادین این واژه اصطلاحی - ترکیبی است. - رضوانی، 1379، ص - 232
کامل ترین تعریف به نقل از سازمان ایرانگردی از اکوتوریسم در سال 1380 اینگونه است : اکوتوریسم بهره جستن از جذابیت های طبیعی یک منطقه، شامل ویژگی های فیزیکی و فرهنگی بومی است و توریست پس از مشاهده جذابیت ها بدون اینکه خللی در آن وارد یا آن را تخریب کند، محل را ترک می گوید. بدین ترتیب ضمن بهره گیری از فرهنگ و سوابق تاریخی و نمونه های طبیعی منطقه، حفظ و احترام به اکوتوریسم، فرصت های اقتصادی و درآمد زایی نیز برای مردم محلی ایجاد می شود و زمینه حفظ و حمایت جدی تر از جذابیت ها، با منابع مالی تازه تر فراهم می آید. در واقع اکوتوریسم آنتی تزی برای توریسمی که به منافع کوتاه مدت می اندیشد. - سازمان اکوتوریسم، 1380، ص - 28
بهره برداری از توان ها و قابلیت های گردشگری و اکوتوریستی در هر منطقه می تواند زمینه ای پویا و فعال برای توسعه آن منطقه فراهم نماید، از این رو ارزیابی توان اکوتوریستی و تحلیل قابلیت های مزبور به گونه ای جغرافیایی ضرورتی ویژه خواهد داشت.با توجه به اینکه 70 درصد از عرصه های طبیعی کشور در اختیار روستاییان قرار دارد و با توجه به اهمیت فوق العاده این مناطق در بهره برداری از فعالیت های اکوتوریستی این پژوهش در پی آن است که با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی و به دست آوردن نقشه توان اکولوژیکی محدوده مورد نظر جهت کاربری های اکوتوریسم متمرکز و گسترده به این سوال که آیا روستاهای بخش مرکزی کاشمر برای فعالیت های اکوتوریسم متمرکز و گسترده مناسب است؟ پاسخ دهد.
- 2 مبانی نظری :
اکوتوریسم یا طبیعت گردی کوتاه شده Ecological-Tourism است که گرایشی نو و پدیده ای نسبتا تازه در صنعت جهانگردی است. - قرخلو، 1386، ص - 24 اکوتوریسم در جدیدترین تعریف - شامل مسافرت به مکان ها و نواحی برای بازدید و یاد گرفتن درباره محیط ها و فرهنگ های مختلف می باشد. - Adavies, 2002, 8 - بررسی جغرافیای طبیعی ایران ونیز امکان سنجی هر کدام از جاذبه های طبیعی و اکوتوریستی نشانگر این می باشد که ایران دارای شرایط مستعد در این زمینه می باشد اما متاسفانه بهره برداری درستی از این پتانسیل ها نشده است. ضروری است به تعریف چندین واژه در این قسمت برای درک بهتر اکوتوریسم اشاره شود که شامل :
- ارزیابی توان اکولوژیکی : منظور طبقه بندی توان، درجه، مرغوبیت مناسب محیط برای فعالیت های اقتصادی است که در این رابطه محقق سعی کرده است تک تک عناصر محیطی موثر بر گردشگری را شناسایی، ارزیابی و طبقه بندی نماید و
