بخشی از مقاله
خلاصه
تعیین حریم بستر رودخانه به منظور مدیریت حفاظت از رودخانه ها ومسیلها، جهت انعکاس در طرح های جامع وتفضیلی برای تعیین کاربری اراضی وضوابط ساختمانی،تدوین نقشه های پهنه بندی خطر پذیری سیلاب برای کاهش خطرات ناشی از سیل، حفظ محیط زیست وکاهش آلودگی آبی ،استفاده بهینه از رودخانه ها به لحاظ اهمیتی که این منابع طبیعی در برآورد نیازهای بشری دارند تعیین میگردد.
تعیین حریم و بستر رودخانه ها معمولاباانجام محاسبات هیدرولیکی رودخانه وازطریق مدل های ریاضی انجام می گیرد.درتحقیق انجام شده مطالعه موردی رودخانه بیطاس مهاباد موردنظر بوده است.دراین تحقیق از مدل هیدرولیکیHEC-RAS و نرم افزار GIS استفاده شده است.
-1 مقدمه
مطالعات جهت تعیین حریم شامل 6 محور اصلی میباشد:مطالعات هیدرولوژی، مطالعات هیدرولیک و هیدرودینامیک، مطالعات رسوب و ریخت شناسی، مطالعات کاربری موجود در سواحل، مطالعات زمین شناسی مهندسی ژئوتکنیک، مطالعات اکولوژی و مهندسی محیط زیست. هدف عمده از این مطالعات، بدست آوردن مشخصه های فنی حد بستر و حریم پهنه های آبی میباشد لازم به ذکر است که دامنه وعمق هر یک از این مطالعات تخصصی فوق الذکر نوع پهنه آبی متفاوت است.
-2 موقعیت جغرافیائی محدوده رودخانه بیطاس
رودخانه بیطاس در 5 کیلومتری جاده مهاباد-سردشت و تماماً به موازات جاده میباشد.رودخانه بیطاس در شمال غربی ایران در استان آذربایجانغربی و در جنوب شهرستان مهاباد واقع شده است. آب آن ازجنوب غربی به شمال شرقی جریان دارد، این رودخانه یکی از سرشاخه های رودخانه مهاباد میباشد و آب آن به سد مهاباد میریزد .حوضه مورد مطالعه دارای مساحت 18773 هکتار و دارای آبراهه اصلی به طول 15 کیلومتر می باشد. این حوضه دارای مختصات 45 44' 02" تا 45 43' 47" شرقی ، طول جغرافیایی و 36 48' 27" تا 37 01' 18" شمالی ، عرض جغرافیایی می باشد.محدوده مورد مطالعه به طور کلی به دو زیر حوضه A1بامساحت 80/91 کیلومتر مربع وزیر حوضه A2با مساحت 106/82کیلومترمربع تقسیم بندی شده است.
-3 روش تعیین حریم بستر رودخانه بیطاس مهاباد
جهت تعیین حریم بستر باید اقلیم منطقه بررسی شود که اقلیم منطقه بیطاس بصورت نیم خشک تعیین میگردد سپس با انجام مطالعات فیزیوگرافی که توسط نرم افزار ARC GIS انجام میگیرد .[1,2] میتوان اطلاعات فیزیوگرافی حوضه را بصورت جدول1 بیان نمودسپس با در دست داشتن حداکثر دبی لحظه ای ایستگاه بیطاس با دوره بازگشتهای20،10،2،5 ،50،25 ، 100 ،500 وبا توجه ازمون های Chi-SquaresوR.S.S جهت تعیین بهترین توزیع آماری بهترین توزیع برای منطقه بیطاس توزیع لوگ پیرسون تیپ 3بادوره بازگشت 25 سال انتخاب میشود.
همچنین از لحاظ ریخت شناسی رودخانه بیطاس دارای مقطع Uشکل میباشد وجزء رودخانه های کامل محسوب میشودوچون این رودخانه دارای درجه خمیدگی 1/3میباشد ازلحاظ شکل ظاهری جزه رودخانه های مئاندر به حساب می آید همچنین این رودخانه ازلحاظ هیدرولیکی یک رودخانه کوهستانی واز لحاظ پایداری رودخانه ای نیمه پایدار ،از لحاظ ابعاد رودخانه ای متوسط وجزء رودخانه های دائمی محسوب میشود .
با در نظرگرفتن تمامی اطلاعات فیزیوگرافی ،هیدرولوژی وریخت شناسی واستفاده از نرم افزار [3,6] HEC-RAS جهت انجام محاسبات هیدرولیکی و اینکه یکی از مراحل اصلی تعیین حریم و بستر رودخانه ها تعیین سطح آب به ازای سیلاب با دوره بازگشت 25 سال مورد نظر میباشد در ادامه نمودار پروفیل طولی آب بادوره بازگشت 25ساله در شکل 1،نمودار منحنی سنجه آب در شکل 2و به طور انتخابی نمودار مقطع عرضی در River Sta:139 یعنی مقطع 4ازبین 142مقطع در شکل 3و نمودارمقطع عرضی در River Sta: 1 یعنی مقطع 142ازبین 142مقطع بادوره بازگشت 25 ساله در شکل 4 و پروفیل سرعت جریان رودخانه ییطاس مهاباد در شکل 5 نشان داده شده است
جدول-1 خلاصه مطالعات هیدرولوژی و فیزیوگرافی
شکل-1 پروفیل طولی آب با دوره بازگشت 25ساله
