بخشی از مقاله
چکیده
با واگذاری قسمتی از حریم رودخانه شور در محدوده شهر جیرفت برای احداث گلخانه به کشاورزان هر ساله شاهد تخریب قسمتی از اراضی کشاورزی حاشیه رودخانه می باشیم. یکی از روشهای معمول جلوگیری از خسارات ناشی از سیل ساماندهی و اصلاح مسیر حرکت سیلاب است.
برای بررسی وضعیت جریان در رودخانه شور، رفتار رودخانه توسط مدل HEC-RAC شبیهسازی شده است. در مدل شبیهسازی شده رودخانه،اراضی کشاورزی در محدوده شهر جیرفت برای سیلاب با دوره برگشت 200 ساله توسط یک دیواره در طول ساحل سمت راست رودخانه حفاظت شده است. با توجه به ارتفاع سطح آب در مدل و ارتفاع آزاد، ارتفاع و ابعاد بهینه برای احداث دیوار حائل در ساحل سمت راست رودخانه طراحی شده است.
مقدمه
رودخانه شور یکی از سرشاخههای مهم رودخانه هلیل میباشد که از کوههای جبالبارز از توابع شهرستان جیرفت سرچشمه گرفته و پس از عبور از کنار شهر جیرفت به رودخانه هلیل ملحق میگردد. این رودخانه همهساله دارای سیلابهایی است که به دلیل بستر پهن رودخانه در مجاورت شهر جیرفت خسارات چندانی را وارد نمیکرده است. اما در سالهای اخیر به دلیل واگذاری اراضی حریم رودخانه به کشاورزان برای احداث گلخانه و گسترش فضای شهری، در مواقع سیلابی آب وارد این مناطق گشته و خسارات مالی زیادی را وارد میکند. به همین علت در این تحقیق برای حفاظت شهر و اراضی واگذارشده با استفاده از مدل عددی HEC-RAS - سیستم تحلیل رودخانه انجمن مهندسین ارتش آمریکا - سازههایی برای مقابله با سیلابهای یکصد ساله طراحی گردیده است.
مطالعات مشابهای در حوزه شهری جیرفت بر روی رودخانه هلیل با استفاده از مدل عددی Mike 11 توسط مرکز تحقیقات حفاظت آب و خاک و آبخیزداری در سال 1370 انجام پذیرفته است که منجر به طراحی اپیها و دیوارههای حفاظتی در حاشیه شهری سواحل رودخانه هلیل گردیده است. نتایج اجرای این طرح برای حفاظت شهر جیرفت دارای عملکرد بسیار مناسبی بوده است
مدل عددی HEC-RAS
مدل عددی HEC-RAS بطور وسیعی در محاسبات هیدرولیکی رودخانه مورد استفاده قرار می گیرد و قابلیت انجام محاسبات هیدرولیکی و شبیهسازی جریان در حالتهای ماندگار و غیرماندگار و محاسبات انتقال رسوب را دارد. اولین نسخه HEC-RAS در جولای 1995 توسط بخش مهندسی هیدرولوﮊی - HEC - از مؤسسه منابع آب - IWR - انجمن مهندسین ارتش آمریکا ارائه گردیده است. تاکنون چندین نسخه دیگراز این بسته نرمافزاری تهیه و ارائه شده است. در این مطالعه از نگارش - 2001 - 3/3/1 نرمافزار HEC-RAS استفاده گردیده است.
اطلاعات ورودی مورد نیاز مدل عبارت از دادههای هندسی شامل اطلاعات اتصال برای سیستم آبراهه - طرح شماتیک سیستم رودخانه - ، دادههای مقاطع عرضی، دادههای سازههای هیدرولیکی مسیر رودخانه و دادههای جریان و شرایط مرزی شامل پروفیلهایی که باید محاسبه شوند، دادههای جریان، شرایط مرزی سیستم رودخانه میباشند.
اطلاعات هندسی توسط نقشهبرداری از مقاطع مختلف رودخانه و تهیه پروفیل طولی رودخانه و اطلاعات جریان و شرایط مرزی از مطالعات هیدرولوﮊی حوزه رودخانه شور - توسط مرکز تحقیقات حفاظت آب و خاک و آبخیزداری استان کرمان انجام شده است - و بازدیدهای صحرایی استخراج گردیده است
نتایج خروجی مدل عبارت از نمودارهای مقطع عرضی، نمودارهای پروفیل، نمودارهای پروفیل عمومی، منحنیهای سنجه آب، نمودارهای پروفیل سهبعدی سطح آب در رودخانه و جداول پروفیل در مقاطع عرضی رودخانه میباشند. در این تحقیق نمودارها و جداول پروفیل سطح آب در مقاطع عرضی رودخانه و نمودار سهبعدی پروفیل سطح آب برای دوره برگشت 200 ساله محاسبه و ترسیم گردیده است. شکل 1 نمونهای از پروفیل سطح آب در مقطع عرضی و شکل 2 نمودار سهبعدی پروفیل سطح آب در بازه موردنظر از رودخانه شور را نشان میدهند.
شکل -1 پروفیل سطح آب در مقطع عرضی شماره 7 برای دوره برگشت 200 ساله
