بخشی از مقاله
بيولوژي(biology )
تاريخچه:
رابرت هوك(Robert hooke) فيزيكدان انگليسي در سال 1665 با بررسي ميكروسكوپي برش هاي چوب پنبه حفره هاي متعدد مجاور هم مشاهده نمود كه هركدام را به نام سلول به معناي اتاقك يا حفره كوچك نام نهاد.
در حدود همان زمان آنتوني وان ليون هوك (antony van leewwenhoek) دانشمند هلندي با ميكروسكوپ ساده اي كه ساخته بود ، موجودات تك سلولي را به صورت زنده در آب راكد ، خون و ... مشاهده نمود و آنها را جانوران كوچك نام نهاد . بنابراين ليون هوك كه اورا پدر ميكروسكوپ مي نامند اولين كسي بود كه سلول زنده را مشاهده نمود و نشان داد كه سلول ها حفره هاي توخالي نيستند.
داتروشه (datrochet) ، گياه شناس فرانسوي ، سلول را به عنوان واحد حقيقي سازنده موجودات زنده معرفي نمود. اين موضوع كه كليه موجودات از واحدهاي ساختماني به نام سلول ساخته شده اند بعدها بنام نظريه سلولي خوانده شد.
در نيمه دوم قرن نوزدهم تقسيم هسته و ميتوز و نيز اندامك ها و يا ارگانل هاي داخل سلولي مانند واكوئول ها ، پلاست ها ، ميتوكندري و دستگاه گلژي و... توسط دانشمندان مختلف شناسايي شدند. از حدود سال 1950 ، مشاهده سلول ها با ميكروسكوپ الكتروني اطلاعات دقيقتري در خصوص اندامك هاي سلولي و كار آنها در اختيار قرار داد .بتدريج مطالعات شيمايي و ملكولي نيز توسعه يافت بطوريكه در سال 1953 واتسون وكريك (waston & crick) موفق به كشف ساختمان ملكوليDNA شدند.
امروزه سلول را به عنوان واحد زندگ
ي ،واحد ساختماني و واحد كار موجودات زنده معرفي مي كنند و موضوع سلول شناسي يا سيتولوژي (cytology) بعنوان شاخه اي از زيست شناسي سلولي (cell biology) مطرح مي باشد.
شاخه هاي زيست شناسي سلولي :
زیست شناسي سلولي عبارتست از دانش مطالعه و شناخت سلول از جنبه هاي مختلف ملكولي ، ساختماني ،عملكردي و غيره .لذا شاخه هاي متعددي مانند سيتولوژي (مطالعه ساختمان ، عمل و آسيب هاي سلولي)، فيزيولوژي سلولي(مطالعه عملكرد سلول و اجزاءآن)، ژنتيك سلولي (توارث سلول بويژه مطالعه كروموزوم ها)،شيمي سلولي(مطالعه تركيبات شيميايي سلولها)،فيزيك سلولي (مطالعه سلول با روشها و قوانين فيزيكي مانند پتانسيل غشايي، انتشار، جذب، اسمز وغيره در سلول ها)، زيست شناسي ملكولي (مطالعه ملكول هاي سازنده سلول ها از نظر نوع، شكل ، ساختمان و عملكردو..)و بعضي شاخه هاي ديگر نيز بوجودآمده است.
امروزه بيولوژي را فيزيك و شيمي ماده زنده تعريف مي كنند . يعني سلول بعنوان واحد ساختماني موجودات زنده از ملكول هاي شيميايي تشكيل شده كه از همه قوانين فيزيكي و شيميايي شناخته شده در مورد مواد غير زنده تبعيت مي كنند.حال اين سوال مطرح مي شود كه علت اختلافات اساسي موجودات زنده و غير زنده مانند تغذيه ، توليد مثل و تحريك پذيري چيست؟
پاسخ اين سوال را در مجموعه عواملي مي توان يافت كه تحت عنوان منطق ملكولي حيات مطرح مي باشد.
منطق ملكولي حيات:
1- نسبت درصد عناصر بدن جانداران با مواد بي جان متفاوت است. حدود 99% وزن بيشتر سلول ها از چهار عنصر هيدروژن،اكسيژن،كربن و نيتروژن تشكيل شده است. اما فراوان ترين عنصر هاي روي زمين اكسيژن،سيليس،آلومينيوم و سديم هستند. علت اين امر اين است كه عنا صر چهارگانه N,C,O,H به بهترين وجهي مي توانند پيوندهاي پايدار ايجاد نمايند.
2- تمام ملكول هاي جانداران از مواد اوليه ساده مانند دي اكسيد كربن ،آب و ازت كه در طبيعت وجود دارند ساخته شده اند. از تركيب بيوشيميايي اين مواد مصالح ساختماني ملكولهاي حياتي جانداران يعني منونوكلئوتيدها،اسيدهاي آمينه ،منوساكاريدها واسيدهاي چرب بترتيب بعنوان مصالح ساختماني اسيدهاي نوكلئيك ،پروتئين ها،پلي ساكاريدها و ليپيدها بوجودآمده اند .
3- اسيد هاي نوكلئيك و پروتئين ها را ملكولهاي درشت آگاه كننده (informational macromolcule) مي نامند. زيرا از نظر ساختماني حامل اطلاعاتي مي باشند يعني ترتيب قرار گرفتن نوكلئوتيدها در اسيدهاي نوكلئيك و ترتيب قرار گرفتن اسيدهاي آمينه در پروتئين ها منجر به صدور فرمانهايي در سلول مي شود.احتمالا اولين موجودات زنده ساختماني متشكل از اين ماكرو ملكول ها داشته اند.
4- از تركيب بيو شيميايي پروتئين ها با اسيدهاي نوكلئيك ، پلي ساكاريدها و ليپيدها اجزاء مختلف سلولي تشكيل مي شود.
طبقه بندي موجودات زنده:
موجودات زنده عبارتند از : جانوران ،گياهان ،پروتيست ها يا آغازيان (شامل قارچ
سلول هايي كه فاقد غشاء هسته اي باشند(مانند باكتري ها) بنام پروكاريوت ناميده مي شوند. سلو هاي گياهان ،جانوران ، قارچ ها ،جلبك هاو پروتوزوئرها كه هسته واقعي دارند بنام اوكاريوت ناميده مي شوند.
شكل و ساختمان سلول
تمام موجودات زنده از سلول و فراورده هاي سلولي تشكيل شده اند. سلو ل ها داراي اشكال گوناگون مانند كروي ،هرمي ،استوانه اي ، ستاره اي و
غيره ميباشند.اندازه سلول ها نيز متفاوت است و معمولا بين 4 تا 40 ميكرون قطر دارند.
اندازه بعضي سلول ها مانند سلول تخم به چند ميليمتر مي رسد . بعضي از سلول ها حتي با ميكروسكوپ معمولي هم ديده نمي شوند و با روش هاي مخصوص توانسته اند قطر آنها را حدود 0003/0 ميليمتر تعيين كنند. بعضي از سلول ها ي عصبي تا حدود 5/1 متر طول دارند.
در ساختمان سلول ها سه جز قابل بررسي مي باشد:غشاء سيتوپلاسم وهسته.
الف) غشاء سلولي
غشاي سلولي داراي قدرت جذب و دفع انتخابي مواد است. يعني به برخي مواد اجازه عبور مي دهدو به مواد ديگر اجازه عبور نمي دهد. از نظر شيميايي از جنس فسفوليپيد مي باشد يعني بصورت دولايه جربي است و در اطراف آن ملكول ها ي پروتئيني قرار دارند. ضخامت آن بين 60 تا 100 آنگستروم مي باشد.
ب)سيتوپلاسم
سيتوپلاسم ماده اي كلوئيدي است كه داخل آن ارگانل ها يا اندامك ها ي سلولي قرار دارند اين اجزاء سيتو پلاسمي عبارتند از :
ريبوزوم ، ميتوكندري، ليزوزوم،سانتروزوم، دستگاه گلژي ، شبكه آندوپلاسمي ،واكوئل ها و پلاست ها.
1- ريبوزوم ها :
موتورهاي سازنده پروتئين در سلول هستند. يعني با همكاري ريبوزوم ها اسيدهاي آمينه لازم براي ساخته شدن زنجير پلي پيتيدي بر طبق دستورات صادره از هسته سلول بترتيب خاصي در مجاورت يكديگر قرار مي گيرند .
ريبورزم ها از جنس نوكلئيد پروتئين هستندو بصورت دانه هاي ريزي در سيتوپلاسم و اندامك هايي مانند ميتوكندريها و كلروپلاست ها يافت مي شوند.
2- ميتوكندري ها:
ميتوكندري ها دانه هاي كروي يا ميله اي هستند كه محل تنفس سلولي و توليد انرژي مي باشند . يعني انرژي موجود در مواد غذايي را طي سيكل كربس بصورت ملكول هاي ATP در مي آورند. ميتوكندري ها داراي غشاء دولايه و يك ماده زمينه ا ي (ماتريكس ) مي باشند
3- ليزوزوم ها:
ليزوزوم ها كيسه هايي به قطر5/0.-2/0. ميكرون محتوي آنزيم ها ي گوارشي مي باشند و عمل آنها هضم موادي كه بوسيله فاگوسیتوز وارد سلول شده اند و نيز هضم مواد درون سلول هاي پيروفرسوده مي باشد.
4- سانتروزوم ها :
سانتروزوم يك ناحيه متمركز از سيتو پلاسم در نزديكي هسته است كه محتوي دو سانتريول عمود بر هم مي باشد.
هر سانتريول بصورت يك استوانه توخالي است كه جدارهاي آن محتوي 9دسته سه تايي لوله هاي ميكروسكوپي مي باشد . عمل سانتريول ها شركت در تقسيم سلولي است . در هنگام تقسيم سلول ،سانتريول ها تكثير مي شوند و به دوقطب سلول حركت مي كنند . رشته هاي دوك بين آنها تشكيل مي شود كه محل استقرار كروموزوم هاست.
5- دستگاه گلژي :
دستگاه كلژي بصورت كيسه هاي پهني روي هم قرار گرفته ان
د . از اين كيسه ها ذرات كروي به نام واكوئل جدا مي شوند كه دائما بطرف غشاء سلولي در حركتند .
دستگاه گلژي عمل انتقال مواد مختلف ساخته شده توسط سلول را به خارج سلول بعهده دارد كه اين عمل توسط واكوئل صورت مي گيرد. علاوه بر اين دستگاه
6- شبكه آندوپلاسميك يارتيكولوم آندوپلاسميك :
شبكه اي از مجاري مرتبط كه بين غشاء و هسته ارتباط برقرار مي كنند. ونقش آنها نقل وانتقال مواد در داخل سلول مي باشد. اگر در سطح بيروني اين مجاري ،ريبوزوم وجود داشته باشد به آنها رتيكولوم آندوپلاسميك زبر يا دانه دار گفته مي شود درصورتي كه فاقد ريبوزوم باشند ، شبكه آندوپلاسمي صاف ناميده مي شوند.به ذراتي كه از شبكه آندوپلاسمي دانه دار بصورت اجسام كروي حاوي دانه هاي ريبوزوم جدا مي شوند، ميكروزوم مي گويند.
7- واكوئل ها :
واكوئل ها حفراتي با غشاء نيمه تراوا هستند كه عمل آنها ذخيره برخي مواد، شركت در گوارش ودفع بعضي از مواد وتنظيم مقدار آب سلول مي باشد . در سلول هاي گياهي واكوئل ها به مرور زمان تمام فضاي داخل سلول را اشغال و ساير اجزاء سلول را بطرف غشاء مي رانند.مايع داخل واكوئل ها بنام شيره سلولي حاوي قندها ،اسيدهاي آلي ،پروتئين ها ، املاح معدني، اكسيژن ، CO2 وتركيبات رنگي مي باشد.
8- پلاست ها :
پلاست ها دانه هايي با غشاء دو لايه بقطر 4 تا 6 ميكرون هستند كه مواد مختلف را ذخيره مي كنند . مانند كلروپلاست ها كه در آنها كلروفيل ذخيره مي شود. نيز اولئوپلاست ها(ذخيره چربي )، پروتئوپلاست ها(ذخيره پروتئين) ، آميلوپلاست ها (ذخيره نشاسته) كروموپلاست ها كه مواد رنگين (غير از كلروفيل) را ذخيره مي كنند .
ت)هسته سلول :
هسته فرمانده سلول است كه در مرحله بين دو تقسيم ميتوز يعني در مرحله انترفاز شامل غشاي هسته ، هستك ،شبكه كروماتين وشيره هسته مي باشد. غشاي هسته شبيه غشاي سلول دولايه است داراي منافذي براي ار تباط با سيتوپلاسم مي باشد. . هستك بصورت يك يا دو توده متراكم كروي در داخل هسته مي باشد متشكل از پروتئين ها ،RNA مقدار كمي DNA . شبكه كروماتين بصورت توده DNA فاقد شكل در هسته است كه در هنگام تقسيم سلول اين شبكه متراكم شده كروموزوم ها را تشكيل مي دهد. شبكه كروماتين درون شيره هسته قرار دارد.
ویروس ها
ویروسها ساختمان سلولی ندارند و فاقد هسته ، سیتوپلاسم ، غشای سیتوپلاسمی و دیواره ی سلولی هستند و در بیرون از سلول های زنده به حالت مواد شیمیایی بی جان در می آیند یعنی انگل اجباری درون سلولی بوده و برای تکثیر و تولید مثل به سیستم آنزیمی میزبان نیاز دارند . در واقع ویروس ها کوچکترین و ساده ترین شکل حیات هستند . هر ذره ویروسی یا ویریون از دو بخش مرکزی و بیرونی ساخته شده است.
بخش مرکزی عبارتست از یک مولکول DNA یا RNA که خ
صوصیات ژنتیکی و همه صفات ویروس را بر عهده دارد . بنابراین ویروس ها بر خلاف سلول ها یا DNA دارند و یا RNA که بر همین اساس به دو گروه تقسیم بندی می شوند . ویروس های گیاهی بیشتر دارایRNA و ویروس های حشرات بیشتر D
NA و ویروس های باکتری خوار یا باکتریوفاژها دارای DNA می باشند . ویروس های جانوری ممکن است DNA یا RNA داشته باشند .
بخش بیرونی ویریون یا کپسید ساختمان پروتئینی دارد و خود از اجزای کوچکتری بنام کپسومر تشکیل شده است . کپسید بصورت پوشش محافظی بخش مرکزی ياژنوم ویروس را احاطه کرده است .
از مشخصات دیگر ویروس ها کوچک بودن اندازه ی آنها نسبت به سایر میکروارگانیسمها است بطوری که اندازه ی آنها را بر حسب میلی میکرون یا نانو متر بیان می کنند اما واحد اندازه گیری باکتری ها میکرون ( = یک هزارم میلی متر)می باشد .
اندازه ی ویروس ها از 15 تا 450 میلی میکرون متفاوت است . ویروس آبله درشت ترین و ویروس فلج کودکان یا پولیومیلیت کوچکترین ویروس محسوب می شوند برای تعیین اندازه ی ویروس ها از روش هایی مانند گذراندن ویروس ها از صافی هایی که قطر منافذ آنها معلوم است ، استفاده از اولتراسانتریفوژ یا تعیین اندازه ی ویروس از روی سرعت ته نشین شدن و استفاده از میکروسکوپ الکترونی کمک می گیرند .
اشکال ویروس ها نیز متفاوت است . ممکن است کروی ، بیضوی ، میله ای ، یا چند وجهی باشند . باكتریوفاژها شبیه به نوزاد وزغ دارای سر و دم می باشند . ویروس ها در گیاهان حشرات ، پرندگان ، حیوانات و انسان تولید بیماری می کنند . بیماری های ویروسی انسان مانند آبله ، فلج کودکان ، سرخک ، تب زرد ، اوریون ، آنفولانزا و هپاتیت ایدز و ...
بیماریهای ویروسی حیوانات مانند آفت دامها بدرفتاری سگ آنفولانزای خوکی و بیماریهای ویروسی گیاهان مانند بیماری موزائیک خیار گوجه فرنگی سیب زمینی زردی هلوو ...
راه های انتشار ویروسها : ویروسهای گیاهی از راه هایی مانند مالش شیره گیاه آلوده به برگهای سالم ، پیوند زدن یا قلمه آلوده به گیاه سالم ، ملخ و حشراتی مانند شته که شیره ی گیاه را می مکند ، ابزار و وسایل کشاورزی آلوده ، از راه دانه مانند ویروس موزائیک کاهو ، و انتقال توسط برخی کرم ها و هاگ قارچ ها انتشار می یابند .
انتشار ویروس های حیوانی از راههای تنفسی ( عطسه ، سرفه ، صحبت کردن ) مانند ویروس های آنفلوانزا ، ذات الریه ، اوریون . راههای گوارشی ( مانندفلج کودکان و هپاتیت A ) ، تماس جنسی ( مانند هپاتیت B و ایدز ) ، انتقال توسط مگس و حشراتی مانند پشه ( ویروس تب زرد ) ، تزریق خون و فراورده های خونی ،اعمال جراحی ، دندانپزشکی زخم های جلدی ( مانند ویروسهای هپاتیت B و C و HIV ) ، و بالاخره انتقال از مادر به فرزند ( مانند هپاتیت B و سرخجه ) صورت می گیرد.
باتوجه به اینکه ویروس ها انگل های اجباری درون سلولی اند مواد غذایی و مواد بی جان در انتقال ویروس ها نقش ناقل غیر فعال را ایفا می کنند .
باکتری ها
در ساختمان سلولی باکتری ها چهار قسمت اصلی و چهار قسمت فرعی قابل مشاهده می باشد .
قسمت های اصلی عبارتند از : هسته یا جسم هسته
قسمت های فرعی عبارتند از : کپسول (جبه ) ، فلاژل (تاژک ) ، پیلی ( مژک ) اسپور (هاگ )
قسمتهای اصلی در همه ی باکتری های حقیقی وجود دارد و از بین رفتن هر کدام از آنها باعث مرگ باکتری می شود اما قسمت های فرعی در همه ی باکتری ها وجود ندارد و از بین رفتن آنها فقط بعضی ازخصوصیات باکتری را سلب می کند . بعنوان مثال از بین رفتن کپسول منجر به کاهش بیماری زایی واز بین رفتن تاژک منجر به غیر متحرک شدن باکتری می شود .
هسته (Nuclear material ) :
باکتری ها فاقد هسته واقعی هستند یعنی غشاء هسته ای وجود ندارد لذا به آن جسم هسته ای یا نوکلئوس بادی یا مواد هسته ای (Nuclear material ) می گویند . مواد هسته ای شامل یک DNA دورشته ای یا کروموزوم است که اطراف آن کمی RNA وجود دارد . طول کروموزوم حدود یک میلیمتر می باشد .
سیتوپلاسم (Cytoplasm ) :
سیتو پلاسم محل ذخیره مواد غذایی باکتری بصورت گلیکوژن ، چربی ، اسید های نوکلئیک ، پروتئین ها ، آنزیم ها و دانه های فسفری و گوگردی می باشد . از اجزای عمده ی سیتو پلاسم، ریبوزوم و گاهی واکوئول کوچک را می توان نام برد .
پرده سیتوپلاسمی (Cytoplasmic membrane ) :
غشاء یا پرده سیتوپلاسمی از جنس فسفولیپوپروتئین است و مهمترین عمل آن جذب و دفع انتخابی مواد می باشد . این غشاء با ایجاد فرورفتگی هایی بداخل بنام مزوزوم در تقسیم سلول باکتری نقش مهمی دارد . علاوه بر این چون باکتری ها فاقد میتوکندری اند تنفس سلولی توسط آنزیم های موجود در غشاء سیتوپلاسمی صورت می گیرد .
دیواره سلولی :
دیواره سلولی در اطراف غشاء سیتوپلاسمی قرار دارد و مهمترین عمل آن مقاومت باکتری در مقابل عوامل فیزیکی و شیمیایی و مکانیکی می باشد .علاوه بر این دیواره سلولی باکتری در رنگ پذیری باکتری ها نقش مهمی دارد . جنس این دیواره از پروتئین و قند و چربی است .
کپسول ( Capsule ) :
در سطح خارجی بعضی باکتری ها پوششی بنام کپسول وجود دارد که باکتری را در مقابل عمل بیگانه خواری گلبول های سفید محافظت می کند . جنس این لایه ی چسبناک در اکثرباکتری ها از پلی ساکارید و گاهی پروتئین و چربی می باشد .
تاژک ( Flagella ):
تاژک یا فلاژل اندام حرکتی باکتری هاست که معمولا در باسیل ها و گاه در کوکسی ها دیده می شود . جنس تاژک از پروتئینی بنام فلاژلین می باشد .
پیلی یا فیمبریه (Pili ):
پیلی یا مژک اندام های کوچکی از جنس پروتئین هستند که در اتصال باکتری به سلول میزبان نقش مهمی دارند . بعضی از پیلی ها در اتصال دو باکتری به یکدیگر و درنتیجه انتقال اطلاعات ژنتیکی از یک باکتری به دیگری شرکت می کنند .
هاگ ( Spore ):
باکتری ها در شرایط نامساعد محیطی قادر به ساختن هاگ درونی هستند . هی مواد غذایی می باشد که توسط دیواره ای احاطه شده است . بنابراین باکتری در شرایط نامساعد قادر به هاگ زایی ( Sporulation ) یا اسپورولاسیون می باشد و هاگ در شرایط مساعد قادر به تبدیل شدن به باکتری فعال یا ژرمیناسیون ( Germination) می باشد .
اشکال باکتری ها :
باکتری ها به اشکال مختلف کروی (کوکسی ) ، میله ای ( باسیل ) ، خمیده یا ویرگولی شکل ( ویبریو ) و مارپیچی ( اسپریل ) دیده می شوند . به کوکسی های دوتایی ، دیپلوکوک و به کوکسی های زنجیره ای ، استرپتوکوک و به کوکسی های خوشه انگوری ، استافیلوکوک گفته می شود . گاهی کوکسیها بصورت چهار تایی یا هشت تایی هستند که به ترتیب تتراد و سارسین نامیده می شوند
قارچ ها
قارچ ها از نظر شکل ظاهری به سه گروه زیر تقسیم می شوند :
1 - قارچ های گوشتی یا چتری که انواع خوراکی و انواع سمی دارند .
2 - قارچ های رشته ای یا کپکی (mold ) که رشته هایی بنام ریسه یا هیف ( hyphe ) ایجاد می کنند . این رشته ها منشعب می شوند که در این حالت میسیلیوم (mucelium ) نامیده می شود . به دانه یا میوه ی این قارچ ها اسپور یا هاگ می گویند . اگر اسپور حاصل تکثیر غیر جنسی باشد کونیدی ( conidia ) نیز نامیده می شود .
3 - قارچ های مخمری (yeast ) : سلول های مخمری هستند که به طریقه جوانه زدن تکثیر می یابند .
قارچ ها را بر اساس تولید مثل به چهار گروه زیر تقسیم بندی می کنند :
1 – قارچ های جلبکی یا فیکو میست ها ( Phycomycete ) :
فیکومیست ها از نظر ساختمان و تولید مثل شبیه به بعضی جلبک های سبز هستند . غالبا تولید هیف هایی بدون دیواره ی عرضی می کنند . فرم های پست آن ها آبزی و فرمهای تکامل یافته تردر خاک زندگی می کنند . کپک نان که بصورت رشته های پنبه مانند بر روی نان و سایر مواد غذایی رشد می کند نمونه ای از این قارچ هاست . از هیف ها یا رشته های سطحی رشته هایی عمودی بوجود می آید که به هاگ دان های مدور مملو از هاگ ختم می شوند . این هاگدان ها سرانجام پاره شده و هر هاگ در شرایط مساعد قارچ جدیدی را ایجاد می کند . کپک نان در شرایط نامساعد به روش جنسی نیز تولید مثل می کند . به این صورت که دو رشته که از نظر وراثتی با یکدیگر تفاوت دارند در مجاور هم قرار می گیرند . از هر کدام از این دو رشته د
یواره ای عرضی جدا می شود . این دو دیواره به هم متصل شده ، هسته و سیتوپلاسم آنها مخلوط شده و سلول تخم را بوجود می آورد . هرسلول تخم در شرایط مساعد تولید رشته های جدید و هاگدان ها را می نماید .
2 – کیسه داران یا آسکومیست ها (Ascomycete ) :
در این قارچ ها تولید مثل جنسی با تشکیل هاگ درون اندام های کیسه مانندی بنام آسک صورت می گیرد . در تولید مثل غیر جنسی بجای آسک یا کیسه محتوی هاگ ، هاگ ها بر روی پایه هایی تشکیل می شود و به آنها کونيدی می گویند .
از مشخصات دیگر آسکومیست ها وجود دیواره عرضی در میسلیوم آنها است . انواع سفیدک ، کپک سیاه و کپک سبز – آبی ( پنی سیلیوم ) از این گروه می باشند . بعضی از آسکومیست ها تک سلولی اند و رشته تشکیل نمی دهند مانند مخمر آبجو و کشمش .
3 – بازید داران یا بازیدیومیست ها (Basidiomycete ) :
هاگ های این قارچ ها بر روی اندام های مخصوصی بنام بازیدیوم ایجاد می شود . بعضی بازیدیومیست ها ذره بینی بوده مانند سیاهک ها و زنگ ها که خسارات زیادی به گياهان زراعی وارد می کنند . قارچ های چتری ، قارچ های شاخی متعفن و قارچ های کلاهدار سمی نیز از این گروه می باشند . این قارچ ها را می توان در جنگل ها و مزارع مشاهده نمود .
4 – قارچ های ناقص یا دیوترومیست ها ( Deutromycete ) :
این قارچ ها فقط تولید مثل غیرجنسی (تولید کونيدی ) دارند . تعدادی ساپروفیت بوده و بسیاری از آنها زندگی انگلی دارند و منجر به بیماری های گوناگونی در انسان ، حیوانات و گیاهان می شوند . آسپرژیلوس ، پنی سیلیوم ، مونيلیا ، آلترناریا از این گروه هستند . کپک آلترناریا بر
روی گیاهان مختلف بویژه گوجه فرنگی لکه های سیاهی ایجاد می کند.
تقسیم سلولی و تولید مثل
اگرچه در بعضی از بافت ها از جمله مغز و اعصاب بعد از تولد تقریبا هیچ سلولی در مرحله تقسیم دیده نمی شود ولی در برخی بافت ها مانند پوست و سلول های پوششی روده و اعضای سازنده گلبول های سفید و قرمز خون تقریبا همیشه تعدادی سلول در مرحله تقسیم دیده میود .
تقسیم میتوز :
میتوز نوعی تقسیم سلولی است که در ان طی مراحلی از یک سلول 2n کرومزومی دو سلول 2n کروموزومی ایجاد می شود برای مطالعه بهتر مراحل مزبور را به صورت زیر تقسیم میکنند :
1. پروفاز (prophase) : وقتی سلول در حال استراحت است معمولا کروموزومها قابل رویت نیستند . در مرحله پروفاز کروموزومها به صورت دو رشته پیچ خورده به نام کروماتید قابل رویت می شوند .سانتریول ها تقسیم می شوند و به قطبین سلول مهاجرت میکنند و رشته های دوک بین انها تشکیل می شوند
2. متافاز(metaphase) : در این مرحله غشای هسته از بین می رود و کروموزومها به رشته های دوک نزدیک می شوند و از طریق سانترومرهای خود به رشته های دوک میچسبند
3. آنافاز(anaphase): دو کروماتید هر کرومزوم در امتداد رشته های دوک به طرف سانتریولها در قطبین سلول کشیده می شوند در این مرحله به کروماتید ها کروموزوم های دختر گفته می شود .
4. تلوفار (telophase) : با خاتمه عمل مهاجرت دو دسته کروموزومهای دختر به قطبین سلول مرحله ساخته شدن و ظاهر شدن مجدد هسته آغاز می شود . متعاقب این عمل تقسیم سیتوپلاسم یا سایتوکنزیس (cyto kinesis) صورت میگیرد .
در بعضی جانداران تمام مراحل میتوز حدود 15 دقیقه به طول می انجامد اما در بعضی دیگر ساعتها وقت لازم می باشد .
تقسیم میتوز در سلول های گیاهی نیز مشابه سلول های جانوری است با این تفاوت که در سلول گیاهی اثری از سانتریولها دیده نمی شود همچنین در هنگام تقسیم سیتوپلاسم و جدا شدن دو سلول شیاری که پیشرفت غشاء سلولی باشد وجود ندارد بلکه در امتداد میانی
دوک به تدریج دیواره های جدید از نوع دیواره سلولی به وجود می اید
تقسیم میوز :
میوز نوعی تقسیم سلولی است که طی آن از یک سلول 2n کروموزومی چهار سلول n کروموزومی به نام سلول جنسی یا گامت ایجاد می شود. این نوع تقسیم در بیضه ها و تخمدان ه
ا ایجاد می شود و منجر به تولید سلول های جنسی نر و ماده (گامت هاي نر و ماده )میشود.کروموزومهای هر سلول از نظر طول و محل سانترومر دو به دو شبیه به هم هستند . دو جفت کروموزوم مشابه را کروموزومهای همولوگ مینامند در مرحله پروفاز میوز اعضای هر جفت از کروموزومهای همولوگ پس از مضاعف شدن همدیگر را در هسته سلول تشخیص داده و با هم نقطه به نقطه جفت می شوند چون هر کروموزوم همولوگ پس از مضاعف شدن دارای دو کروماتید است وقتی کروموزومهای همولوگ مزبور با هم جفت می شوند هر کروموزوم شامل چهار رشته کروماتیدی می شود که دو به دو به یک سانترومر متصل هستند لذا به این مرحل
ه تتراد نیز گفته میشود. قرار گرفتن کروموزوم های مضاعف جفت شده در مرکز سلول همان مرحله متافاز می باشد ( متافاز(1 و بعد آنافاز 1 اتفاق می افتد یعنی اعضای هر جفت کروموزوم همولوگ از هم جدا شده نیمي به یک قطب و نیمی به قطب دیگر سلول می روند هنوز هر یک از کروموزوم ها مضاعف بوده و از دو کروماتید که در محل سانترومر به هم متصلند تشکیل شده است . در مرحله تلوقاز 1 تقسیم سلولی اول اتفاق می افتد و دو سلول ایجاد می شود که مجددا قرار گرفتن کروموزومها در مرکز (متافاز 2) ، جدا شدن کروماتید های هر کروموزوم از یکدیگر (انافاز 2) و تقسیم سلول (تلوفاز 2 ) و در نتیجه ایجاد چهار سلول N کروموزومی (سلول جنسی ) اتفاق می افتد .
بافت ها و دستگاههای بدن
چنانچه قبلا ذکر گردید سلول بعنوان واحد زندگی ، واحد ساختمانی و واحد کار موجودات زنده دارای خصوصیاتی مانند : قابلیت انقباض ، قابلیت جذب ، قابلیت هدایت تحریکات ، تنفس ، متابولیسم ، دفع و ترشح و نیز رشد و تولید مثل می باشد . تولید مثل در موجودات پر سلولی به دو روش انجام می شود :
1- تکثیر سلول های غیر جنسی یا سوماتیک که بصورت میتوز یعنی بدون کاهش کروموزومی انجام می گیرد .
2- تقسیم یا تکثیر سلول های جنسی (ژرمینال ) که بصورت میوز و با کاه
ش کروموزومی صورت می پذیرد . یعنی ازیک سلول 2n کروموزومی ، چهار سلول n کروموزومی (سلول جنسی یا گامت ) ایجاد می شود . سپس سلول جنسی نر و ماده لقاح یافته و سلول تخم 2n کروموزومی را ایجاد می کنند . سلول تخم بصورت تصاعدی ت دهد با مهاجرت سلول ها به یک قطب ، صفحه ای بنام صفحه ی جنینی پدید می آید . که در این صفحه سه لایه ی جنینی یعنی اکتودرم ، مزودرم و آندودرم ایجاد می گردد و این سه لایه نهایتا کلیه بافت های بدن را بوجود می آورند به این ترتیب که :
مزودرم سازنده ی بافت های عضلانی ، همبند ، خونی ، قلب و عروق ، پرده های سروزی ، کلیه ها ، غدد تناسلی و طحال است . آ ندودرم پوشش داخلی لوله گوارش ، پوشش مجرای تنفس و گوش میانی ، بخش هایی از مجاری ادرارو مثانه ، تیروئید ، پارا تیروئید ، تیموس ، کبد و لوزالمعده را می سازد . و بالاخره اکتودرم منشا سیستم عصبی مرکزی و اعصاب محیطی و پوست و مو و ناخن می شود .
بافت های بدن
بافت های بدن را به چهار گروه کلی تقسیم می کنند که عبارتند از :
1- بافت پوششی
2- بافت همبند یا پیوندی
3- بافت عصبی
4- بافت عضلانی
5-
بافت پوششی :
بافت پوششی بافتی است که پوشش سطح خارجی بدن و سطح داخلی اندامها و حفرات درون بدن را می پوشاند.بافت پوششی ساده از یک ردیف سلول تشکیل شده است و بسته به نوع سلول به انواع سنگفرشی ، مکعبی و استوانه ای تقسیم می شود :
1- بافت پوششی ساده سنگفرشی : در این حالت یک ردیف سلول سنگفرشی روی بستر نازکی از بافت همبند به نام غشای پایه قرار گرفته است مانند پوشش داخل قلب و عروق .
2- بافت پوششی ساده مکعبی : مانند مجاری غدد ترشحی لوله گوارش
3- بافت پوششی ساده استوانه ای یا منشوری : سلول های استوانه ای ممکن است دارای مژه باشد مانند پوشش داخل لوله های رحم ، و یا اینکه فاقد
مژه باشد مانند پوشش داخل لوله گوارش .
بافت پوششی مطبق از چندین ردیف سلول تشکیل شده است و بسته به نوع سلول های سطحی ترین طبقه آن به انواع زیر تقسیم می شود :
1. بافت پوششی مطبق سنگفرشی : مانند پوست کف پا
2. بافت پوششی مطبق مکعبی : مانند مجاری غدد عرق در پوست بدن
3. بافت پوششی مطبق استوانه ای : مانند قسمتهایی از پیش آبراه مرد
4. بافت پوششی مطبق کاذب : مانند پوشش داخل نای و برونش که در حقیقت یک ردیف سلول هستند اما چون هسته ها نسبت به هم بالا و پایین قرار گرفته اند مطبق به نظر می رسند
5. بافت پوششی مطبق قابل تغییر (ترانزیشنال):مانند پوشش داخل مثانه که شکل سلول ها هنگام پر یا خالی بودن مثانه تغییر می کند
بافت پیوندی یا همبند :
این بافت تشکیل شده است از یک ماده بین سلولی یا ماده زمینه ای که داخل آن سلول ها و رشته های همبند قرار دارند . بنابر این بافت همبند ، بین سلول ها ، بافت ها و اندامهای بدن قرار دارد و نوعی بافت نگه دارنده یا پشتیبان محسوب میشود. سلول های اصلی بافت همبند فیبروبلاست ها هستند که سازنده ماده زمینه ای و رشته های بافت همبند می باشند علاوه بر فیبروبلاست ، سلول های دیگر بافت همبند عبارت اند از : ماستو سیتها (سلول های مترشحه هیستامین و هپارین )، پلاسموسیتها (تولید آنتی بادی یا پادتن)، ماکروفاژ ها ( منوسیت های تخصص یافته که مواد زائد و خارجی را هضم میکنند)، لنفوسیت ها و سلول های چربی .
رشته های بافت همبند از جنس پروتئین هستند و عبارتند از رشته های کلاژن،رتيکولر ، والاستیک .
انواع بافت همبند :
1- بافت همبند عمومی که شامل انواع زیر است :
الف) بافت همبند سست که تراکم سلول ها و رشته ها در آن یک اندازه است مانند بافت همبند بینا بینی اعضا
ب) بافت همبند تراکم که متراکم رشته های کلاژن آن زیاد است مانند تاندون (زرد پی ) عضلات و کپسول مفاصل
پ) بافت همبند رتیکولر که تراکم رشته های رتیکولر آن زیاد است مانند مغز استخوان و داربست غدد لنفاوی
ت) بافت همبند الاستیک که رشته های الاستیک آن زیاد است و خاصیت ارتجاعی دارد مانند دیواره ی شریان ها
2- بافت همبند اختصاصی (تغییر شکل یافته ) شامل انواع زیر می باشد:
الف) بفت غضروفی مانند دیسک بین مهره ها ، غضروف نای ، لاله ی گوش و...
ب) بافت استخوانی به دو نوع متراکم یا منظم (سلول ها و ماده استخوانی بصورت دوایر متحدالمرکز به نام سیستم هاورس ) و اسفنجی یا نا منظم می باشد .
پ) بافت چربی که در ان رشته های همبند کم و سلول های چربی فراوان است .
ت) بافت خونی که ماده بین سلولی ، پلاسما و سلول ها شامل گلبول های سفید و قرمز و پلاکت ها می باشند .
بافت خونی :
شامل دو قسمت است:
الف)مایع خون یا پلاسما که محتوی مواد مختلفی بصورت محلول یا معلق میباشد و حدود 55% حجم خون را تشکیل می دهد . اگر خون از بدن خارج شود منعقد می گردد در اینحالت مایع خون سرم نام دارد که فاقد فاکتورهای انعقادي می باشد .
ب) سلول های خون شامل گلبول های سفید و قرمز و پلاکت ها می باشند :
گلبول های سفید یا لکوسیت ها شامل انواع زیر هستند :
1- آگرانولوسیت ها یا لکوسیت هایی که سیتوپلاسم آنها گرانول یا دانه ندارند که شامل دو نوع سلول می باشند :
