بخشی از مقاله
چکیده
سیستان که خط نیمروز از آن می گذرد، در خاور ایران قرار گرفته و از روزگاران کهن به انگیزه ي داشتن جایگاه ویژه جغرافیایی و سیاسی ، ارزش ویژه اي از دیدگاه استراتژیک داشته و هم گلوگاه هند و خاور دور به شمار می آمده است. بر پایه نوشته ي »ریگ ودا« آریاییان ، نیاکان باستانی ما در زمانی بیش از چهار هزار سال پیش، در باره ي پیدایش زندگی سخنی بس شگفت گفته اند. کهن ترین رصدخانه ي شناخته شده در سرزمین نیمروز یا سیستان و در شهر زاول برپا گشته و جاودان کث نام داشته است. در روزگار باستان، ایرانیان نقطه ي مبداء نیمروز را بنابر جایگاه ویژه ي سرزمین سیستان در آن جا گزینش کرده و قرار دادند، و این مکان در سال 1767 پ . م، از سوي زرتشت رصد و برگزیده شده است.
زرتشت براي آن سیستان را براي ساختن زیج خود برگزید که با دانش ستاره شناسی خود، دریافته بود خط نیمروز یا نصف النهار از آن می گذرد و نیم کره ي شمالی زمین را به دو بخش برابر جدا می سازد و هنگامی که در سیستان نیمروز می شود، تمام نیم کره ي شمالی روز است. »خط نیمروز مبداء« چند جا عوض کرده و همراه با مراکز قدرت جهان جابجا شده است. بعدها نیمروز به جزیره ي خالدات برده شد.
اروپایی ها تا آخر سده ي هفدهم میلادي، نصف النهار جزیره ي وهمی خالدات را به عنوان آغاز نقطه ي نیمروز می شناختند، بعدها پاریس نقطه ي نیمروز شناخته شد و در پایان ، به سال 1912 م، نقطه نیمروز بدون هیچ دلیل قابل پذیرش علمی و جغرافیایی، به شهرك گرینویچ در هشت کیلومتري شهر لندن برده شد و هم اکنون خط فرضی آن از آکادمی سلطنتی علوم دریایی انگلستان در شهرك گرینویچ می گذرد. جهانیان اگر بخواهند براستی مبدائی براي مدارها و نصف النهارهاي خود در جهان داشته باشند، همانا »نیمروز« یا سیستان است، نه »گرینویچ« انگلستان و نه »پاریس« فرانسه، اما متاسفانه زور برداشتن و حقیقت چیره شده است.
مقدمه
با نگاهی به نقشه ي جهان و جایگاه جغرافیایی سیستان در می یابیم که نهادن نام »نیمروز« به این جا بی مناسبت نبوده، زیرا وقتی خط نصف النهار یا خط نیمروز از آن جا می گذشته، دنیاي مسکون پیشین را به دو نیمه ي مساوي تقسیم می کرده است. به بیان دیگر زمانی که نور خورشید درست روي شکاف و دریچه ي سقف ساختمان رصدخانه یی که در سیستان بود، می تابید آفتاب از کشور ژاپن در خاور تا جزیره هاي خالدات در باختر دیده می شد.
بنابراین »نیمروز« نامی علمی براي رصدخانه ي سیستان بوده و به تابیدن نور خورشید به نصف النهار آن بستگی می یافته است، به این انگیزه دانشمندان نجوم ایران، در روزگار پیشین این بخش از ایران را »ایالت نیمروز« می خواندند - وامقی . - 49 :1360 این نام تا اوایل سده ي پانزدهم میلادي در کتاب هاي علمی نجوم و ستاره شناسی زبان زد بوده است. در سده ي شانزدهم میلادي این کار مهم علمی بنابه انگیزه هایی به رصدخانه ي پاریس منتقل شد.
سیستان خاستگاه دایره ي نیمروز
سیستان، که خط نیمروز از آن می گذرد، در خاور ایران قرار گرفته و از روزگاران کهن به انگیزه ي داشتن جایگاه ویژه ي جغرافیایی، هم جوار بودن با رود هیرمند و هامون، بزرگ ترین دریاچه ي آب شیرین جهان، جایگاه ویژه ي سیاسی، ارزش ویژه اي از دیدگاه استراتژیک داشته و دروازه ي هند و خاور دور نیز به شمار می آمده است. - صمدي، - 149 : 1344 سیستان از روزگاران کهن گاهواره ي فرهنگی ریشه دار بوده است، که آثار و نشانه هاي باشکوه، ازجمله شهر سوخته، نیایشگاه دهانه ي غلامان، کاخ اشکانی کوه خواجه یا سراي ابراهیم در آن دیده می شود و مورد ستایش باستان شناسان و جهانگردان است - هرتسفلد، . - 297 :1381
سیستان / نیمروز/ 1 کشور آفتاب، سرزمین اسطوره ها و حماسه ها، خاستگاه نخستین فرهنگ هاي پیشرفته ي جهان، کانون گردهمایی شهرنشینی، پل پیوند آسیاي باختري با هندوستان و چنین بوده است. سیستان سرزمین قهرمانان ملی ایران از دوران باستان تا امروز، خاستگاه یکی از کهن ترین و پربارترین نمودهاي فرهنگ انسانی و ایرانی بوده و در دورانی بیش از ده هزار سال، همواره پایدار مانده است - افشار سیستانی، . - 17-16 :1381 نام این سرزمین اهورایی و مقدس، از نام تیره ي آریایی یا ایرانی »سکا« یا »سکاها« نیاکان زرتشت و سیستانی ها گرفته شده و »سکستان« خوانده شد - گروسه، . - 76 :1350 و سپس سکستان در زبان پارسی دري به »سیوستان = سیستان« یعنی سرزمین مردان مرد نامور گردید. به نام هاي نیمروز، نیمروزان، آریا پولیس و کشور آفتاب نیز خوانده شده است - بلنیتکی، . - 133 :1364
سیستان در حوزه ي دانش و دانایی جایگاه والایی دارد و پژوهندگان و تاریخ نگاران، تاثیر فرهنگ دیرین سیستان و حوزه ي فرهنگی هیرمند را بر ایران و جهان، به ویژه جهان اسلام، ژرف دانسته اند - افشار سیستانی، . - 10 :1381 زرتشت، پیامبر ایرانی سال ها در سیستان به سر برد، و در آن جا به اندیشه درباره ي آسمان ها و بررسی ستارگان و گستردن باورهاي خود در میان سیستانیان و تورانیان پرداخت و به گفته ي »کریستین سن« زرتشت ازري به سیستان رفت و در آن جا براي گستردن آموزش هاي خود، زمینه ي مساعدي یافت - کریستین سن 1355، - 5 زنده یاد تقی زاده نیز بر این باور بود، که آیین زرتشت از ورارودان یا ماوراءالنهر، خوارزم و سیستان به باختر گسترش یافته است - تقی زاده، . - 14: 1346
نخستین پهلوان حماسی ایران و پاسدار فرهنگ و رادمردي ایرانیان، رستم جهان پهلوان در شاه نامه، از سیستان گزینه شده است. یعقوب لیث صفاري سیستانی، قهرمان ملی و نخستین شهریار ایران پس از ساسانی، از سیستان برخاسته است. ارزش تاریخی زبان پارسی براي ایرانیان، تا به آن اندازه بود، که پس از استقرار نیرومندترین دولت ایرانی، یعنی دولت صفاري - افشار سیستانی، - 1386، در سال 254 ق، یعقوب لیث زبان پارسی را زبان رسمی ایران کرد، و این رسمی بودن تا امروز ادامه دارد - ابوالقاسمی، . - 103 :1378
دانش زمین، ستاره شناسی و گاه شماري
ایران از دیدگاه جایگاه طبیعی و جغرافیایی از دهش هاي بسیاري برخوردار است، ازجمله در منطقه ي معتدله و میان پهناي جغرافیایی 25 تا 40 درجه ي شمالی قرار گرفته و به همین رو، آب و هوا و شرایط سرزمینی در خوري دارد - صادقیان ، . - 116 :1349 دانش زمین و بخش هاي کناري آن، چون جغرافیا و نقشه برداري دست کم از چهار هزار و پانصد سال در ایران زمین وجود داشته است - حکمت، . - 425 :1350 داشتن جغرافیا و اندازه گیري زمین بر پایه اي رسیده بود، که در ایران کهن، ١- نیمروز یعنی جنوب . در پهلوي این واژه »نیمروچ« و صورت اوستایی آن »رپیتو« است.
