بخشی از مقاله
چکیده:
این تحقیق، به بررسی تأثیر تغییر کاربری اراضی در میزان فرسایش و رسوب بهدستآمده در حوزه آبخیز ستن چای - عاشقلو - بهصورت شبیهسازیشده و با استفاده از مدل GEOWEPP میپردازد. GEOWEPP به معنی پروژه پیشبینی فرسایش آبی است، یک مدل کامپیوتری بسیار پیشرفته که میتواند میزان فرسایش و رسوب را بر روی دامنهها و در داخل آبراههها، برآورد کند. این مدل در کاربریهای کشاورزی، مرتع، جنگل و راهها قابلاستفاده است و می توان گفت که GEOWEPP ، مدل پیشرفتهی مدل WEPP می باشد.
میانگین تحویل رسوب در واحد سطح، از حوضهی آبخیز بهدستآمده برابر با 0/9تن در هکتار در سال، رواناب 354925 مترمکعب در سال و با 6610.9 تن رسوب در سال به دست آمد. کل حوضه شامل 7 درصد جنگل، 17 درصد مرتع، 11/8درصد زمین زراعی و0/20 درصد حاشیه رودخانه هست. به دلیل بیشتر بودن حجم جنگل در حوضه، مقدار رسوب بهدستآمده خیلی ناچیز و رضایتبخش است .
نتایج نشان میدهد که با تغییر کاربری از جنگل به جنگلی که دچار آتشسوزی شده، میانگین تحویل رسوب در سال در واحد سطح از 0/9 به 3/1 تن در هکتار در سال، میانگین رسوب از 6610 تن به 22307 تن در سال و رواناب از 354925 مترمکعب به 833282 مترمکعب در سال میرسد و با تغییر کاربری از جنگل به زمین زراعت دیم میانگین تحویل رسوب در سال در واحد سطح از 0/9 به 17/1تن در هکتار در سال، میانگین رسوب از 6610 تن به 123337 تن در سال و رواناب از 354925 مترمکعب به 1703169 مترمکعب در سال تغییر خواهد یافت. نشانگر آن است که با تغییر کاربری جنگل، در صورت آتشسوزی موارد بهدست آمده حدود سه برابر و با تغییر جنگل به زمین زراعت، حدود هفده برابر دچار فرسایش و رسوب بهدستآمده خواهد داشت که بیشتر به فاجعه شبیه است.
-1 مقدمه:
سرزمین وسیع و پهناور ایران با مساحتی بالغبر 163 میلیون هکتار میباشد. درگذشتهتقریباً 18 میلیون هکتار از مساحت آن را جنگل پوشانده بود - مصدق، - 1375 که در حال حاضر این مساحت به 11/2 میلیون هکتار کاهش یافته است - شامخی، . - 1375 آب و خاک از مهمترین منابع طبیعی هر کشور شمرده میشود و نقش اساسی در توسعه اقتصادی و پیشرفت جوامع دارند. فرسایش خاک و در نتیجه تولید رسوب، عاملی است که این منابع باارزش را تهدید میکنند و فرسایش خاک به فرآیندی گفته میشود که طی آن ذرات و اجزا خاک توسط یک عامل فرساینده از بستر اصلی خود جداشده و به مکان دیگری منتقل میشوند.
سالیانه مقدار زیادی خاک از سطوح حوزههای آبخیز بهوسیله آب شسته شده و از محل خود جابجا می شود. حجم زیادی از این رسوبات در پشت سدها، آبهای ساکن، چالههای داخلی و دریاها و اقیانوسها تهنشین میگردد. بخش زیادی از این رسوبات در اثر فرسایش خاک حاصلخیز سطحی ایجاد میشود که با بررسی و توجه بیشتر به چگونگی پیدایش خاک اهمیت این عنصر طبیعی مشخص خواهد شد - رفاهی، . - 1378
-2 مواد و روشها
معرفی و موقعیت جغرافیای حوضه آبخیز منطقه جنگل های ارسباران واقع در شمال غرب ایران، شمال استان آذربایجان شرقی، در ارتفاعات قرهداغ موسوم به ارسباران، محدوده شهرستانهای اهر، کلیبر و ورزقان قرار گرفته، از شرق به شهر اصلاندوز، از غرب به محدوده شهرستان جلفا، از جنوب به شهر اهر و از شمال در امتداد رودخانه مرزی ارس قرارگرفته است. مساحت این جنگلها را قبل از دخالت انسان حدود 135000 هکتار تخمین میزنند، درحالیکه امروزه مساحت زیرپوشش جنگلی در این منطقه حدود 120000 هکتار محاسبهشده است - بی نام ، . - 1371
این اراضی به مفهوم واقعی جنگل بوده و تراکم قابلتوجهی از تاج پوشش درختی را نشان میدهند. جنگلهای ارسباران بهعنوان جنگلهای پهنبرگ و خزان کننده به شکل نوارینسبتاً باریک از حاجیلر - بخش خروانق - تا بخش هوراند از کناره رود مرزی ارس 270 - متر از سطح دریا - تا بیش از1950 متر ارتفاع از سطح دریا نیمرخ شمالی رشتهکوههای قره داغ را میپوشاند و دارای بیش از 107 گونه و درختی و درختچه ای هست.
کوهستانی بودن، شیبنسبتاً زیاد، وجود درختان پهنبرگ و تغییرات شدید آمیختگی و ساختار در ارتفاع از سطح دریا و فیزیوگرافی مختلف از مهمترین ویژگیهای این جنگلها است. درختان و درختچههای منطقه ارسبارانی در ارتفاعات، دامنهها و شیبهای مختلف با فرمهای آمیخته و خالص واحدهای یا اجتماع جنگلی مشخصی به نام جامعه جنگلی را پدید آوردهاند. این واحدها از گرد هم آمدن یک یا چند درخت معین با نیازهای زیستی و اکولوژیکی نزدیک به هم و در شرایط محیطی ویژه به یک وضعیت تعادل رسیدهاند. پایدار اکولوژیکی شناخت این واحدها و برنامهریزی زمانی و مکانی در جهت مدیریت بهرهبرداری مطلوب و پایداری آنها یک ضرورت اساسی است.
-ویژگیهای کلی منطقه موردمطالعه:
حوزه موردمطالعه، یک منطقه جنگلی مرتعی به مساحت حدود 7223/84 هکتار واقع در شمال غرب شهرستان کلیبر در قسمتی از حوضهی آبخیز ستن چای از زیر حوزه های عاشقلو از واحد هیدرولوژیک کلیبرچای، از مجموعه واحدهای هیدرولوژیک حوضه آبخیزرود مرزی ارس با مختصات 54 ، 52 ، 38 الی 90 ، 1 ، 39 عرض شمالی و 18 ، 42 ، 46 الی ، 53 ، 46 طول شرقی واقع گردیده است - شکل 1-3 - .حداکثر ارتفاع منطقه 2303 متر از سطح دریا بوده و حداقل ارتفاع آن نیز در خروجی حوزه در مناطق پست ساحلی رودخانه ارس برابر 314 متر هست. - شکل - 1
- خصوصیات فیزیوگرافی منطقه: منطقه مورد مطالعهعمدتاً متشکل از کوههای مرتفع، تپهها و دشتهای دامنهای قدیمی هست و میتوان آنها را بهصورت زیر تشریح کرد: تیپ اراضی حوزه مورد مطالعه در جدول 1 و نیز کاربری اراضی منطقه مورد مطالعه طبق نمودار شکل2 بهطور اختصار بیان و نشان شده است.
