بخشی از مقاله
چکیده
این مقاله به بررسی کتاب طوطی نامه - قرن هشتم - از ضیاءالدین نخشبی از منظر بررسی شخصیت - تیپ - بازرگان در این اثر می پردازد. تیپ، خصوصیات مشترك طبقه اي از افراد است که آنها را از سایر طبقه ها جدا می کند. نویسندگان قدیم در شخصیت پردازي بیشتر به خلق تیپ اکتفا می کردند. در طوطی نامه نیز شخصیت ها وتیپ -هاي متعددي ایفاي نقش می کنند که در این میان تیپ بازرگان در خور توجه است. »بازرگانان« این حکایات به اقتضاي شغل خود مجبور به ترك خانه شده و به سفرهاي دور و دراز و طولانی مدت می روند.
نویسنده در داستان اصلی کتاب – که تمام داستان هاي دیگر حول آن می چرخد – از شخصیت بازرگان به عنوان شخصیت اصلی خود استفاده کرده است، بازرگانی که به سفر می رود و عرصه را براي بازگویی داستان هاي دیگر باز می کند. سفر بازرگان و عدم حضورشان در داستان هاي دیگر، زمینه را براي اهداف مورد نظر نویسنده مهیا می کند. به علاوه شخصیت اصلی در یازده حکایت از 52 شبی که طوطی داستان هایش را براي همسر بازرگان تعریف می کند، شخصیت بازرگان است که این بسامد بالا دلیل دیگرانتخاب این تیپ شخصیتی براي بررسی در این مقاله است. در این مقاله ابتدا به بررسی اجمالی شخصیت هاي موجود در طوطی نامه پرداخته و در ادامه شخصیت بازرگان به طور تفصیلی بررسی شده است.
مقدمه
واژه کاراکتر از کلمه یونانی به معنی حکاکی کردن و عمیقاً خراش دادن گرفته شده است. در یونان قدیم این واژه براي طرحهاي منثوري به کار میرفت که مجموعهاي از تیپهاي مختلف آدمها بود که گرد هم میآمدند. شخصیت معادل این واژه در ادبیات داستانی است و نباید آن را با اصطلاح خاص علم روانشناسی یکی دانست.
منظور از شخصیت در داستان چهرههاي خیالی است که از ذهن خلاق نویسنده درآمده و با قلم او آفریده میشوند لذا میتوان گفت شخصیت در داستان نوعی شبه شخصیت است، انسان وارهاي است که در عین شباهت به نمونههاي بیرونی، منحصراً در همان متن داستان واقعیت پیدا کرده است. چنان که مارتین ترنل معتقد است هر شخصیتی یک ساختمان کلامی است که بیرون از محدوده کتاب هیچ موجودیتی ندارد؛ محلی است که حالات و احساسات رماننویس در آن متجلی میشود و اعتبار و ارزش آن در روابطی است که با دیگر ساختمانهاي کلامی نویسنده برقرار میکند.
در مقایسه اهمیت حوادث در مقابل شخصیت داستان باید گفت: حوادث داستان در اطراف یا در ذهن شخص یا اشخاص به وجود میآید و آن شخص یا اشخاص را به واکنش در مقابل آن و اغلب کشمکش با آن حوادث وامیدارد. معمولاً در داستانی که حوادث یا اعمال داستانی سرعت زیاد دارند و تشخص بیشتري مییابند شخصیت از اهمیت کمتري برخوردار است؛ اما در داستانی که اساس بر پرورش شخصیت باشد حوادث هم در خدمت تکامل شخصیت قرار میگیرد.
رفتار شخصیت باید با اعمالی که به او محول شده همخوانی داشته باشد. »اگر رفتار شخصیت در طول داستان تغییر کند باید نویسنده براي این تغییر دلیلی محکم و قابل قبول داشته باشد
رفتار شخصیتها معمولاً در طول داستان هاي طوطی نامه تغییرات عمدهاي نمیکند و در واقع بیشتر شخصیتها ایستا هستند. شخصیت ایستا، شخصیتی است که از آغاز تا پایان داستان، تحولی در رفتارش روي نمیدهد
- همان:. - 54 گاهی نیز شخصیت ها تغییراتی می کنند که اشاره خواهیم کرد.
معمولاً نویسندگان بسته به نوع فضا و طرح داستان، شخصیتهایشان را از طرق مختلف مثل گفتوگو، توصیف مستقیم یا توصیف حالات ذهنی و روانی به خواننده معرفی میکنند. در مورد شخصیت، این مسئله قابل توجه است که باید زبان او با میزان اطلاعات و رتبه اجتماعی او همگون باشد.
شخصیت و انواع آن
بسیاري از صاحب نظران، شخصیت را مهمترین عنصر داستان دانستهاند. به اعتقاد ویرجینیا ولف سر و کار تمام رمانها فقط با شخصیت است. به عقیده براهنی عامل شخصیت، محوري است که تمامیت قصه بر مدار آن میچرخد. کلیه عوامل دیگر علت وجودي خود را از شخصیت کسب می کنند. دگرگون شدن شخصیت موجب دگرگونی حوادث، طرح و توطئه و سایر عوامل دیگر میشود.
صاحب نظران، تقسیمبندي هاي متعددي درباره شخصیت انجام دادهاند. سابقه تحلیل شخصیت به ارسطو میرسد. او شخصیت را به دو تیپ خوب و بد تقسیم کرد
نوع دیگري از تقسیمبندي عبارت است از شخصیتهاي ساده و جامع و نیز نوع دیگر شخصیتهاي اصلی و فرعی هستند
برخی دیگر، شخصیتهاي پسزمینه - سیاهی لشکر - را نیز به آن دو افزوده و شخصیت را از نظر پیشبرد ساختار روایی به سه دسته تقسیم کردهاند:
-1 شخصیت اصلی - اول -
-2 شخصیت فرعی - اصلی دوم و سوم - …
-3 شخصیت پسزمینه یا سیاهی لشکر
تقسیمبندي دیگر، شخصیتهاي ساده و پیچیده است، شخصیت ساده خود به دو دسته کلیشهاي - تیپ - و
ساده خاص شده تقسیم میشود. فورستر نیز شخصیت را به دو دسته تخت - ساده، مسطح - و چند بعدي - پیچیده، مدور - تقسیم میکند
میرصادقی در عناصر داستان، شخصیتها را به انواع مختلف تقسیم میکند: قراردادي، نوعی، تمثیلی و نمادین و همچنین در واژهنامه هنر داستان نویسی از شخصیت شریر، مخالف، مقابل و همراز سخن میگوید
شخصیت در طوطینامه
در طوطینامه مجموعاً حدود 891 شخصیت1 وجود دارد که از این تعداد 520 شخصیت مرد هستند و 152 مورد از شخصیتها شامل کودکان، حیوانات، جنیان، سه مورد دریا و یک مورد درختی است که حکم میکند. در این میان جنسیت اکثر این شخصیتها نامشخص است بنابراین خنثی هستند جز در مواردي که به دختر یا پسر بودن کودك و نر یا ماده بودن حیوانات اشاره رفته است، تعداد زنان 219 نفر است.
-1 گاه نه با یک شخصیت بلکه با گروهی از شخصیتها مانند کودکان، جوجههاي طوطی، خواستگاران، ندیمان و… سر و کار داریم که تعداد واقعی آنها در کتاب طوطینامه مشخص و ذکر نشده و ما آنها را یک شخصیت به حساب آوردهایم.
