بخشی از مقاله
چکیده
دیری نپایید با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، نویسندگان برای ترسیم رشادت، شجاعت، ایستادگی، پایداری، ازخودگذشتگی و شهادت رزمندگان دست به خلق آثاری با موضوع پایداری و مقاومت زدند. تعمد و تلاش نویسندگان برای نوجوانان، سبب چاپ و انتشار مجلات و کتابهای داستان نوجوان در رابطه با دفاع و جنگ با دشمن شد؛ پژوهش حاضر به بررسی شخصیت و نحوهی شخصیتپردازی در داستان نوجوان دوره دفاع مقدس اسماعیل، اسماعیل نوشتهی محمود گلابدرهای پرداخت.
نویسنده در این داستان با روش فرزندپروری مقتدرانه به شخصیت اصلی داستان استقلال میدهد تا او در زمینههایی که آمادگی دارد، تصمیماتی را بگیرد. غرور نوجوانی، حس خوداتکایی، مبارزه در برابر ظالم و خودمختاری از ویژگیهای شخصیتی داستان است. احساس تعهد نسبت به ارزش ها و کاوش برای حل مسایل، تشکیل هویت، غلبه بر ترس در روح کلمات سایه افکنده است. باور خود و توانایی های خود در رویارویی با موقعیتهای ترسآور، انتقالدهندهی احساس نفرت از جنگ و دشمن متجاوز است.
.1 مقدمه
تیپ پدیداری هر فرد یا خصوصیاتش، حاصل تیپ ارثی و محیط است." کروموزمها، ساختارهای میلهای درون هستهی سلول، موهبت ارثی ما را در بردارند. در طول آنها ژنها قرار دارند، یعنی قسمتهایی از DNA که دستوراتی را برای ساختن پروتئین های گوناگون به سیتوپلاسم سلول ارسال میکنند- فرایندی که ما را، انسان متمایزی می کند و بر رشد و خصوصیات ما تاثیر می گذارد.
محیطی که در آن رشد انسان صورت میگیرد به اندازهی وراثت پیچیده است. خانواده اولین و مهمترین بستر برای رشد است." - سیدمحمدی،ج1، - 132- 131 :1390 از آنجا که جنگ تحمیلی بین ایران و عراق، روزگار درازی به خود اختصاص داده و تاثیرات عاطفی شدید و مختلفی بر خانواده و به تبع آن، شخصیت نوجوانان نهاده است، میتوان در پی آثار ادبی مرتبط بر آن برآمد و به بررسی شخصیتهای داستان نوجوان دورهی دفاع مقدس پرداخت.
.2 بیان مسئله
جمال میرصادقی در ادبیات داستانی، داستان در معنای عام را که شامل هر اثر خلاقهای میباشد، مترادف با ادبیات می داند و داستان در معنای خاص که شامل هر اثر خلاقهای همراه با تخیل است، مترادف با ادبیات داستانی میداند. کشمکش ها و واقعیتهای زندگی انسان بین دو نیروی خیر و شر، نیکی و بدی، داستانها را میسازند. گاهی این کشمکشها منجر به جنگ میشوند.
با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، نویسندگان برای ترسیم رشادت، شجاعت، ایستادگی، پایداری، ازخودگذشتگی و شهادت رزمندگان، دست به خلق آثاری با موضوع پایداری و مقاومت زدند. یکی از عرصههای مورد توجه، داستان نوجوان است. " شخصیت؛ در اثر روایتی یا نمایشی، فردی است که کیفیت روانی و اخلاقی او، در عمل او و آن چه میگوید و میکند، وجود داشته باشد. خلق چنین شخصیتهایی را که برای خواننده در حوزهی داستان تقریبا مثل افراد واقعی جلوه میکنند، شخصیتپردازی میخوانند." - میرصادقی، - 84 :1388
.3 اهمیت و ضرورت پژوهش
" هرگز داستاننویسی پدید نیامده که مملو از حساسیت نسبت به دردهای کودکان و دلآزرده از آزردگیهای کودکان و به خشم آمده از رنجهایی که کودکان میکشند و کشیده اند نبوده باشد. نویسندهی امروز- بالاخص- کسیست که نسبت به کودکان، سلامت کودکان، شادی کودکان، و آیندهی کودکان، بیش از دیگر افراد جامعه، حساس باشد و عاطفی." از دیدگاه فروید ریشه تمامی لایهها و مولفههای شخصیت، چه در سطح خودآگاه و ناخودآگاه و چه در سطح عاطفی و شناختی، وامدار کیفیت رشد دوران کودکی است."
- مجاوریآگاه، - 101 :1390 بنابراین مولفههای شخصیتی کودکان در رابطهی مستقیم بین محیط و خصوصیات عاطفی او دارد. اگر او بتواند بهراحتی با محیط اطراف خود ارتباط برقرار کند، توانسته رشد اجتماعی خود را به اثبات برساند، در غیراینصورت باید موقعیتهایی برای کسب تازههای روابط اجتماعی برای او فراهم آورد.
.4 اهداف پژوهش
.1-4 بیان نحوه شخصیتپردازی در داستان نوجوان دوره دفاع مقدس.
.2-4 تبیین ویژگی های شخصیتی نوجوان و تاثیر شناخت این ویژگیها در شخصیتپردازی داستان.
.5 فرضیه های پژوهش
.1-5 آیا نویسنده توانسته است ویژگیهای شخصیتی نوجوان درگیر با دفاع و جنگ با دشمن را بیان کند؟
.2-5 نویسنده تا چه اندازه در شخصیتپردازی شخصیت اصلی داستان موفق بوده است؟
.6 روش تحقیق
پژوهشگران با خوانش داستان اسماعیل، اسماعیل با تکیه قرار دادن کاراکتر اصلی داستان - اسماعیل- تاثیر جنگ بر فضای داستان و شخصیت یک نوجوان را بیان کردند. سپس شخصیت نوجوان با توجه به نظریههای رشد لورا برک در روانشناسی رشد واکاوی شد. در تقابل بین نظریههای رشد در مورد نوجوانان و شخصیتپردازی در داستان نوجوان پژوهشگران به این نتیجه رسیدند که نویسنده برای اثبات تاثیرپذیریهای عاطفی شخصیتهای داستان، توصیفهایش را به زبانی ساده و عینی میگوید تا بهاینوسیله، تعاملی بین متن داستان با نوجوان، برای درک تهاجم دشمن و بمباران ایجاد کند.
گفتگوهای شخصیتهای داستان متناسب با شغل، خلقوخو و شرایط سنی آنهاست . شخصیتپردازیها متناسب با واقعیت و پذیرفتنی هستند. رخدادهای داستان به اقتضای ذهن نوجوان به صورت خطی است. داستان، خواننده را با مشخص کردن هدف و ارزشهای وجودی اسماعیل- ایستادگی و بردباری- متعهد میکند. کسب هویت و وقفه هویت از مراحل تشکیل هویت در این داستان است. احساس تعهد اسماعیل نسبت به ارزشها و کاوش او برای حل مسایل - مقابله با آقاجبار - ، او را در تشکیل هویتش مصمم میکند.
.7 تبیین پژوهش
.1-7 معرفی کتاب و نویسنده
اسماعیل، اسماعیل داستانی بلند برای گروه سنی" د" و" ه" دانشآموزان دورهی راهنمایی و دبیرستان، 55 صفحه در قطع رقعی، نوشته محمود گلابدرهای است که در سال 1360 توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تهران به چاپ رسید. محمود گلابدرهای متولد 1318 شمیران است. نخستین داستان کوتاهش سال 1341 در مجله صبح به چاپ رسید. بین سالهای 1343 تا 1347 برای فراگیری زبان و ادبیات انگلیسی در لندن به سر برد.
از سال 1347 تا 1365 در ایران به حرفههای گوناگون پرداخت. سال 1349 رمان سگ کوره پز با توصیفی ناتورالیستی از زندگی کودکان گودهای حاشیه شهر تهران به چاپ رساند. در سال 1358 به عنوان نویسندهای مستندگرا، وقایع و شعارهای دوران انقلاب را ثبت کرد. از دیگر آثارش اباذر نجار، پرکاه، بادیه، پرستو، صحرای سرد، آهوی کوهی، دال، ده سال هوملسی در آمریکا و حکومت نظامی است؛ اسماعیل، اسماعیل در سال 1360 حاصل سفر او به مناطق جنگی است.
.2-7 خلاصهی داستان
داستان در مورد پسربچهای به نام اسماعیل است که بهخاطر بمباران شهرشان- اهواز- با خانواده به شوشتر میرود. اسماعیل به پدرش- ابراهیم- اصرار میکند به اهواز برگردند و شهر را خالی نکنند. با اصرار او به اهواز بر میگردند. مشد ابراهیم، کفاشی کوچکی در بازار دارد؛ وقتی مغازه را باز می کنند، خبرش در همهی شهر میپیچد و بقیهی کسبهها، مغازهی خود را یکی پس از دیگری باز می کنند.
آقاجبار از اینکار خوشحال نمیشود. روزی که اسماعیل به مسجد محل رفته بود، خبر بمباران را می شنود. وقتی به طرف بازار میدود پدرش را پشت سندانش میبیند که به شهادت رسیده است. تصمیم میگیرد تسلیم نشود و به تنهایی مغازه را باز نگه دارد. وقتی آقاجبار به کفاشی برای احوالپرسی میآید او تصادفا سیم بیسیم او را میبیند و بعداز آن، وقتی که داشته راپُرت نیروهای خودی را به دشمن میداده، اسماعیل میشنود. تصمیم میگیرد بهصورت پنهانی اسلحهای از مسجد بردارد و خودش او را بکشد. اینکار را هم میکند. به مسئول پایگاه هم میگوید که چه چیزی شنیده است. نیروهای تازه از راه رسیده، مسجد را خالی می کنند و دقایقی بعد مسجد مورد اصابت گلولههای پیدرپی دشمن قرار میگیرد.
.8 تجزیه و تحلیل پژوهش
.1-8 تاثیر جنگ بر فضای داستان
داستان اسماعیل، اسماعیل حاصل سفر نویسنده به جنوب و جبهههای جنگ است. ذهن و عاطفهی نویسنده درگیر ذهنیت و احساس عاطفی داستان است. داستان با توصیف محیط، مخاطب را در فضای داستان قرار می دهد. آغاز داستان، حس غربت و تنهایی را به مخاطب انتقال میدهد. راوی برای آن که بتواند حد تصورات خواننده را در رابطه با نوع نگاه کاراکتر اصلی داستان یکی کند، با نگاه استقرایی، احساس و عاطفهی اسماعیل را نسبت به پیرامونش، آنچه هست و رخ میدهد، نشان میدهد تا خواننده بتواند میزان رنج و ناراحتی اسماعیل را از شرایط سختی که در آن قرار گرفته است، مجسم کند.
رابطهی منسجم بین علت و معلول سبب باورپذیری و واقعیت نمایی داستان میشود. کشمکشهای اسماعیل با درون خود و همچنین با محیط بیرونی و آدمهای اطرافش، گفتگوهایی را بهوجود آورده که مخاطب را در انتظاری برای پیدا کردن پاسخ، تا پایان داستان، همراه خود میکند. از طرفی دیگر دلهره، نگرانی، خبر از آینده، دانستن راز سر به مهر، داستان را در حالت تعلیق پیش می برد.
طرح داستان با درونمایهی تعلیمی است. بر جنبهی روانشناختی تاکید دارد و پیام آن تامل برانگیز است. کشش و رغبت خوانش داستان در کنار کشمکشهای اسماعیل، این طرح قوی را به داستان بخشیده تا بتواند احساس خشم و نفرت نویسنده را از وجود آدمهای ضد انقلاب که بهراحتی خاک وطن خود را به خواستههای ناچیز میفروشند، به خواننده منتقل کند.
