بخشی از مقاله
چکیده :
نگاهی گذرا به معماري بومی مناطق مختلف ایران، حکایت از شناخت خصوصیات محیطی، به خصوص اقلیمی پهنه هاي متنوع ایران، چاره اندیشی هوشمندانه نیاکان ما براي استفاده هر چه بیشتر از مواهب طبیعی و مقابله با مشکلات و ناهنجاري هاي اقلیمی- محیطی آن دارد. معماري بومی بوشهر، شهري که واجد ارزش، هویت معماري و شهرسازي و از نقاط شاخص سواحل خلیج فارس می باشد دقیقاَ منطبق با شرایط محیطی و اقلیمی بوده و داراي هویت خاص منطقه خود می باشد بنابراین شناخت این معماري و راه کارهاي بومی آن زمینه ارزشمندي براي استفاده از آنها در فضاهاي جدید ایجاد می کند.
در این مقاله تأثیرات عوامل اقلیمی بر شکل گیري عناصر بومی در ساختمان هاي بافت قدیم مورد بررسی قرار میگیرد. که در این راستا به نمونه هایی از معماري مسکونی بافت قدیم بوشهر پرداخته شده است. معرفی فنون و شگردهاي به کاررفته در معماري بومی بندر بوشهر با هدف نشان دادن هویت کالبدي این بناهاو کاربرد راهکارهاي اقلیمی - کالبدي مطرح میشود.
نوع سازماندهی فضاهاي پروخالی در مقیاس واحدهاي معماري و بافت شهري، نوع تفکیک عرصه هاي خصوصی و عمومی، توالی فضایی خاص، توجه به شرایط اجتماعی و فرهنگی، انطباق بر شرایط محیطی و اقلیمی، معماري کالبدي ویژه و جالب توجهی در این منطقه به وجود آورده اند و طی سالیان سال و با انباشت تجربیات نسل هاي مختلف به تکامل قابل توجهی رسیده اند که امروزه به خوبی میتوان از آنها براي فضاها و نیاز هاي جدید بهره مند شد.
.1 مقدمه:
خانه هاي مسکونی بافت قدیم حکایت از ظرافتهاي خاصی دارد که بی شک سازندگان آن رابطه ایی سنجیده با طبیعت اطراف داشته و از انتقادات و اندیشه هاي اصیل جهت ابداع و خلاقیت برخوردار بوده اند - مرادي اصغر، - 1381 چالشی که طراحان بناهاي جدید با آن رو به رو هستند چگونگی رابطه ساختمان و شهر با محیط طبیعی است بدین منظور باید جریان فکري اختیار شود " که نه چون سنت گرایان به انکار تکنولوژي روزآمد و شیوه هاي نوین علمی در صنعت بپردازد نه چون تجددگرایان تمامی مفاهیم معماري سنتی و گذشته فرهنگی را به باد انتقاد گیرد و نه چون گروه هاي میانه رو به سوي یک معماري التقاطی گام بردارد.
باید جریان فکري انتخاب گردد که در آن چیزي به دلیل متجدد بودن ویا به سبب تعلق به معماري گذشته حایز اهمیت نمی گردد. بلکه این درستی و صلابت اصول طراحی است که در کانون توجه قرار گیرد. - مهدوي نژاد، 1382؛ - 47-46 معماري بافت قدیم بوشهر مه از نقاط شاخص سواحل خلیج فارس می باشد دقیقاَ منطبق با شرایط محیطی و اقلیمی بوده - شاهین افشین، - 130 در این پژوهش نخست به شرح ویژگی هاي اقلیمی، جغرافیایی سواحل خلیج فارس به عنوان بستر اصلی مطالعه پرداخته و پس از آن معرفی شیوه هاي بکار رفته در ساخت بناهاي مسکونی بافت قدیم بوشهر با هدف کاربردي این راه کارهاي اقلیمی - کالبدي جهت طراحی در این منطقه میشود.
.2 بوشهر
1-2ویژگی جغرافیایی و محیطی :
شبه جزیره بوشهر در ساحل شمالی خلیج فارس با ابعاد تقریبی 20 در 8 کیلومتر استقرار یافته است - رنجبر احسان،. - 1389 "مناطق ساحلی جنوبی ایران، زمانی به صورت باتلاق هاي پراکنده زیر آب قرار داشته ولی بعدها به واسطه عمق کم آب و گرماي زیاد هوا، آب هاي باتلاق ها خشک و سرزمین هاي باتلاقی مبدل به سواحل و جزایر فعلی گردیده است. قسمت اعظم مناطق ساحلی، خشک، بایر و کم آب هستند. رطوبتی که در آسمان این نواحی ظاهر می شود بر اثر وزش بادهاي گرم و سوزان عربستان پراکنده شده و رطوبت آن کم تر به صورت باران فرو می ریزد. به دلیل تبخیر زیاد در این مناطق، آب هاي روان کم تر دیده می شود و رودخانه هاي آن غالباَ کم آب، موقتی و شور هستند" - طاهباز،1381؛. - 4
2-2 ویژگی هاي اقلیمی:
با توجه به استقرار استان بوشهر در منطقه فوق حاره اي، مهمترین پدیده و فرآیند مشهور آن گرماي هواست. این ناحیه تحت تاثیر فشار عرض هاي متوسط قرار دارد و فاقد بارندگی قابل توجه است ولی فرآیند تبخیر آن به علت طولانی بودن فصل گرما شدت و حدت بیشتري دارد. دماي مؤثر سالانه 24 درجه که بیشترین مقدار آن در تابستان حدود 50 و در زمستان کمترین 6 درجه ثبت شده است، یخبندان در این اقلیم اتفاق نمی افتد.
- شاطریان، - 1388 در این مناطق تفاوت دماي هواي سطح خشکی و سطح دریا باعث به وجود آمدن نسیم هاي دریا و خشکی می شود، این نسیم در نوار باریک ساحلی است و هوا در مناطق داخلی آرام و سرعت باد اگر هم باشد بسیار کم است. - کسمایی، - 1382 در این نزدیکی سواحل دریاها یک باد محلی وجود دارد که دوره تناوب 24 ساعته دارد، این وزش در روز از دریا به ساحل و در شب از ساحل به دریا می باشد. - قبادیان، - 1385 این اقلیم داراي تابستان هاي گرم و مرطوب و زمستانهاي معتدل است.
3مکانیابی اقلیمی بافت شهر:
در مقایسه بافت قدیم بوشهر با شهرهاي دیگر اقلیم گرم و مرطوب باید به موقعیت ویژه بافت قدیم آن شهر به صورت یک شبه جزیره اشاره کرد. این موقعیت ویژه امکان وزش باد را در چندین جهت فراهم آورده است. این مساله یکی از عواملی است که سبب می شود در بافت قدیم بوشهر، بادگیر به ندرت دیده شود. - رنجبر احسان، - 1389
1-3 معماري بافت شهري:
1-1-3 فرم کالبدي بافت :
قرار داشتن بوشهر در اقلیم گرم و مرطوب باعث شده که بافت قدیم به صورت فشرده و پیوسته بوده و در ساختمان سازي و ایجاد شهر ملاحظات اقلیمی در نظر گرفته شود - تصویر - 2 وجود نسیم خنک دریا و ضرورت استفاده از آن از طریق به درون کشیدن آن به داخل بافت و همچنین لزوم خالی بودن دور تا دور خانه ها تا حد امکان به منظور گردش باد در اطراف ساختمان عوامل مؤثر در تقسیم بافت قدیم بوشهر به کوچکترین بلوك هاي ممکن هستند.
برون گرایی و دارا بودن کم ترین بدنه مشترك در همسایگی ها با هدف بیشترین استفاده از جریان هوا، بافت شهري را به بلوك هایی مجزا که هر یک از یک تا چند واحد مسکونی تشکیل شده اند، تفکیک کرده است - تصویر - 3 بلوك ها توسط کوچه هایی تنگ و باریک با محصوریت بالا و جداره هاي بلند اکثراَ دو یا سه طبقه احاطه شده اند تا حداکثر هواخور را داشته باشند. از طرف دیگر این نوع فرم بافت، سایه زیادي براي بناها به خصوص معابر ایجاد می نماید که بسیار مطلوب است.
2-1-3 استخوان بندي فضاي همگانی:
نحوه شکل گیري معابر در بافت قدیم به شکلی است که باد هاي غالب و مناسب - شمال و شمال غربی - در آن جریان یافته و تا حد امکان کوچه ها به سمت دریا کشیده شده اند تا باد خنک را به داخل بافت بکشانند. درونگرایی و کمترین بدنه هاي مشترك در همسایگی ها با هدف بیشترین استفاده از جریان هوا، بافت شهري را به بلوك هایی مجزا، از یک یا چند واحد تفکیک کرده، بلوك هایی به هم تنیده شده با شبکه ایی نا منظم از کوچه ها- کوچه هایی تنگ و بلند و متقاطع که از میدانهاي کوچک بافت عمور کرده، در آخر به دریا می رسد. - کولیوند، علی - در بافت قدیم بوشهر کوچه بن بست به ندرت وجود دارد و بلوك ها توسط کوچه ها احاطه شده اند تا حداکثر سطوح هواخور را داشته باشند - تصویر - 5
