بخشی از مقاله
خلاصه
مجمع عمومی سازمان ملل متحد سال 1976 را ، با هدف جلب توجه جهانیان به کودکان و بازنگری در شرایط کمی و کیفی زندگی آنان ، سال کودک اعلام کرد .لذا توجه به کودکان وشرایط خاص زندگی آنان در تربیت نسل آینده بسیار ضروری میباشد. هدف اصلی نگارش حاظر ، تکمیل پژوهش های انجام شده با عناوین عام - - طراحی محیط کودک - - نگاشته شده وسعی در گسترش دامنه این موضوع به کلیت محیط شهری را دارد.
در این راستا با استفاده از روش تحلیل محتوا ، برخی از معیارهای سلامت، رشد و خلاقیت کودکان در طراحی محیط شهری مطالعه، بررسی و مشخص شد که عناصر شهری متناسب با کودکان می توانند مختلف و منعطف طراحی شوند. درادامه چندین مدل از طراحی محیط شهری متناسب با کودکان به عنوان الگو جهت توجه طراحان و برنامه ریزان معماری و شهرسازی پیشنهاد شده است.
.1 مقدمه
مجمع عمومی سازمان ملل متحد در دسامبر 1976 ، سال 1976 را به عنوان سال کودک اعلام کرد . نام گذاری این سال با این عنوان، با هدف جلب توجه جلب توجه جهانیان به این گروه سنی ، بازنگری شرایط کمی و کیفی زندگی آنان و یادآور محدودیت های ناشی از کودکی برای تمامی افرادی باشد که روزی آستانه های کودکی را پشت سر گذارده اند.
کودکان به عنوان بخش مهمی از جامعه مطرح میباشند . آنها بزرگترین سرمایه اینده کشورمان هستند ، اندیشه های آینده یک مملکت میتواند سبب اعتلا و پیشرفت جامعه شود و فرهنگ جامعه را غنا بخشد . برای داشتن فردایی بهتر امروز بایستی به نیاز های این قشر توجه کرد و آنها را در محیط بهتر پرورش داد .کودکان جهان هستی را متفاوت از بزرگسالان میبینند و آن ها از راه تجربه مستقیم با محیط پیرامون ، به درک و فهم امور می پردا زند.
ضرورت های اساسی رشد در سه مورد خلاصه شده است : ضرورت درک محیط و گسترش شناخت و ضرورت سلامت ، که امنیت جسمی و گسترش مهارت های بدنی ، ضرورت ارضای عواطف ، پیوند با محیط و گسترش انگیزه ها ، تاکید بر نقش "محیط" زندکی کودک و امکانات در دسترس در این محیط جهت تحرک آزاد و مستقل ، گسترش مهارت های بدنی و ایجاد پیوندهای عاطفی و روحی با آن است.[11]
در مورد تاثیر متقابل فرد با محیط و نقش عوامل محیطی در تحولات جسمی و روانی کودکان قابل ذکر است که : هسته اصلی همه تئوری های رشد ، تعامل یا تاثیر متقابل است . همه روانشناسان بر این عقیده صحه می گذارند که پدیده های روانی و تعییرات آنها نتیجه تعامل بین ارگانیسم انسان و محیط است ، فقط تفاوت دیدگاه ها در این است که دراین میان کدام عوامل مورد تاکید هستند .[10]
هرچه محیط شهری صمیمانه تر پذیرای کودک باشد و متناسب با شخصیت روانی وی طراحی شود ، او بیشتر خود را متعلق به جامعه و محیط میداند. در همین راستا ، هیوارد و همکارامش فعالیت کودکان را در دونوع محیط : سنتی و جدید مورد مطالعه قرار دادند که مشخص شد کودکان در فضاهای جدید که متاثر از طراحی متناسب با جنبه های روانشناختی کودک است ، نسبت به کودکان فعال در محیط های سنتی بسیار از نظر تقویت برخی جنبه های رفتاری مانند : تعاون و همکاری ، رشد و مهارت های حسی و حرکتی و بویژه خلاقیت و ابتکار،توانمند تر و پر بار تر میباشند.[14] و همین فضاها اگر بیگانه با روحیات وی باشند ، اورا گریزان از شهر و جامعه خواهد ساخت.
کودکان بدون دریافت اطلاعات از محیط و افزایش دانایی خود نمی توانند رشد فیزیکی و ذهنی مناسبی داشته باشند ، پس فضا های محیط شهری باید حاوی اطلاعات لازم جهت آموزش برای تمام سطوح سنی بویژه کودکان باشد که در این راستا ، قدم اول ، دادن احساس تعلق به کودک در فضاها و مبلمان شهری با گنجاندن کیفیات خاص بصری در طراحی محیط شهری میباشد. که با این تدبیر او از طریق مشارکت محیطی حس اجتماع محلی ، آگاهی محیطی ، حس تعلق و موثر بودن را درک خواهد کرد و خود را یک بهره بردار بی تفاوت محیط قلمداد نخواهد کرد و به عبارت دیگر محیط برای کودک، موضوعیت پیدا کرده ، داشته و به صورت جدی مورد ارزیابی او قرار خواهد گرفت .[15]
چرا که هر فرد محصول تکامل محیط و تربیت جامعه خود است. بنابر موارد فوق الذکر توجه به نیاز های کودک و محدودیت های خاص او در محیط شهری ، پیدا کردن راه حل مناسبی برای رشد و آموزش او شود و راهکار ها و راهبرد هایی در طراحی معماری فرا میخواند.پرسش اصلی پژوهش نیز چنین است مئالفه های محیط شهری متناسب با شرایط فیزیکی و روانی کودکان چیست ؟ که طراحان و برنامه ریزان شهری با شناخت چنین ویژگی هایی بتوانند در طراحی محیط شهری نیاز های این گروه سنی را نیز لحاظ کنند .
.2 پیشینه تحقیق :
با مروری بر پژوهش های انجام شده در مورد کودک و ایده آل های محیطی وی ذکر مهم ترین عوامل محیط که برآموزش ، رشد و تفریح کودک تاثیر گذار است قابل توجه است . در پژوهشی که با عنوان - - طراحی شهری به مثابه ابزار آموشی برای کودکان - - انجام شد حاوی نکاتی به شرح زیر میباشد : برای فراهم آوردن شرایط مناسب جهت ایحاد فضای آموزسی در شهر ابتدا باید امنیت استفاده کنندگان و نکات ضروری برای مناسب سازی فضا جهت داشتن شرایط آموزشی فراهم شود . هنگامی که از کودک و فضای شهری برای او سخن به میان میآید باید نظارت براین فضا ها توسط بزرگتر ها و حداکثر انعطاف پذیر بودن آنها برای داشتن چند عملکردو قابلیت استفاده از آن ها برای سنین دیگر نیز توجه شود .[13]
در پژوهش دیگری که با عنوان - - نقش فضاهای باز محله در رشد و خلاقیت کودکان - - انجام شد ،اموزش ویادگیری محیط - محور مطرح گشته که بر پرورش خلاقیت کودکان تمرکز دارد و نقش محیط و فضاهایی نظیرفضاههای باز شهری ، عرصه های عمومی و نیمه عمومی را در این امر مهم مورد بررسی قرار داده است . در این راستا ماهیت یادگیری کودک را اکتسابی دانسته و توجه به کیفیات طراحی محیط کالبدی فضاهای باز شهری را درحضور تعامل فعال کودکان در این عرصه را برای حصول هدف پژو هش مهم و ضروری بر شمرده است.[12]
در پژوهشی دیگری که با عنوان - - بررسی تحلیلی چگونگی برانگیزش آفرینشگری کودکان در طراحی فضاها و محوطه های شهری با تاکید بر رابطه خلاقیت و طراحی کالبدی فضاهای بازی کودکان - - انجام شد نکاتت با ارزش زیر شایان ذکر است : باید توجه داشت که کودکان در صورتی مبادرت به یادگیری آزاد میکنند که برای آن ها ایجاد جذابیت شود لذا توجه به تولید و طرح ریزی کالبدی پارک ها و محوطه های شهری دقت نظر صورت گیرد و از متخصصین علوم تربیتی وروانشناسی کمک گرفته شود .
دسترسی به فضاهای خاص کودکان و پردیس های شهری به گونه ای طراحی شود که با ایجاد سهولت زدایی در آن ها در جهت تعمیم درست آن ها به فضای شهری نیز درست تصمیم گیری و اجرا شود .در جای جای فضای شهری و در طراحی برای کودکان لحاظ داشتن نکاتی از قبیل، ایجاد حس خلوت و دنج بودن ، خوانایی و نمایان بودن ، سلسله مراتب فضایی و سیرکولاسیون فضایی ، رعایت سرانه فضایی خاص کودکان ، مهم و شروری میباشد .
مالفه های محیطی خاص کودکان برای ایجاد فضای مفرح و متناسب با شرایط فیزیکی آنها که بتواند باعث حضور بیشتر آنها در محیط باشد باید سرشار از آرامش برای کودکان ، احساس تعلق بیشتر به فضا ، امکان دهی به شکل گیری بازیها ی گروهی و تجربه حسی و قابلیت ادراکی بیشتر کودکان شود همراه با ایجاد جذابیت و و سرزندگی در محیط شهری و فراهم سازی امنیت اجتماعی و ایمنی فیزیکی از مهم ترین مولفه های مربوط به مدل های فوق الذکر بشمار میروند که لازم است در طراحی محیط کودکان برای افزایش خلاقیت مورد توجه قرار گیرند .[23]
در پژوهش دیگری که با عنوان - - اصول طراحی فضاهای آموزشی کودکان بر اساس مدل خلاقیت - - مطرح گشته نمایان میسازد که آموزش کودکان به وسیله اجزا و عناصر معماری در سازماندهی و کالبدی و عملکردی امکان پذیر بوده و در این راستا این عناصر متناسب با شرایط روحی و فیزیکی کودکان باید دارای انعطاف پذیری در عینیت بوده و از این طریق برای کودکان تنوع و جذابیت فراهم آورده و ابزار مناسبی برای آموزش آن ها می توانند باشند .[5]
.3روش تحقیق :
از روش تحقیقی تحلیل محتوا ، مشکلات و موانع موجود در طراحی برای کودکان مرور شد و برخی از معیارهای سلامت ،رشدو خلاقیت کودکان درطراحی محیط شهری متناسب با ویژگی های فیزیکی و روانی کودکان استنتاج و ایده آل های کودکان در ارتباط با محیط اطرافشان مطالعه وبررسی شده و پس از نتیجه گیری از مطالب ذکر شده چندین مدل از طراحی محیط شهری متناسب با کودکان ، به عنوان یک الگو پیشنهاد شده است که امید است برای طراحان و برنامه ریزان معماری و شهرسازی مفید افتاده و تصور چنین رفتاری در محیط بتواند تلنگری باشد برای توجه بیشتر به این قشر محروم و آسیب پذیر که براستی کم ترین جایگاه را برنامه ریزی های فضای شهری و معماری به خود اختصاص داده اند . ضمنا در این پژوهش، ابزار گردآوری مطالعات، به روش کتابخانه ای و مدارک و کتب موجود بوده است .
.4بیان مسئله :
کودک یا صغیر در اصطاح حقوقی به کسی گفته میشود که از نظر سن به نمو جسمی و روحی لازم برای زندگی نرسیده است .[7]او به عنوان حساس ترین و تاثیر پذیر ترین گروه سنی جامعه ،مهم ترین دوران زندگی خود ، یعنی دورانی که پایه های رشد جسمی ، ذهنی ، شخصیتی و اجتماعی او در آن شکل میگیرد تا هنگامی که به درون شهر راه مییابد و با سیمای آن اشنا میشود زمانی است که کودک میل دارد شخصا و بدون همراه به بخش های کوچک و بزرگ بیرون خانه و محیط طراف آن راه یابد و آشنا شود .
این که کودک تا چه حد بتواند بر محیط پیرامون خود تاثیر گذاشته و آن را مطابق یا هماهنگ با خواسته ها و شرایط مطلوب خود آماده کند، به توانایی های او وبه مقیاس فیزیکی و روانی محیط مورد نظر بستگی دارد ،که هر چه این مقیاس بزرگتر باشد ،محدودیت های کودک نیز برای اثر گذاری و تنظیم شرایط محیطی دلخواه بیشتر خواهد بود .[1]
