بخشی از مقاله
چکیده
زکات به‌عنوان یکی از مهم‌ترین سفارش‌های دین اسالم برای برطرف نمودن فقر است هدف از این مقاله استفاده از یکی از موارد مصرف زکات یعنی فی سبیل‌الله برای کاراتر و اثربخشی بیشتر مصرف زکات در جامعه است. در این مقاله ضمن بررسی امکان‌سنجی مصرف زکات در سرمایه‌گذاری‌های عام‌المنفعه یا مخصوص فقرا با استفاده از عقود اسالمی و مخصوصا عقد مشارکت به نحوه اوراق‌سازی این قراردادها و تأمین مالی پروژه‌ها از طریق اوراق بدهی خود پشتیبان اشاره میشود. این نحوه استفاده از زکات ضمن ارائه حداکثر منفعت عمومی از بسیاری از مشکالت تقسیم سنتی زکات جلوگیری کرده و موجب توسعه عدالت محور و همه‌جانبه ممالک اسالمی میگردد.
در ادبیات قرآنی نیز زکات از جایگاه ویژ‌های برخوردار است و در بسیاری از آیات ایتاء زکات یا پرداختن آن پس از اشاره به اقامه نماز آمده است و همواره به‌عنوان یکی از صفات مؤمنان به شمار آمده است.1 در احادیث شیعه نیز بر زکات و اهمیت آن همواره تأکید شده است به‌گون‌های که وجوب آن همچون وجوب نماز ذکر شده یا زکات به‌عنوان یکی از فرایض پنج‌گانه معرفی شده و یا ترک زکات موجب هالکت امت دانسته شده است.
اندیشمندان مسلمان نیز همواره به زکات به‌عنوان یکی از مهم‌ترین ابزار‌های اسالم برای کاهش فقر در جامعه اشاره نمودند به‌صورتی که در غالب کتب فقهی و کتب جامع حدیثی شاهد بخشی تحت عنوان «باب الزکاة» دیده میشود. علمای اسالمی مباحث گوناگونی پیرامون مواردی که بر آن‌ها زکات تعلق میگیرد نموده‌اند و نظرات متعددی پیرامون انحصار و یا بسط این موارد مطرح‌شده است؛ اما آنچه هدف این نوشتار است نه موارد تعلق زکات که موارد مصرف زکات و در میان تمامی این موارد تأکید بر مصرف تحت عنوان «فی سبیل الله» به‌عنوان یکی از موارد هشتگانه مصرف زکات برای ریشه کردن فقر و توزیع یکسان عدالت و توسعه است.
.1 زکات ابزاری برای رفع فقر
در حدیث فوق مشخص است هدف غایی پرداخت زکات رفع فقر در جامعه است درحالی‌که پرداخت زکات گاهی میتواند باعث افزایش رشد فقر و از بین رفتن نیروی کار گردد. برای تحلیل بهتر این قضیه باید این موضوع را این‌گونه تحلیل کرد که فقراء در جامعه به دو دسته تقسیم می‌شوند: .1 افراد فقیری که توانایی تولید و ایجاد ارزش دارند: این گروه شامل کسانی است که دارای قدرت انجام فعالیت در جامعه هستند اما به علتی از انجام این کار باز مانده‌اند این علت میتواند دور بودن از مراکز اصلی یا ایجاد ارزش ندارند: این گروه شامل کسانی است که صرفا مصرف‌کننده هستند کسانی که به علت بیماری، از کار افتادگی، صغر سن و یا هر علت دیگری توانایی خلق ارزش ندارند.
شارع مقدس زکات را برای هرکدام از دو گروه فوق وضع نموده است؛ اما به نظر نویسنده نحوه هزینه کردن زکات برای هریک از گروههای فوق متفاوت است چراکه اگر نوع مصرف برای هر دو گروه یکسان باشد درواقع بخشی از نیروی مولد جامعه تبدیل به مصرف‌کنندگان صرف شده و توان خلق ارزش آن‌ها بالاستفاده می‌ماند. ضمن اینکه چون گروه دوم توانایی تولیدًندارند پرداخت پول به نحوی صورت میگیرد که تنها برای مصرف آن‌ها در یک بازه زمانی خاص مثال یک‌ساله است درحالی‌که گاهی نیاز یک نیروی مولد برای شروع خلق ثروت ممکن است بیش از این میزان باشد با این تفاوت که هزینه صرف شده برای گروه مولد هم موجب فقرزدایی میشود و هم هزینه صرف شده دوباره قابل برگشت است.
همان‌طور که مشاهده میشود پرداخت زکات بدون داشتن رویه حساب شده به گروههای مولد میتواند باعث گرایش طیف‌های نزدیک به این گروه‌ها برای رها نمودن فعالیت و پیوستن به گروههای زکات بگیر شود و از طرف دیگر ایجاد روحیه‌ی تنبلی برای ایجاد کار در بخشی از نیرو‌های مفید جامعه هم از خطرات احتمالی شیوه متداول پرداخت زکات است؛ البته باید این نکته را هم در نظر داشت که بسیاری از انواع روش‌های پرداخت و توزیع پولی که در این مقاله به آن‌ها اشاره میکنیم حاصل پیشرفت فناوری، گسترده شدن ارتباطات و تغییر ساختارها و سامانه‌های اقتصادی است و نمی‌توان متصور بود که چنین سامانههایی در سده‌های نخستین اسالم اجرا گردد.
آنچه میتواند در پرداخت زکات به‌منظور فقرزدایی نقش اساسی داشته باشد خارج شدن از شیوه سنتی پرداخت آن و هدفمند کردن پرداخت زکات است به‌گون‌های که مقداری از آن تحت عنوان کمک‌های مستقیم مالی به گروههای صرفا مصرف‌کننده زکات پرداخت شود و مقداری دیگر به‌عنوان زمینه‌ساز ایجاد اشتغال و ثروت در جامعه باشد. هرچه میزان سرمایه‌گذاری برای ایجاد ثروت در اقشار فقیر جامعه بیشتر باشد درواقع تالش برای رفع فقر بیشتر شده و درواقع افراد فقیر جوانی که در آینده به فقیران ازکارافتاده در جامعه تبدیل می‌شوند با پرداخت هدفمند میتوانند از سیطره فقر ر‌هایی یابند.
