بخشی از مقاله
چکیده
این تحقیق با هدف شناسایی عوامل موثر و تدوین مدلی برای شناسایی خانوارهای آسیب پذیر انجام گرفته است .جامعه مورد مطالعه، خانوار های شهری استان آذربایجان غربی بوده است.اولین قدم در طراحی مدل,انتخاب متغیرهایی است که علاوه بر همبستگی زیاد با فقر , دارای ویژگی های زیر باشند: 1 -امکان دستکاری و تقلب خانوار در آن متغیرها دشوار باشد. - 2 تمییز دهنده خوبی بین خانوارهای فقیر و غیر فقیر باشد. 3 -متغیرها به گونه ای باشند که بتوان آن ها را مشاهده و اندازه گیری کرد. در ابتدا 21 متغیر توضیح دهنده،شناسایی شده و مورد بررسی قرار گرفت.
با استفاده از تحلیل رگرسیون لجستیک در نهایت نشان داده شد که بعد خانوار،تعداد محصلین ،سهم هزینه خوراکی از کل هزینه های خانوار، بی سواد بودن سرپرست خانوار تاثیر مثبت و معنی داری بر فقیر بودن خانوار دارند.همچنین سرانه سطح زیر بنای محل سکونت ،سطح تحصیل سرپرست خانوار رابطه منفی و معنی داری با فقر دارد.نتایج بیانگر آن است که این مدل تقریبا 83 درصد خانوار های فقیر را برای خانوارهای شهری و روستایی درست پیش بینی می کند.
مقدمه
در دو دهه گذشته، تقریباً این اتفاق نظر بین اقتصاددانان شکل گرفته که رشد اقتصادی شرط لازم برای از میان برداشتن فقر در یک دوره زمانی مشخص است، اما شرط کافی نیست. - گزارش بانک جهانی،1 1995، 1997 و - 2000 از دید اقتصاد دانان غربی برای این که بتوان فقرا را از منافع رشد اقتصادی بهرهمند ساخت، ابتدا باید دارایی آنها به گونهای بازسازی و تأمین شود که بتوانند در فرآیند رشد دخالت کنند و تأثیرگذار باشند.
بعد از آن باید رشد اقتصادی بر سرمایههای فقرا و بخشها و زیربخشهای اقتصادی که فقرا نقش مسلطی در آنها دارند، متمرکز شود. سوم آن که حاصل شدن چنین رویکردی در فرآیند رشد نیاز به زمان داشته و در کوتاهمدت امکانپذیر نیست و به این دلیل دولتها باید از طریق پرداختهای انتقالی فقرا را مورد حمایت قرار داده و سطح مصرفی خانوارهای فقیر را افزایش دهند.
با این نگاه به رابطه رشد اقتصادی و فقر است که سیاستهای حمایت از اقشار آسیبپذیر برجسته شده و از نظر اقتصادی معنی مییابند. بر این اساس امروزه ضرورت استقرار نظام حمایت اجتماعی و پرداخت یارانه به عنوان بخشی از راهکارهای توسعه و برنامهای کاهش فقر کاملاً درک شده و شواهد آماری نیز حکایت از اختصاص سهم قابل توجهی از درآمد ملی و بودجه دولتها در کشورهای مختلف به امر یارانه با شیوه پرداخت متفاوت دارد.
- تابور، - 2002 2 در میان سیاستهای حمایتی دولت در جهت از بین بردن فقر و یا کاهش آن، مباحث مربوط به هدفمندی همواره یکی از پیچیدهترین موارد به حساب میآید؛ چرا که منفعت بالقوهای که در اجرای هدفمندی نهفته است، به این جنبه از سیاستهای حمایت و بهبود توزیع درآمد، اهمیت خاصی میبخشد. هدفمندی سیاستهای حمایتی، منابع مالی را به سمت اقشاری که به واقع به آن احتیاج دارند سوق می دهد، و در مصرف این منابع صرفهجویی به عمل میآورد و کارایی سیاستهای حمایتی را افزایش میدهد.
- گروش،3 1994؛ هادینوت، - 2001 4 از آنجا که دولتها همواره با منابع مالی محدودی روبرو هستند، میکوشند تا سیاستهای حمایتی خود را بر گروههای هدف و نه تمامی اقشار جامعه متمرکز کنند تا با یک منبع درآمد ثابت و مشخص، اثرات این سیاستها را حداکثر ساخته و یا در یک سطح تعریف شدهای از حمایت، هزینههای آن را به حداقل برسانند. تحت لوای این نگرش است که حساسیت اقتصاددانان و به تبع آن سیاستگذاران در خصوص میزان برخورداری گروههای هدف از سیاستهای حمایتی افزایش یافته و مفهوم هدفمندی در سیاستهای حمایت از اقشار آسیبپذیر اهمیت دوچندان پیدا میکند. - گروش، 1994؛ هادینوت، . - 2001
پرداخت یارانههای عام همواره یکی از دلایل کسری بودجه در اقتصاد کشورهای درحال توسعه بوده است و همین امر نابسامانیهای زیادی در اقتصاد این کشورها ایجاد کرده است. از سوی دیگر این کشورها برای برخورداری از کمکهای مالی نهادهای بینالمللی، همچون صندوق بینالمللی پول و بانک جهانی لازم است اصلاحات ساختاری در اقتصاد ایجاد نمایند. یکی از این موارد کاهش و هدفمند نمودن یارانهها میباشد. در اقتصاد ایران نیز در بیشتر سالهای مورد بررسی یارانههای پرداختی عامل اصلی کسری بودجه بوده است - پرمه، . - 1384 - در سال 1380 سهم یارانه از کل بودجه کشور بیش از 6/5 درصد میباشد - این شیوه پرداخت دارای چهار نقطه ضعف اساسی میباشد که عبارتند از:
1. میزان هزینه نظام یارانه عام در مقایسه با منافعی که به فقرا میرسد بسیار بالا میباشد.
2. این نظام به خوبی برای فقرا هدفمند نشده است، زیرا میزان بهرهمندی خانوارهای فقیر در مجموع از برنامه حمایتی دولتها کم و حتی میتوان گفت به دلیل قدرت خرید بیشتر خانوارهای ثروتمند، میزان انتفاع آنها از یارانهها بیشتر میباشد.
3. طیف وسیعی از خانوارهای فقیر - به ویژه در نواحی روستایی - از دسترسی به یارانهها - به ویژه یارانه حامل های انرژی - محروم هستند. .4 سهم قابل توجهی از منافع یارانه از سیستم توزیع خارج شده و در اختیار خانوارها قرار نمیگیرد. - وجود فساد - این چهار مورد دلیل اصلی بر ضرورت هدفمند نمودن یارانهها و افزایش منافع حاصل از پرداخت آن به خانوارهای کم درآمد میباشد. - پرمه، - 1384
بنابراین امروزه حمایت از گروههای نیازمند یکی از برنامههای مهم کشور محسوب میشود و دولتها به دنبال چتر حمایتی از خانوارهای فقیر هستند، اما طراحی این چتر حمایتی باید دارای کمترین هزینه برای دولت، بالاترین نرخ پوشش برای افراد فقیر و کمترین نرخ تراوش برای افراد بینیاز و سرانجام از پایینترین هزینههای اجرایی و سیاسی برخوردار باشد.
در واقع اولین قدم در زمینه رویکرد هدفمندی در عرصه سیاستهای تأمین اجتماعی و حمایت از اقشار آسیبپذیر شناسایی خانوارهای نیازمند یا آسیبپذیر میباشد. - کودی، - 2005 5 که امروزه هدفمند کردن یارانهها جزء جداییناپذیر عموم نظامهای حمایتی به حساب میآید، کما اینکه در ایران نیز این معیار در برنامههای توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی مورد تأکید قرار گرفته است.6
پیشینه تحقیق مطالعات خارجی:
1 -احمد و بویز - - 2002 با همکاری موسسه بین المللی تحقیقات غذایی و با مساعدت وزارت کشاورزی و بازرگانی مصر مطالعه هدف مندی یارانه های کالاهای اساسی را با استفاده از آزمون تقریب وسع 7انجام داده اند. مطالعه آنها نشان داد متغیر های تعداد افراد خانوار،بیشترین سالهایی که اعضای خانوار به مدرسه رفته اند،وجود دانش آموز در مدرسه خصوصی،عضو بالای15سال که هرگز به مدرسه نرفته است،هزینه ماهانه برق،هزینه ماهانه تلفن،دستشویی اختصاصی و یخچال بیشترین تاثیر گذاری را بر مصرف سرانه خانوارها داشته است.این متغیر ها توانستند 71/8درصد ار فقرای واقعی را درست پیش بینی کنند و 28/2 درصد از آن ها را به نادرست در زمره خانوارهای بی نیاز قرار دهند.
.6 در برنامه اول - تبصرههای 30 و 38 و بند ه سیاستهای کلی - ، برنامه دوم - تبصرههای 17، 16 و - 29، برنامه سوم - مواد 47، 46، 36، 196 و 197 - ، برنامه چهارم - مواد 95، 96، - 197، سند کاهش فقر و هدفمند کردن یارانهها - مصوب هیأت وزیران در تاریخ - 1384/5/11 و آییننامه چتر ایمنی رفاه اجتماعی - مصوب هیأت وزیران در تاریخ - 1384/4/8، هدفمندی و شناسایی اقشار آسیبپذیر در دستور کار دولتهای مختلف بوده است.
2 -ریتویت و ایوانف - 1999 - جهت دستیابی به خانوارهای فقیر در کشورروسیه با استفاده از داده های ماهانه تکنیک حداقل مربعات معمولی پله ای را روی داده های خانوارهای زیر خط فقر برازش کردند تا خانوارها ی آسیب پذیر را شناسایی کنند.برای تعیین خانوارهای فقیر،در این مطالعه چنین فرض می شود که باید مخارج سرانه خانوار فقیر کمتر از حداقل سرانه امرار معاش باشد که در ماه دسامبر 1993 برای کشور روسیه برابر 42800 روبل اندازه گیری شده بود.نتایج نشان می دهد کهبا مدل تدوین شده پیش بینی 57درصد از خانوارهای آسیب پذیر و 77 درصد از خانوارهای غیر آسیب پذیر،درست بوده است.
3 -بانک جهانی - 2003 - پرداخت های انتقالی را با استفاده از روش آزمون تقریب وسع در کشور ارمنستان هدف مند کرده است. آزمون تقریب وسع از متغیر های ویژگی اجتماعی هر یک از اعضای خانواده یا ریسک اجتماعی،متوسط ریسک اجتماعی برای خانوار،تعداد اعضای خانوار که قادر به کار کردن نیستند،محل سکونت،وضعیت مسکن،دارا بودن ماشین،شغل آزاد،مدرک صادره توسط مراکز تآمین اجنماعی مبنی بر وضعیت اقتصادی و اجتماعی خانوار متقاضی واجد شرایط استفاده از منافع و درامد خانوار تشکیل شده است .خانوارهایی که امتیاز آنها کمتر از36/01 باشد از یارانه برخوردار می شوند. - پرمه، - 1384 4 -بانک جهانی هدف مندی یارانه ها را در روسیه با استفاده از آزمون تقریب وسع انجام داده است.متغیر های درآمد رسمی سرانه، تعداد کودکان خانوار،افراد سالخورده،سکونت در نواحی شهری به جز مسکو،دارا بودن یخچال - پرمه، . - 1384
مطالعات داخلی:
در این زمینه مطالعات داخلی محدودی صورت گرفته است وکهمی توان به موارد زیر اشاره کرد. 1 -پرمه - - 1384 با استفاده از داده های مرکز آمار ایران در سال 1381 برای 27 استان کشور شامل15114 خانوار شهری و 17038 خانوار روستایی و تجمیع خانوار های شهری و روستایی آزمون تقریب وسع را برای کشور ایران انجام داده است.
