بخشی از مقاله
چکیده
شناسایی قابلیتهای گونههای با ارزش و بومیایران از جهات مختلف در جهت حفظ و توسعه آنها امری ضروری است. این پژوهش، با هدف شناسایی برخی قابلیت های گونه اسپرسی همدانی در استان اصفهان انجام شد. از روش نمونهبرداری تصادفی طبقهبندی شده جهت مطالعه پوشش گیاهی در دو رویشگاه چادگان و موته استفاده شد. همچنین خصوصیات جوانه زنی، شاخص های کیفیت علوفه و کارایی فراهم آوری نیتروژن این گونه به منظور تعیین قابلیت های آن در جهت احیا و اصلاح مراتع نیز انجام گرفت.
نتایج این بررسی نشان داد که در استان اصفهان، گونه اسپرسی همدانی منحصراً در مناطق محدودی از استان پراکنش دارد. بطور کلی میتوان بیان کرد که حضور گونه اسپرسی همدانی بر روی دامنههای شمالی در جاییکه خاک عمق زیادی داشته باشد بیشتر بوده است. همچنین این گونه بر روی شیبهای کم جاییکه شدت چرا میتواند بیشتر باشد و نیز بر روی شیبهای زیاد - بیش از 80 درصد - جاییکه خاک عمق مناسبی ندارد، کمترین میزان حضور را دارد.
بیشترین میزان حضور این گونه بر روی شیبهای 60-80 بوده است. از آنجاییکه در مناطقی که شدت چرا زیاد بوده است این گونه از بین رفته است میتوان بیان کرد که در شدتهای چرایی سبک و متوسط این گونه میتواند بقای خود را حفظ کند. همچنین نتایج نشان داد که گونه اسپرسی همدانی از نظر خصوصیات جوانهزنی، کیفیت علوفه و توان فراهم آوری نیتروژن دارای قابلیتهای مطلوبی است و میتوان آنرا به عنوان یک گونه بومی مرتعی برای کاشت در شرایط اکولوژیک مشابه معرفی و ترویج نمود. در این راستا گونه اسپرسی همدانی باید متناسب با شرایط اکولوژیک رویشگاههای آن کشت شود تا ضمن تأمین علوفه مورد نیاز دام، بهره مندی از ویژگیهای مقاومت به سرما و خشکی و همچنین حفظ ارزشهای زیست محیطی، صرفه اقتصادی نیز داشته باشد.
مقدمه
حفظ گونههای بومی هر منطقه بویژه گونههای بومیدر معرض انقراض یکی از نیازهای اساسی مدیریتی است و شناخت نیازهای اکولوژیک این گونهها و ارتباط آن با فاکتورهای محیطی از جمله اساسیترین مطالعات در زمینه حفاظت از گونهها به شمار میرود. [8] یکی از اقدامات مناسب جهت احیاء مناطق خشک و نیمه خشک، شناسایی پتانسیل بالقوهاین مناطق است تا با در نظر گرفتن استعدادهای بالقوه بتوان گونههای مناسب جهت احیاء در آن مناطق را معرفی نمود.
در بسیاری از مناطق گونههای سازگار با منطقه از بین رفته و برای بذرکاری در سطوح گسترده لازم است خصوصیات رویشگاه گیاهان بومی این مناطق شناسایی گردد. باید توجه داشت احیای این مناطق بیشتر با گونههای بومیصورت گیرد زیرا این گونهها طی سالیان متمادی با محیط خود سازگار گشتهاند. بکارگیری گیاهان بومیدر عرصههای منابع طبیعی ایران بویژه مناطق خشک، علاوه بر ایجاد پوشش سبز مناسب میتواند در جلوگیری از فرسایش خاک، تولید علوفه جهت تعلیف احشام، تولید چوب و مواد موثر و صنعتی نقش مهمیایفا نماید.
شناسایی قابلیتهای گونههای با ارزش و بومیایران از جهات مختلف در جهت حفظ و توسعه آنها امری ضروری است. آگاهی از کیفیت علوفه گونههای بومی در راستای شناسایی قابلیتهای آنها به منظور احیا و اصلاح مراتع و همچنین تعیین ظرفیت چرا و زمان مناسب چرای دام از اهمیت ویژهای برخوردار است. از دیگر قابلیتهای لگومهای مرتعی کارایی فراهمآوری نیتروژن است که آگاهی از میزان آن میتواند اطلاعات مفیدی را در اختیار قرار دهد. همچنین شناسایی پارامترهای تاثیرگذار بر جوانهزنی گونههای با ارزش مرتعی از ضرورتهای برنامههای اصلاح و احیای مراتع میباشد .[3]
ابرسجی و همکاران [1] در مطالعه آت اکولوژی گونه Hedysarum kopetdaghi Boriss در مراتع استان گلستان بیان کردند که در رویشگاه بیدک و شارلق این گونه به صورت لکههای پراکنده ظاهر شده است. با توجه به اهمیت مطالعه گونه های بومی از جهات مختلف اکولوژیک در جهت حفظ و توسعه آنها ، لذا این پژوهش، با هدف شناسایی برخی قابلیت های گونه اسپرسی همدانی در استان اصفهان انجام شد.
مواد و روشها
مشخصات گیاه شناسی:
جنس Hedysarum از تیره Papilionaceae با نام فارسی اسپرسی یا ماش معطر است . اسپرسی همدانی - Hedysarum - criniferum Boiss گیاهی پایا دارای بن چوبی سخت به ارتفاع 25-40 سانتیمتر، پرساقه و پوشیده از کرکهای خاکستری رنگ میباشد. گلها در درون صورتی مایل به ارغوانی و در بیرون مایل به سفید یا کرم رنگ است. گل آذین خوشهای و میوه نیام دارای 2 تا 4 بند تخم مرغی شکل میباشد. تخمدان بدون پایک و چند تخمکی است. پرچمها نخی شکل و دو دستهای - دیادلف - ، دارای بال و ناو و ناو متصل است7]، .[4 نمایی از گونه مورد مطالعه در شکل 1 آورده شده است.
توصیف مناطق مورد مطالعه:
به منظور مطالعه آت اکولوژی گونه اسپرسی همدانی دو رویشگاه در استان اصفهان انتخاب گردید . رویشگاه اول ایستگاه تحقیقات آبخیزداری سد زاینده رود واقع در شهرستان چادگان است. این ایستگاه قسمتی از زیرحوضه دریاچه سد زایندهرود میباشد که در شمال شرق آن و در موقعیت 50 40΄ تا 50 44΄ طول جغرافیایی و 32 40΄ تا 32 46΄ عرض جغرافیایی قرار گرفتهاست. مساحت این منطقه، بالغ بر 320 هکتار میباشد.
رویشگاه دوم منطقه حفاظت شده موته در اطراف روستای موته یکی از توابع شهرستان میمه- اصفهان در شمال استان اصفهان است. منطقه مورد مطالعه دارای مختصات جغرافیایی" 33 30 '46 شمالی و' 50 49 شرقی و ارتفاع از سطح دریای 2062 متر می باشد. شکل2 موقعیت مناطق مورد مطالعه گونه اسپرسی همدانی. الف - ایستگاه سد زاینده رود، چادگان و ب - منطقه حفاظت شده موته بهمنظور نمونهبرداری در منطقه چادگان و موته، از روش نمونهبرداری تصادفی لایهبندیشده استفاده گردید.
بطور کلی تعداد 10 ترانسکت فرضی عمود بر هم به طول تقریبی 300 متر در طول گرادیان محیطی مناطق مورد مطالعه مستقر گردید. همچنین بهمنظور نمونهبرداری از خاک، در مجموع از بین 84 پلات مستقر شده در منطقه چادگان و موته، در 30 پلات، بهطور تصادفی نمونه خاک برداشت شد و برخی خصوصیات خاک از جمله بافت خاک، اسیدیته، هدایت الکتریکی و کربنات کلسیم طبق روشهای مرسوم اندازه گیری شد.[9] برای اندازهگیری درصد تاجپوشش و تراکم گونهها، از روش پلاتگذاری در طول ترانسکتهای مستقر شده استفاده شد و اندازه پلات بر اساس بزرگترین قطر تاجپوشش گونههای موجود در منطقه 1/5×1 - متر - تعیین گردید.
تعیین قوه نامیه زنی گونه اسپرسی همدانی تحت شرایط دمایی مختلف به منظور تعیین قوه نامیه، ظروف پتری حاوی بذور کشت شده به ژرمیناتور مدل Binder - KVW 240 - با دماهای متناوب مختلف و دوره نوری 12 ساعته به مدت 60 روز منتقل شدند. مقایسه میانگین دادهها با استفاده از نرم افزارSPSS و مقایسه میانگین صفات مورد ارزیابی توسط آزمون دانکن در سطح اطمینان 5 درصد انجام شد.برای تعیین قوه نامیه در شرایط مختلف دما و نور آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی با 4 تیمار دمایی - - - 15-17C°، - 18-20C° - ، -23C° - - 21 و - 24-26C° - - روز-شب - - و در سه تکرار انجام شد.
