بخشی از مقاله
خلاصه
افزایش هزینه پروژهها یکی از مسائل متداول در صنعت ساختوساز میباشد. مطالعات زیادی در گذشته مسالهی افزایش هزینه را از جنبههای گوناگونی بررسی کردهاند ولیکن تا امروز مطالعات اندکی بر شناسایی ریشهی عوامل افزایش هزینهی پروژهها تمرکز کردهاند. همچنین این مطالعات به روش تحویل پروژه به عنوان یک عامل اثرگذار در افزایش هزینهها توجهی نشان ندادهاند.
از سوی دیگر، مطالعات گذشته از روشهای سنتی جمعآوری اطلاعات مانند مصاحبه، تحقیقات میدانی و طوفانهای مغزی استفاده نمودهاند که رسیدن به اجماع نظر خبرگان از اهداف کاربردی آنها نمیباشد. این تحقیق به شناسایی و بررسی ریشهی عوامل افزایش هزینه در پروژههای ساختوساز در قالب روش تحویل سه عاملی پرداخته و این عوامل را براساس ریشهی مشترک دستهبندی و هر فاکتور و ریشهی آن را با استفاده از روش دلفای در متن پروژههای ساختوساز مورد راستنمایی قرار میدهد.
دستاورد علمی این پایاننامه بهبود شناخت درمورد ریشهی عوامل افزایش هزینه است و از دیدگاه کاربردی، افرادی که در صنعت ساخت هستند را قادر میسازد تا برای حذف ریشهی عوامل افزایش هزینه برنامهریزی نمایند.
1. مقدمه
صنعت ساخت پیشرفت اهداف توسعه شهری و روستایی را قابل دستیابی میسازد و تأثیر مهمی روی اقتصاد تمامی کشورها دارد.[1] رشد اقتصادی-اجتماعی در یک جامعه بستگی به صنعت ساخت آن کشور دارد زیرا که این صنعت زیرساختهای موردنیاز مانند راهها، سدها، نیروگاهها و ساختمانها را تأمین میکند. از سوی دیگر، صنعت ساخت به میزان قابلتوجهی در تولید ناخالص داخلی هر کشور سهم دارد.
صنعت ساخت و ساز سهم قابلتوجهی در اقتصاد هر کشور را تشکیل میدهد که رشد در این بخش نقشی حیاتی برای رشد در درآمد ملی ایفا میکند. این صنعت یکی از بزرگترین بخشهایی ست که در تولید کار نقش دارد. اثر زیاد صنعت ساختوساز در بخشهای اقتصادی، اجتماعی، آموزشی و شغلی اجتنابناپذیر است
2. هزینه و افزایش آن در پروژهها
یکی از مشخصات اصلی هر پروژهی ساخت وجود اهداف هزینهای است. بنابراین تکمیل پروژه در محدوده هزینه تعریفشده از معیارهای موفقیت پروژه بشمار میرود.[3] افزایش هزینه یکی از مسائل متداول در صنعت ساختوساز است. افزایش هزینه به تفاوت هزینهی تمامشده نسبت به هزینهی قرارداد شده اطلاق میگردد.
شواهد زیادی در مورد افزایش هزینه پروژهها در منابع علمی و حرفهای یافت میشود. بهعنوان مثال مطالعات انجام شده توسط مرویتز نشان داده است که در 77 درصد پروژههای بزرگراه آمریکا افزایش هزینه اتفاق میافتد. او اظهار میکند که متوسط افزایش هزینه پروژههای زیرساخت اندکی بیش از 50 درصد میباشد.
مطالعه دیگری نشان میدهد که پروژههای ساخت پرتقال با حداقل 12درصد افزایش هزینه روبرو بودهاند.[3] در مطالعهای که توسط موریس و هیو روی 3500 پروژه انجام شد، نشان داده شد که افزایش هزینه عادی بوده معمولاً بین 40 تا 200 درصد متغیر است.[6] در مطالعهای که توسط فریم انجام شد تنها 16درصد از 8000 پروژه مورد مطالعه انتظارات هزینه، زمان و کیفیت را برآورده نمودند
در مطالعهای که محقق روی تعدادی از پروژههای احداث، تخریب و بازسازی مدارس شهر تهران انجام داده است، مشاهده شد که این پروژهها بهطور متوسط 36 درصد افزایش هزینه داشتند. مبلغ متوسط قرارداد در این پروژهها 680 میلیون تومان بود.
3. اثر افزایش هزینه پروژهها
افزایش هزینهها تأثیرات منفی در بخش عمرانی و در درجه بالاتر اقتصاد یک کشور دارد.[8] افزایش هزینه هر پروژه تأثیرات منفی بر کارفرما، پیمانکاران و مشاوران دارد. این تأثیرات نامطلوب شامل مشکلات مالی، افزایش در ارتباطات خصمانه، بدگمانی، هزینه دادرسی و داوری می شود.
افزایش هزینه، پیشرفت پروژه را به تأخیر انداخته، سود پیمانکار را کاهش داده، باعث زیان و ایجاد مشکلات بزرگی برای پروژه می شود.[9] در بخش اقتصاد، افزایش هزینههاخصوصاً باعث آسیب دیدگی اقشار متوسط و ضعیف جامعه میگردد. زیرا این افزایش هزینهها و اثرات آن مانع دستیابی به نیازهای اولیه ازجمله مسکن میشود.
4. اهداف و روش تحقیق
تاکنون مطالعات متعددی در مورد هزینه و افزایش آن و مطالبات هزینهای انجام گرفته است. برخی از محققین بر پیشگیری از مطالبات هزینهای و عوامل افزایش هزینه تمرکز کردهاند.[11 , 10] برخی از محققین بر مدیریت افزایش هزینهها و مطالبات هزینهای تمرکز کردهاند.[10] تعداد دیگری از محققان نیز روی برنامهریزی این مطالبات کار کردهاند.[13 , 12] برخی از محققین نیز به پیشبینی افزایش هزینهها پرداختهاند.[14] مطالعات متعددی در مورد افزایش هزینههای عمرانی و مسائل مرتبط با آن انجام شده است، ولیکن مطالعات محدودی در زمینهی ریشهی عوامل افزایش هزینه صورت گرفته است.
روزنفلد در مورد ریشهی عوامل افزایش هزینه مطالعه انجام داده است.[8] او بر این تأکید دارد که درمان ریشهی عوامل بجای نشانه و اثر آن برای حل مشکل حیاتی میباشد. او در مقالهی خود به شناسایی ریشه عوامل افزایش هزینه، رتبهبندی - بر اساس مطالعات محلی - و تحلیل آنها میپردازد. مطالعاتی که تاکنون در مورد افزایش هزینه در پروژهها انجام گرفتهاکثراً از روشهای سنتی جمعآوری اطلاعات استفاده کردهاند. برای مثال، تحقیقات میدانی، مصاحبهها و فنهای طوفان مغزی گروهی ممکن است برای تحقیقاتی که دارای عوامل گیجکننده هستند و نیاز به دسترسی به دادهها و اطلاعات حساس دارند مناسب نباشد.
هالول و متیو ادعا مینمایند که در چنین محیطی، فن »دلفای« به محققین اجازه میدهد تا اطلاعات و دادههای با قابلیت اطمینان بالا از متخصصین مورد تصدیق به دست آورند.[15] از سویی مطالعات قبلی در شناسایی عوامل افزایش هزینه به روش تحویل پروژه که عامل تعیینکنندهای میباشد توجهی نکردهاند. همچنین این مطالعات در محدوده ی جغرافیایی خاصی انجام گردیده است و قابل تعمیم به سایر کشورها نیست. در پژوهش حاضر از یکی از روشهای جدید جمعآوری اطلاعات استفاده شده است که پاسخهای آن از قابلیت اعتماد بالایی برخوردار میباشد.
روش مورد استفاده در این تحقیق مبتنی بر مطالعات میدانی و بررسیهای کتابخانهای میباشد. در مرحله نخست با استفاده از اطلاعات موجود، لیست جامعی از عوامل متنوعی که منجر به افزایش هزینهها در پروژههای ساختوساز میگردند تهیه شد. سپس در مرحلهی دوم با استفاده از مطالعات کتابخانهای، ریشهی عوامل افزایش هزینهی ساخت تعیین گردید. در مرحلهی سوم دستهبندی عواملی که منجر به افزایش هزینههای ساخت میگردند بر اساس ریشه مشترک انجام گرفتنهایتاً. با استفاده از روش دلفای، این عوامل و ریشهی آنها با استفاده از نظر متخصصین ساخت مورد صحتسنجی قرار گرفته است.
با انجام مطالعات گستردهی کتابخانهای، 113 عامل افزایش هزینه در پروژههای مختلف شناسایی شد. در ادامه در طی فرایندی، این 113 عامل به 38 عامل نهایی کاهش یافتند. در این فرایند عوامل تکراری حذف و عواملی که مشابه بوده و یا زیرمجموعهی یک عامل محسوب میشدند ادغام گردیدند. پس از تعیین عواملی که منجر به افزایش هزینه میگردند، باید ریشهی این عوامل مشخص شود. ازاینرو با استفاده از منابع کتابخانهای مختلف و با استفاده از نظرات کارشناسان و همچنین گزارشهای متعدد طرحهای عمرانی، 11 ریشهای که علت بوجود آمدن عوامل افزایش هزینه و نشانهها میباشد، شناسایی گردید.
پس تعیین عوامل افزایش هزینه و استخراج ریشهی آنها، این عوامل بر اساس ریشهی مشترک به 11 دسته تقسیم گردیدند که نتیجهی دستهبندی این 38 عامل در جدول 1 آمده است.
جدول :1 عوامل هزینه زا و ریشهی آنها
کامل نبودن اسناد مناقصه و مدارک پروژه - قراردادها و اسناد قانونی، نقشه ها، مشخصات، احجام و ... - افزایش زمان بروز دعاوی در سایت کمبود اطلاعات در مورد شرایط زمین
جانمایی نامناسب سایت پروژه شرایط بازار - تغییرات قوانین و مقررات، وضعیت اقتصادی، شرایط سیاسی، آب و هوا، اعتصابات، تصادفات و غیره -
رشد یا نوسان شدید هزینه مصالح/ماشین آلات - خرید، نگهداری و / - ...نیروی کار افزایش هزینه های حمل و نقل
افزایش هزینه های بیمه تغییر نرخ برابری ارز بروز تورم
نرخ بالای سود در وام ها و هزینه های مالیاتی انحصار تامین کنندگان
موانع بر سر راه واردات مصالح و تجهیزات کم بودن نیروی کار کافی - و با کفایت - تغییرات زیاد در خواسته های کارفرما تغییرات محدوده تاخیر در شروع برنامه ریزی همراه با بودجه ی کم تغییرات - اصلاح و بازبینی - طراحی برنامه ریزی و زمانبندی نامناسب مشکلات مالی - کارفرما، پیمانکار و ... -
توقف پروژه نبود و کمبود کادر مدیریتی مجرب
تجربه کم تیم پروژه نظارت و کنترل ناکافی
ارتباط نامناسب و عدم هماهنگی بین بخش های مختلف مدیریت پروژه ضعیف - مدیریت نیروی کار، عدم بکاربردن فرایند مدیریت ریسک، مدیریت مالی/قراردادی ضعیف، فرایند تصمیم گیری نادرست، بازبینی و مدیریت ضعیف سایت، استفاده ی ناکارآمد از منابع، مدیریت ضعیف ضایعات، بهره وری ضعیف - کم بودن سرعت بازبینی کارهای تکمیل شده ارتباط ضعیف بین مدیریت و نیروی کار نگاه - بیش از حد - خوشبینانه دست اندرکاران پروژه در مورد زمان و هزینه پروژه برآورد نامناسب هزینه و زمان نبود سیستم پاداش و جزا اشتباهات حین ساخت عدم اطمینان بین ذینفعان و فرهنگ تخاصم سوء رفتارهای متعدد سوگیری های شناختی افراد خودزنی پیمانکاران تخمین پایین و عمدی هزینه نبود خواسته های مشخص و استاندارد از طراحان و عدم استفاده از مسئولیت حرفه ای طراحان خطاهای متعدد طراحی نقشه های ناکامل روش های نامناسب یا منسوخ ساخت عبارت های متناقض، دو پهلو و نامشخص در اسناد مناقصه کاغذبازی در اسناد مناقصه مطالبات قراردادی - ادعا - رفتار استراتژیک - فرصت طلبانه - پیمانکار یا کارفرما ساختار سازمانی نامناسب نبود مکانیزم مناسب بررسی ادعاها مشخص نبودن مسئولیت ها و وظایف.
