بخشی از مقاله
چکیده
طرح جمعآوری، شناسایی، ارزیابی و حفاظت بذور گیاهان مرتعی به منظور تقویت بانک ژن- استان اردبیل از1389 بمدت5 سال در مرکز تحقیقات آموزش و کشاورزی و منابع طبیعی استان اردبیل اجرا شد. هدف اصلی ان جمع آوری و شناسایی ژرمپلاسم متنوع گیاهان مرتعی موحود در استان و حفاظت از نمونه های استان اردبیل بود. برای انجام این کار از مطالعات و جمع آوری صحرایی و میدانی و هم از مطالعات کتابخانه ای و هرباریومی استفاده گردیده و منابع این مطالعات نشان داد که 325 نمونه بذر گیاه مرتع جمعآوری شده متعلق به 35جنس و 84 گونه و10تیره گیاهی می باشد .
بیشتزرین تعداد نمونه جمع آوری شده متعلق به ترتیب مربوط به خانواده - Poaceae - با 122 نمونه - Papilionaceae - با 129 نمونه - Astraceae - با 15 نمونه، تیره - - - Rosaceae با 16 نمونه، تیره - Hypericaceae - با 6 نمونه، تیره - Rubiaceae - با2 نمونه، تیرههای - - Polygonaceae با 8 نمونه - Umbeliferaceae - با 5 نمونه، تیره 17 - Chenopoidaceae - نمونه و تیره - - lantaginacpeae با 6 نمونه های تحقیقاتی نگهداری شوند. بیشترین فراوانی گونهها مربوط به دامنه ارتفاعی780 -1130 متر از سطح دریا به تعداد 272 نمونه و کمترین آن مربوط به دامنه ارتفاعی 1330 - 3150 متر از سطح دریا با تعداد 53 نمونه تعلق دارد.
مقدمه
بذر مهمترین و اساسیترین بخش گیاه است که در بازسازی،حفظ و انتقال مواد ژنتیکی گیاه و همچنین مکانیسمهای پراکنش، تکثیر و بقای گیاه در شرایط بسیار سخت نقش اساسی دارد. قسمت اعظم غذای انسان - بیش از %50 انرژی تنها بهوسیله غلات بهعنوان منبع عمده هیدراتکربن و لگومها بهعنوان منبع عمده پروتئین گیاهی - ، حیوانات و پرندگان را بذرها تشکیل می دهند. توسعه تمدن بشری با شناخت، جمعآوری و کاشت بذر آغاز و همزمان کوچنشینی به استقرار در مکانهایی که استعداد کشاورزی داشتند تبدیل شد.
اگرچه روش مطلوب حفاظت گیاهان نگهداری در رویشگاه طبیعی آنها هست، ولی بنا بر دلایل متعدد ازجمله تغییرات عوامل اقلیمی،استفاده بیرویه ، چرای دام و همچنین وقوع حوادث طبیعی و مصنوعی، حفظ گیاه در رویشگاه اصلی را با مشکل مواجه میکند. یکی از مفیدترین روشهای حفاظت گیاهان در خارج از محل رویش طبیعی آنها، نگهداری ژرم پلاسم گیاهی در بانک ژن است. این روش بهویژه در مورد گیاهانی که در معرض خطر انقراض قرار دارند اهمیت بیشتری دارد.
بذرها با توان زنده مانی در دمای انجماد C - ْ - -20 و نیتروژن مایع C - ْ - -196 عامل اصلی حفاظت ذخایر ژنتیکی به شمار میروند. پوشش گیاهی بخش مهمی از اکوسیستمهای طبیعی را تشکیل میدهد گونههای گیاهی بر اساس خواص، سرشت و نیز شرایط محیطی اطراف خود در اکوسیستم انتشار مییابند . - 1985,Nimis - گونههای گیاهی هر منطقه را فلور مینامند .
فلور هر ناحیه نتیجه واکنشهای جامعه زیستی در برابر شرایط محیط کنونی و تکامل گیاهان در دوران گذشته است . اسدی - 1378 - در خصوص جمع آوری بذر عنوان میکند که تودههایی که در یک منطقه یافت میشوند و در طبیعت بهصورت آزاد و طبیعی ارتباط آمیزشی دارند - Gamodeme - در جمعآوری بذر برای بانک ژن میتوانند چارچوب مناسبی باشند. هوشیدری - 1388 - با جمعآوری گیاهان دارویی استان کردستان، شناسایی و تکمیل اطلاعات علمی در زمینه گیاهان دارویی استان، تعداد گیاهان دارویی 144 گونه معرفی کرد.
عباسی و همکاران - 1389 - با بررسی فلور رویشی و انتشار جغرافیایی عناصر گیاهی منطقه مرتعی یحییآباد واقع در نطنز مجموعه رستنیهای این منطقه را بالغ بر 190 گونه گیاهی متعلق به 31 تیره و 129 جنس عنوان کرد توکلی و مظفریان - 1384 - در آبخیز کنار قم 284 گونه معرفی کردند. هدف از این مطالعه جمعآوری و شناسایی بذر کلیه گیاهان مرتعی استان اردبیل و تکمیل فازهای اجرائی قبلی و درنهایت تقویت بانک ژن منابع طبیعی ایران بهمنظور حفظ و حراست از ذخایر توارثی گیاهان مرتعی می باشد.
مواد و روشها
موقعیت جغرافیایی استان اردبیل استان اردبیل با وسعتی معادل 1833000 هکتار در شمال شرقی ایران بین مختصات جغرافیایی 370 44/ تا 390 42/ درجه عرض شمالی و 470 3/ تا 480 55/ درجه طول شرقی واقع شده است این استان از طرف شرق و جنوب شرقی با استان گیلان، از طرف غرب با استانهای زنجان و آذربایجانشرقی، از طرف غرب با استان آذربایجانشرقی و از طرف شمال و شمالشرقی با جمهوری آذربایجان همجوار میباشد.
اختلاف ارتفاع پستترین نقطه و مرتفعترین نقطه استان حدود 4780 متر میباشد حداقل ارتفاع در منطقه بیلهسوار 20 متر از سطح دریا و حداکثر آن 4811 متر در قله سبلان می باشد. که این خود یکی از علل تنوع پوشش گیاهی آن هست و فلور غنی استان از دیرباز موردتوجه گیاهشناسان بوده که با اجرای طرح جمعآوری و شناسایی گیاهان استان تعداد گونههای شناختهشده به بیش از961گونه رسیده است. این استان به دلیل موقعیتی خاصی که دارد ازنظر غنای گونهای، حائز اهمیت ویژه بوده و ترکیب گیاهی متنوعی دارداز نظر توپوگرافی و ژئومورفولوژی این استان بصورت مجموعه ای از ارتفاعات - بلند و تپه ماهوری - و دشت ها میباشد.
اغلب ارتفاعات در قسمتهای غربی، شرقی و جنوبشرقی استان واقع شدهاند. جریانهای آبی با مکانیسم خاص خود به فرسایش ارتفاعات پرداخته و ضمن تغییر مورفولوژی ارتفاعات، دشتهای میان کوهی و پایکوهی را ایجاد نمودهاند.نوسانات شیب در این استان از اراضی دشتی مسطح و با شیب خیلی پائین تا دامنههای تند با شیب بالای 100 درصد را شامل میشود.
بطور کلی سه منطقه اقلیمی در استان اردبیل وجود دارند نواحی مرکزی، غربی و جنوبی دارای اقلیم نیمه مرطوب سرد، نواحی کوهستانی دارای اقلیم سرد و مرطوب و نواحی شمالی دارای اقلیم نیمه خشک معتدل است بطور کلی درجه حرارت پائین و هوای سردویژگی مشترک تمامی اقالیم استان است حتی منطقه مغان در شمال استان که به علت پست بودن دارای اقلیم معتدل است بطور متوسط حدود 50 روز دوره یخبندان دارد.
دوره یخبندان در ارتفاعات 2000 متر به بالا بالغ بر 170 روز میباشد. مناطق کمارتفاع استان اردبیل مثل دشت مغان گرمترین و ارتفاعات سبلان سردترین مناطق استان محسوب میشوند.میزان نزولات جوی در استان بطور متوسط بین 250 تا بالای 600 میلیمتر در سال نوسان دارد به لحاظ پراکنش زمانی بارندگی فصول بهار و زمستان فصول پرباران منطقه محسوب میشوند.
نتایچ
جمعآوری بذر از سال 1389 شروع و به مدت پنج سال تا سال 1393 ادامه داشت. پس از جمع بندی، شناسایی و طبقهبندی بذر و نمونههای گیاهی جمعآوری شده درنهایت روشن گردید که از زمان شروع این طرح تا پایان آن بهطورکلی 325 نمونه بذر گیاه مرتعی جمعآوری، بوجاری و به موسسه ارسالشده است که متعلق به 10 تیره و 84 جنس بوده است - جدول. - 1 در جدول 2 به ترتیب بیشترین تکرار تیرههای موجود در استان آورده شده است. تعداد نمونه های جمع آوری شده به تیره های گیاهی با اجرای این فاز از طرح 325 نمونه بذر متعلق به 84 جنس و 22 تیره گیاهی جمعآوری گردید.
نمونههای بذر جمعآوریشده به ترتیب مربوط به خانواده - Poaceae - با 122 نمونه، - Papilioneaace - با 129 نمونه، - Astraceae - با 15 نمونه، تیره - Rosaceae - با 16 نمونه، ، تیره - Hypericaceae - با 6 نمونه، تیره - Rubiaceae - با2 نمونه، تیره های . - plantaginaceae - با 6 نمونه بعضی از گونههای مرتعی استان جزء تیپهای گیاهی محسوب میشوند که خود تشکیل تی - Polygonaceae با 8 نمونه - - Umbeliferaceae با 5 نمونه ، تیره - Chenopoidaceae - با 17 نمونه و تیره پهای گیاهی می دهند و در سطح وسیعی پراکنش دارند.
