بخشی از مقاله
چکیده
در این مطالعهی مروری به تعریف و شناسایی متغیرهای مربوط به طرح شهاب - شناسایی و هدایت استعدادهای برتر - پرداخته شد. در گام نخست تعریفات مربوط به طرح، در جهت رفع ابهامات، به صورت علمی، ارائه گردید. مؤلفهها، ساختار، سطوح و اهداف طرح مشخص و نحوه شناسایی و ابزار های مربوطه بررسی شد. شیوه های هدایت در مقاطع مختلف تحصیلی مرور گشته و به آسیبهای احتمالی که در روند اجرای برنامه میتوانند خلل و نوساناتی را وارد کنند، پرداخته شد. آسیب شناسی تحقیق خلعهای احتمالی را مشخص و راه کارهای اصلاحی را روشن نمود.
در قسمت بحث و نتیجه گیری مشخص شد که چنانچه در مرتفع سازی ابهامات و اشکالات طرح به شیوه و روش مناسب اقدام گردد، شاهد آن خواهیم بود که؛ شهاب همچون موشکی توانمند آسمان تعلیم و تربیت را در خواهد نوردید و در پهنای شعاع پوشش آن، جوی ایمن و آسوده، جهت شکوفایی تواناییها و نبوغ فراگیران و به بار نشستن غنچه استعداد های متعدد آنان، در بوستان تعلیم و تربیت، فراهم خواهد گشت و اگر همچون اکثر طرحهای اجرایی در مدارس کشور، اگر به این طرح نیز به دیدهی رفع تکلیف و سادهلوحانه نگریسته و اجرا شود. همچون شهابی سوزان بر آسمان تعلیم و تربیت خدشه وارد نموده و در نهایت به جسم سوخته، سخت و بی جان بی ارزشی مبدل خواهد شد.
مقدمه
امروزه مسئلهی توجه به شناسایی و هدایت استعدادها به عنوان یک امر اجتناب ناپذیر، در آموزش و پرورش هر کشوری مطرح شده است به طوری که اگر هر کشوری از این امر غافل شود نتیجه غفلت خود را در دست یابی به اهداف عالیه خود در آینده دور 20 - سال بعد - درک و مشاهده خواهد نمود. در کشور ما نیز دارا بودن ظرفیت پذیرش تفاوتهای فردی، کشف و هدایت استعدادهای متنوع فطری و پاسخگویی به نیازها، علایق و رغبت دانش آموزان در راستای مصالح و چهارچوب نظام اسلامی« و نیز زمینه سازی برای »رشد و شکوفایی استعدادهای دانش آموزان بر پایه تنوع استعدادها و توانمندیهای جامعه« به منظور اجرای مفاد سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و تحقق ویژگیهای مدرسه در طراز افق چشم انداز 1404 اهمیت خود را نمایان ساخته است.
لازمهی این امر در نظر گیری ملاحظات و راهبردهایی هست که در محورهای کلی این اصول و اجرای درست و موفقیت آمیز آن خود را برجسته مینمایاند. چرا که هوش2 و استعداد3، موهبتی نیست که تنها به قشر و طبقهی خاصی عطا شده باشد و عده ای نیز از آن محروم و بی نصیب بوده باشند. در طرح شهاب4 تلاش میشود تا هدایت و حمایت از صاحبان استعدادهای برتر به گونه ای صورت گیرد که محدودیتها و محرومیتهای محیطی، اجتماعی، آموزشی و اقتصادی مانع رشد قابلیتها و استعدادهای دانش آموزان نشود.
اصطلاحات و تعریفات
لازمه ورود به هر مبحثی داشتن آگاهی و دانش در خصوص اصطلاحات مطرح در آن زمینه است. بنابراین قبل از ورود به مبحث، در ابتدا به تعریفات مربوطه پرداخته میشود. یکی از ارکان اصلی طرح شهاب شناسایی استعدادها میباشد. برای استعداد تعاریف متعددی ارائه شده است؛ هود و جانسون - 1991 - 5، استعداد را توانایی بدست آوردن مهارت با دانشی خاص تعریف میکنند. همچنینکُورنو، کرونباخ، کوپرمینز و همکاران - 2000 - 6، نیز استعداد را بر میزان آمادگی برای یادگیری و خوب انجام دادن کاری در موقعیتی خاص توصیف میکنند.
همچنین در به کارگیری اصطلاحات هوش، استعداد و نبوغ7 - توانایی هوشی نادر - در بین مردم و محیط های آموزشی نابسامانی بسیاری به چشم میخورد. از نظر سازندگان آزمون ها،هوش مبیّن برتری افراد در زمینه های کلامی یا ریاضی است. مردم اغلب کلمه تیزهوش8 را برای توصیف کودکانی به کار میبرند که در یک یا چند بعد از ابعاد هوش بر دیگران برتری دارند. برخی از افراد نبوغ یا سرآمدی9 - عملکرد برجسته در یک زمینه خاص - را ارثی میدانند، برخی دیگر معتقدند که استعداد اکتسابی یا ذاتی است - پیرتو، 1993، . - 1385 برای هوش نیز تعریفات متعددی ارائه شده است.
اگرچه تعاریف بسیاری از استعداد و تیزهوشی نیز منتشر شده است؛ و در عین حال هیچ توافق نظری در زمینه تعریف آن نیز وجود ندارد، اما عناصری از هوش وجود دارند کهمعمولاً مورد توافق غالب پژوهشگران است. این عناصر عبارتند از الف - توانایی پرداختن به امور انتزاعی ب - توانایی حل مسئله و ج - توانایی یادگیری - سیف، . - 1380 گاردنر - 2006 - 10، هوش را به عنوان توانایی زیستی – روانی پردازش اطلاعات در یک موقعیت فرهنگی که منجر به حل مسئله ارزشمند میشود، میداند.
مطابق با نظریه گاردنر - 1993 - ، هوش شامل هشت بعد کلامی - زبانی11، منطقی – ریاضی12، موسیقیایی - موزون13، دیداری – فضایی14، بدنی - جنبشی15، میان فردی16، درون فردی17 و طبیعت گرایانه18 است - بیچنر19، . - 2011 استعداد های مورد بحث در طرح شهاب الهام گرفته از هوشهای چندگانه گاردنر است. اما مقصود از استعداد در این طرح، استعداد تحصیلی و تیزهوشی نیست، بلکه توانایی برجسته در هر یکی از حوزه های استعدادی - همانند استعدادهای هنری، ریاضی- منطقی، فضایی، زبانی، حرکتی- جسمانی و ... میباشد.
به همین خاطر است که استفاده از آزمونها و ابزارهایی که صرفاً به سنجش هوش و استعداد تحصیلی می پردازند،به کار این طرح نیامده و افراد شناسایی شده نیز لزوماً دانش آموزان درس خوان و پرحافظهی مدرسه نخواهند بود. بلکه ویژگیهایی چون خلاقیت، علاقهی شخصی، پشتکار و جستجوگری نیز مورد سنجش قرار خواهند گرفت. پس مطابق با این طرح دانش آموز دارای استعداد برتر: دانش آموزی است که میتواند مفاهیم ویژه یک یا چند زمینه را در سطح بالایی درک کرده و یاد بگیرد و یا در انجام ماهرانه کار و بروز قابلیتهای شخصی در آن زمینه، برجستگی خاصّی نشان دهد.
به نظر میرسد مهم ترین آسیبی که میتواند این شناسایی را با خطر مواجه سازد نبود یا ناتوانی ابزار در اندازه گیری یا کفایت و ناتوانی فردی که با اجرای این آزمون درگیر است، باشد. همچنین در مقابل این تعاریف مفاهیمی چون خبرگی پیش میآید که هدف از طرح شهاب شناسایی، هدایت و به بار نشاندن استعدادهای دانش آموزان و شکوفایی آنان در جهت تبدیل به یک فرد خبره20 است. خبره بودن اشاره به افرادی دارد که با فعالیت مستمر در یک حوزهی علمی یا کاربردی، بر دانش و مهارت مورد نیاز جهت کارایی در آن حوزه تسلط21 کافی یافته و درجهی بالایی از شایستگی22 را کسب کرده اند.
بنابراین، آنچه در اینجا مورد تأکید است، اکتساب سطح بالای دانش و مهارت و تسلّط بر یک حوزهی خاص علمی یا عملی است و خبرگی و تخصص- بر خلاف استعداد و تیزهوشی - مفهومی ذاتی و موهبتی نبوده، بلکه اکتسابی و به دست آوردنی است - مجد فر، اصلانی و سلیقه دار، . - 1394 در این طرح نخبه به فردی گفته میشود که با اتکا به استعداد ذاتی خویش و بر پایهی اکتساب خبرگی و تخصص، قابلیت تأثیرگذاری بر حوزهای خاص - همانند جامعهی تخصصی خویش - یا عام - همانند سطح عمومی جامعه - را دارا باشد.
