بخشی از مقاله
مقدمه
یکی از ادوار مهم شعر فارسی، شعر دوره ي قاجاري است. شعر دوره ي قاجاري یک دست نیست و می توان آن را به دو بخش تقسیم کرد.بخش نخست، شعر پیش از مشروطیت است که از آغاز حاکمیت قاجار تا اوایل روزگار مظفري را در برمی گیرد و بخش دوم شعرعصر مشروطیت است که در تاریخ ادب فارسی، درخشش ویژه اي دارد. در بخش نخست شعر دوره قاجار، شاعرانی چون فروغی بسطامی - 1274-1200 - ، قاآنی - 1270-1222 - ، یغماي جندقی - 1271-1211 - می زیستند که شرح حال آنان ، کمابیش در کتب تاریخ ادبی ما آمده است.
در بخش دوم، درخشش شاعران آوازه مندي چون ایرج میرزا، عارف و عشقی، سپهر پهناور ادب فارسی را پر فروغ کرده است. به جز شاعران برجسته و نامدار هر بخش دوره ي قاجاري که درباره ي زندگی و شعر آنان، رسالهها و مقالاتی نوشته شده، شاعران دیگري هم در این دوره می زیستند که تا امروز ناشناخته مانده اند و دلدادگان شعرفارسی از شرح حال و چگونگی شعرآنها آگاهی چندان ندارد. در شمار این دسته از شاعران، سید اشرف شهاب نی ریزي است که در این جستار، دریچه اي به زندگی و شعر وي می گشاییم.
پیشینه تحقیق: شهاب شاعر ناشناخته اي است و پیرامون شعر وي، چنانکه گفتیم، پژوهشی سامان نیافته است. در پیوندبا شهاب نی ریزي تا امروز تنها یک مقاله، در مجلّات معتبر نشر یافته است . نویسندگان این مقاله ، عباسعلی وفایی و محمد امیر جلالی ، در جستار خود با عنوان:»بازتاب نقد قدرت در اشعار شهاب نی ریزي«،از دیدتاریخ گرایی نوین به تحلیل یکی از مهمترین مدیحه هاي شهاب که خطاب به احمد شاه و در تهنیت بازگشت او از سفر فرنگ سروده شده، پرداخته اند . - رك :وفایی و جلالی، - 124-103 :1392
زندگی نامه ي شهاب
درباره زندگی شهاب نی ریزي، در تذکره هاي معروف دوره قاجاري، یا اصلاً مطلبی نیامده یا آنچه آمده، بس کوتاه و ناچیز است؛ در تذکره ي شعاعیه که از مهمترین تذکره هاي بر گیرنده ي شرح احوال و نمونه ي اشعار شاعران این دوره در ولایت فارس است و نویسنده ي آن محمد حسین شعاع الملک، معاصر شهاب بوده است، هیچ یادي از سید اشرف نیریز نشده است.
تنها تذکره ي معروفی که بطور مختصر به معرفی شهاب پرداخته و ابیات اندکی از وي را نقل نموده، تذکره ي مرآت الفصاحه است که صاحب آن نیز معاصر شاعر ما بوده است. به جز این، در تذکره ي سازگار، که حاوي شرح حال بزرگان نی ریز اعم از: نویسنده، خوشنویس و.... است و در کتاب »فرهنگ و تاریخ نی ریز «، مطالب اندکی درباره شاعر آمده است. آنچه در جستار حاضر می خوانید، حاصل بررسی اسناد و برگچه هاي - سواد - دست نویس دیوان شاعر است.
نام وخاندان شاعر
نام شاعر ما، سید محمد حسن ملقّب به سید اشرف و متخلّص به شهاب است لقب سید اشرف برنام او چیرگی یافته واز این رو در تذکره ي مرات الفصاحه و درپاره اي نامه هاي بجا مانده از روزگار شاعر، از وي با لقب او یاد شده است. نام شعريتخلّص«» سید اشرف، شهاب است که در بیت پایانی بسیاري از غزل هاي وي آمده است. پدر شاعر، سید نعیم ،شیخ الاسلام و شاعربوده و نام شعري لسحابل را براي خود برگزیده بوده است.
صاحب مراة الفصاحه ذیل سحاب می نویسد که سحاب و دیوان شعرش را دیده است. ابیاتی از سحاب در تذکره ي یاد شده، آمده است. - رك: داور،. - 273:1371 نیاي دور شهاب ،سید اسماعیل طغرایی، گوینده ي چکامه تازي بلند للامیه العجمل است. خلیل سازگار می نویسد: »آنچه پیداست سلسله انساب سحاب = - پدر شهاب - به مرحوم سید اسماعیل طغرایی اصفهانی منتهی می شود.«
- سازگار، بی تا: - 85 بنابراین، شهاب در دودمانی اصیل، فرهنگی و روحانی بالیده بوده است. میرزا حسن فسایی، درباره ي نعیم و پدران وي چنین می نویسد: »و از علماياین زمان نی ریز است: سلاله سادات و نادرة دوران، مرجع اَنام، سید نعیم شیخ الاسلام بلوك نی ریز، خلف الصدق سید عفیفا شیخ الاسلام خَلَف الصدق میرنعیم شیخ الاسلام نی ریزي خلف الصدق مغفرت توأمان میرمحمد صالح دارابی از قصبه داراب، جلاي وطن نموده، وارد نی ریز گردید و بساط فضل گستري را گسترانیده، متوطّن گردید و از نسل او سلسله اي در نی ریز برپا گشته، بیشتر آن ها اهل کمال و ثروت و مال گشته به احترام تمام زندگی دارند. - حسینی فسایی،
زادگاه و سال تولد شاعر
سال تولّد شهاب به روشنی مشخص نیست. تنها از روي این سخن سازگار: »سن او هفتاد سال و در سنه ي 1342 - ه. ق - برابر با سال 1302 - ه.ق - بدرود زندگی گفته است. - سازگار ،بی تا: - 88 می توان گفت که شهاب ظاهراً در سال 1272 - ه.ق - یا یکی دو سالی پیش و پس از این تاریخ، متولّد شده است. زادبوم شاعر، شهر نی ریز، است. شهاب خود بارها از زادبوم خود و پاره اي از آبادي هاي اطراف آن مانند: هرجانذ،حسن آباد و آبادي زرتشت، یادکرده است.
