بخشی از مقاله
چکیده
محرومیتها و مشکلات اجتماعی، نابرابریهای اقتصادی، مشکلات فراروی سازمانهای شهری مهاجرتها و بیانگر این است که امروزه منطقه های بزرگ جهانی از سطوح نامعمول بالایی از نابرابریهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و در شهرها برخوردارند که بیشتر توسط فرایند جهانی شدن به وجود آمدهاند. بررسی و ارزیابی شهرنشینی و شهرسازی در ایران، بیانگر تحولات ساختاری-کارکردی بی-سابقه شهرها به لحاظ تعداد جمعیت و توسعه فضایی آنها در صد سال اخیر است. بطوری که شهرها و روند گسترش شهری به یکی از مهمترین مسایل نظام اجتماعی و اقتصادی کشور تبدیل شده است.
از سوی دیگر جستجوی امنیت از مهمترین کنشها و انگیزههای انسانی است و مهمترین نیاز هر جامعه تامین امنیت آن جامعه و افراد آن است. کشورها و مناطق مختلف جغرافیایی هر کشور با تهدیدات و مخاطراتی روبرو هستند که بسته به شدت و اندازه آنها توان چالش سازی در سطح محلی، ملی و بین-المللی را دارند. محیطهای شهری به علت تجمع انبوهی از انسانها و مسائل مرتبط با آن و نیز ساختار و ویژگیهای طبیعی مقر و موقع آنها میتوانند امنیت ملی را متأثر سازند.
این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی انجام گرفته است و براساس یافتههای آن از آنجا که توزیع فضاهای شهرها و کنترل شده در چهارچوب یک برنامه جامع که مبتنی بر هماهنگیهای بخشی و ناحیهای باشد صورت نگرفته است، مشکلات ناشی از رشد شتابان جمعیت شهرنشین ابعاد پیچیده ای یافته است و در نتیجه، مشکلاتی نظیر گرانی مسکن، بیکاری و اسکان غیر رسمی به شدیدترین شکل ممکن در سیمای جامعه شهری کشور ظاهر شده است.بر این اساس گسترش شهرنشینی و محرومیتها و مشکلات اجتماعی و اقتصادی ناشی از آن در عصر جهانی شدن میتواند بر امنیت ملی کشور تأثیر منفی بگذارد و ضریب آن را پایین بیاورد.
-1 مقدمه
جهانی شدن از پدیدههای مهم عصر حاضر است که اختلاف نظرهایی در ماهیت؛ علل و پیامدهای آن وجود دارد. برخی از دانشمندان کوشیدهاند جهانی شدن را به عنوان مفهومی اقتصادی تعریف کنند، در حالیکه جمعی دیگر به تبیین این مفهوم در چارچوب کل تحولات فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و زیست محیطی اخیر پرداختهاند
شهرها به عنوان عالیترین مکان تجمع زیستی انسان از آغاز تاکنون، بودهاند و در عصر جهانی شدن با فرصتها و چالشهای عدیدهای روبرو شدهاند.
از سوی دیگر از مهمترین عرصههای جغرافیایی که بر امنیت ملی تأثیرگذار هستند؛ شهرها به ویژه شهرهای بزرگ میباشند. روی آوردن انسان به زندگی شهری نیز از مهمترین مقاطع تاریخ بشریت است. این مرحله را آغاز تمدن دانستهاند. اسکان بشر، نقشی تمدنساز در فرایند تاریخی توسعه جوامع داشته است. در این فرایند، شهرها، بهمثابه برترین سطح اسکان، کانونهای ایفای نقش بودهاند
گسترش شهرنشینی در همه کشورهای جهان سوم از سال1950 میلادی به بعد مشاهده میشود. هرچند آهنگ تغییر و رشد شهرنشینی میان کشورها و مناطق متفاوتاست، اما تقریباً همه کشورهای جهان - از جمله ایران - به سرعت در حال شهری شدن میباشند. این مساله مطالعه شهر و پویشهای شهرنشینی را بیش از پیش ضروری میسازد. جامعه ما بتازگی قدم در مسیر شهری شدن نهاده است، لذا مسایل و مشکلات اجتماعی، قومی و فرهنگی شهرها روز به روز اهمیت بیشتری مییابد.
نظام شهرنشینی و روند سریع آن در کشورهای درحال توسعه، سبب هجوم گسترده به شهرها و پیدایش بخش خدمات متورم، حاشیه نشینی گسترده، بیکاری پنهان، پیدایش دوگانگی شبکهای اجتماعی مهاجرین و نهایتاً از خود بیگانگی شهروندان میگردد. شهرهای کشورهای رشد نیافته نهادهای دورگه ای هستند که در نتیجه دو واکنش پدید آمدهاند: اول واکنش به تقسیم کار اجتماعی که پدیدهای بومی است و دوم واکنش به ادغام در اقتصاد جهانی.
همچنین بررسی تحولات شهرنشینی کشورها نشان میدهد که کلان شهرهای محدودی بخش عمدهای از جمعیت مناطق شهری و امکانات توسعه اقتصادی کشور را به خود جلب و جذب نمودند و چون زیر ساخت-های آمادهای وجود نداشت لذا تبعات اقتصادی اجتماعی ناخواسته فراوانی را بر نظام اجتماعی این کشورها تحمیل کرده است. زیرا در محیط شهر سازمان اجتماعی، نوع احساسات، ذهنیات و نظام معیشت با جوامع پیشین تفاوت اساسی مییابد.
توسعه شهرهای امروزی تأثیر بسیار زیادی، نه تنها بر عادات و شیوههای رفتار، بلکه بر الگوهای اندیشه و احساس داشته است. از آغاز شکلگیری تجمعهای بزرگ شهری در قرن 18، عقایدی که در مورد اثرات شهرها بر زندگی اجتماعی ابراز شده در دو قطب مختلف قرار گرفتهاند. برخی شهرها را نماینده فضیلت متمدنانه، منبع پویایی و خلاقیت فرهنگی میدانستند. دیگران به شهرگِان دوزخی سیاه از دود میزدند که در آن جماعتهای پرخاشگر و متقابلاً بیاعتماد ازدحام کردهاند و غرق در جنایت، خشونت و فساد است
بررسی تحولات جمعیتی شهرهای ایران، بیانگرآن است که جمعیت شهرنشین کشوردر 55 سال گذشته از 28 درصد به 71/4 درصد درسال 1390 رسیده است و تعداد شهرها بیش از 5 برابرشده و از 199 شهر به حدود 1050 شهر افزایش یافته است
رشد شتابان شهرنشینی در ایران در عصر جهانی شدن از یک سو و توزیع فضایی ناموزون جمعیت شهری در پهنه جغرافیایی کشور از سوی دیگر میتواند تبعات امنیتی زیادی داشته باشد بر این اساس پدیده رشد شهرها یکی از واقعیتهای موجود در عصر جهانی شدن بوده و به نظر میرسد علیرغم وجود برنامهها و سیاستهای شهری اغلب شهرها مخصوصاً در کشورهای در حال توسعه، در کنترل آن ناتوان بودهاند.
در این راستا نیز اکثر شهرهای ایران بدلیل نبود یک نظام برنامهریزی جامع مبتنی بر ارزشها، فرهنگها و ویژگیهای خاص طبیعی و جغرافیایی هر مکان با مشکلات عدیدهای از جمله حاشیهنشینی، گسترش بیرویه، تمرکزگرایی و ... روبه رو هستند. بر این اساس گسترش شهرها و تأثیر آنها بر ساختار فضایی کلان شهرها، همواره از مسائل امنیتی و مورد توجه برنامهریزان بوده است
بر این اساس در این پژوهش سعی بر آن است تا به بررسی و تشریح تبعات امنیتی ناشی از گسترش شهرنشینی در عصر جهانی شدن بپردازیم
-2 مبانی نظری
-1-2 جهانی شدن
واژهی جهانی شدن نخستین بار برای تحولاتی که در عرصهی فعالیتهای اقتصادی پدید آمده بود مطرح شد - جوان،. - 74 :1385 جهانی شدن از پدیدههای مهم عصر حاضر است که اختلاف نظرهایی در ماهیت؛ علل و پیامدهای آن وجود دارد.
برخی از دانشمندان کوشیدهاند جهانی شدن را به عنوان مفهومی اقتصادی تعریف کنند، در حالیکه جمعی دیگر به تبیین این مفهوم در چارچوب کل تحولات فرهنگی، سیاسی، اقتصادی و زیست محیطی اخیر پرداختهاند - مالک،. - 25 :1382 برخی لیبرالها از ظهور یک جهان بدون مرز به مثابه طلیعه صلح و آزادی جهانی و رونق اقتصادی استقبال کردهاند. برای دستیابی به یک توضیح کامل از جهانی شدن باید ترکیبی پیچیده و متغیر از نیروها را در نظر گرفت که برخی آنها همدیگر را تقویت میکنند و برخی دیگر با هم در تضاد هستند
