بخشی از مقاله
چکیده
هدف از پژوهش بررسی نقش واسطهگری استرس والدگری در قبال رابطه میان مولفههای صبر مادر و پرخاشگری کودک پیشدبستانی بوده است. نمونه پژوهشی شامل 195 مادر کودکان پیشدبستانی شهر کازرون بوده که به روش نمونهگیری خوشهای از مراکز پیشدبستانی این شهر انتخاب گردیده بودند. این افراد به سوالات سه پرسشنامه صبر بزرگسالان، استرس والدگری ابیدین و مقیاس برونریزی- پرخاشگری سیاهه رفتار سازگار کودک پاسخ دادند.
این پژوهش به لحاظ روش در زمره مطالعات همبستگی قرار گرفته و دادههای آن با استفاده از الگوی معادلات ساختاری در نرمافزار AMOS تحلیل گردیده است. یافتههای پژوهشی نشان داد که از بین مولفههای صبر مادر تنها استقامت است که به واسطه استرس والدگری او، نمره پرخاشگری کودک پیش دبستانی را پیشبینی مینماید. همچنین یافتهها نشان میدهد که مولفه درنگ نیز به صورت مستقیم، منفی و معنیدار پرخاشگری کودک را پیشبینی مینماید. بنابراین با تکیه بر یافتههای آماری میتوان گفت که صبر مادر به عنوان یک توانمندی اخلاقی میتواند از طریق کاهش استرس والدگری او بر نمره پرخاشگری کودک نیز تاثیر بگذارد.
مقدمه
موضوع ارتباط والدین و فرزندان سالها نظر صاحبنظران و متخصصان تعلیم و تربیت را به خود جلب نموده است. خانواده نخستین پایگاهی است که پیوند بین کودک و محیط اطراف او به وجود میآید و الگوهای جسمی، عاطفی و شخصیتی وی در آن پیریزی میشود
کودک در این محیط، نوع ارتباط را میآموزد. ارتباطات مؤثر موجب شکوفایی هویت و کمال انسان و مبنای اولیه پیوند وی با دیگران است در حالی که ارتباطات غیر مؤثر، مانع شکوفایی میشود و روابط را تخریب میکند. نتایج پژوهشها مبنی بر اهمیت سالهای اولیه کودکی بر تحول کودک، موجب توجه فزاینده پژوهشگران بر تجارب اولیه و به ویژه روابط کودک با مراقب خود شده است - Berlin & et al, 2005 - و پاسخ کودک به موقعیت های چالش برانگیز را تعیین می کند
شواهد بسیاری وجود دارد که نشان میدهد الگوی تعامل منفی والد -کودک پیشبینی کننده مشکلات برونیسازی در کودک است . - Mesman, & et al, 2008 - پژوهشها بیانگر آن هستند همانگونه که تأثیر خانواده بر فرزندان امری بدیهی است استرس ناشی از والد شدن نیز از جمله مسائلی است که امروزه میبایست مورد توجه بسیار قرار گرفته شود. استرس والدگری در نتیجه ناهمخوانی ادراک شده بین تقاضاهای والدین و منابع فردی حاصل میشود
استرس والدگری علاوه بر کاهش سلامت روانی و بهزیستی والدین میتواند منجر به بروز پیامدهای بلندمدت بر سلامت کودکان - Nair & et al, 2003 - و به طور کلی فرزندپروری نامتناسب منتهی گردد
پژوهشها نشان داده است که میزان استرس والدینی در خانوادههای دارای کودکانی با خود مهارگری ضعیف، رفتارهای پرخاشگرانه، نافرمانی، دارای مشکلات توجه و بیشفعالی بالا است. همچنین، تحقیقات گویای آن است که استرس والدگری در والدین کودکان دارای مشکلات رفتاری از والدین کودکان دارای تأخیرهای تحولی نیز بیشتر است
این والدین احساس شایستگی کمتری میکنند و از حمایت اجتماعی کمتری برخوردارند . - Morgan & et al, 2002 - از سوی دیگر، استرس والدگری تأثیر نامطلوبی روی تعاملات والد -کودک و در نتیجه تشدید مشکلات برونیسازی کودک دارد. مشکلات رفتاری کودک، بزرگترین مانع برای برقراری روابط اجتماعی محسوب میشود - Schmidt & et al, 2014 - و میتواند باعث طرد کودک از اجتماع و مدرسه شود.
مطابق با دیدگاه پارگامنت - 1992 - ، دین راهبردهایی را برای مقابله با فشار روانی حاصل از مشکلات معرفی میکند. میزان نقشی که دین در عقاید و علایق فرد دارد، به طور جدی ادراک وی از فشارهای زندگی را تغییر میدهد و باعث میشود فرد وقایع آسیبزا را بهتر تحمل کند و آنها را بیشتر قابل کنترل ادراک نماید
صبر به عنوان یکی از مهمترین راهبردهای مقابلهای دینی در برابر سختیها در نظر گرفته شده است. صبر فقط به معنای درونریزی غم نیست؛ بلکه به معنای مهارت در به حداقل رساندن فشارهای روانی حاصل از مشکلات است
پژوهشها نشان داده است که فرد صبور، بین خود و دنیای بیرون رابطه ملایمتری برقرار میکند. چنین فردی در برابر ناملایمات دنیای بیرون، مقاومت بیشتری نشان میدهند. از آنجا که مادر یکی از ارکان مهم زندگی است میتواند نقش مهمی در کاهش یا افزایش تحمل افراد خانواده در مورد رفتارهای مشکلآفرین داشته باشد. اگر مادران بتوانند ویژگی صبر را در خود بپرورانند و در زندگی خود به کار ببرند، فرزندان آنان نیز با الگو قرار دادن مادرانشان همین مسیر را ادامه میدهند و این ویژگی نسل به نسل انتقال خواهد یافت
با توجه به موارد مطرح شده، علیرغم وجود سوابق پیشین پیرامون ارتباط صبر و مشکلات رفتاری و همچنین نقش استرس والدگری در بروز مشکلات رفتاری کودکان، پژوهشی که به بررسی ارتباط صبر مادر با مشکلات رفتاری کودک و فراتر از آن نگاهی عمیقتر به این نوع ارتباط از طریق بررسی نقش میانجی استرس والدگری بپردازد یافت نگردید. لذا پژوهش حاضر با هدف پاسخگویی به این سؤال که آیا صبر مادر با واسطهگری استرس والدگری وی در میزان پرخاشگری کودکان نقش دارد اجرا گردید.
روش تحقیق
پژوهش حاضر به لحاظ روش در زمره مطالعات همبستگی قرار گرفته و جامعه آماری مادران کودکان پیشدبستانی شهر کازرون را مورد توجه قرار داده است. از این جامعه به شیوه نمونهگیری خوشهای، نمونهای شامل 200 مادر از 5 مرکز پیشدبستانی انتخاب گردید. هرچند پس از کنار گذاردن پرسشنامههای مخدوش و خطخورده، نمونه نهایی پژوهش از 193 مادر تشکیل یافت که 53/3 درصد آنها دارای فرزند پیشدبستانی دختر و 46/7 درصد نیز دارای فرزند پیشدبستانی پسر بودند؛ 56/4 درصد خود را خانهدار معرفی کرده و 43/6 درصد اعلام نموده بودند که در بیرون از منزل نیز اشتغال دارند. میانگین و انحراف معیار سنی مادران حاضر در این نمونه پژوهشی نیز به ترتیب 27/34 و 8/23 بوده است.
جهت گردآوری دادههای مربوط به متغیرهای مورد نظر پژوهش نیز از سه ابزار استفاده گردید: مقیاس صبر بزرگسالان، پرسشنامه استرس والدینی و سیاهه رفتار ناسازگار کودک. ابزار نخست یعنی مقیاس صبر بزرگسالان توسط خرمایی، فرمانی و سلطانی - 1393 - تهیه گردید و دارای 25 گویه است که بر روی یک لیکرت پنج درجهای از کاملاً مخالفم - معادل 1 - تا کاملاً موافقم - معادل - 5 نمرهگذاری شده است.
طراحان این مقیاس، جهت بررسی روایی آن از تحلیل عاملی به روش مولفه های اصلی توام با چرخش واریماکس استفاده کردهاند که بر وجود 5 مولفهی پیش گفتهی صبر یعنی متعالی شدن، شکیبایی، رضایت، استقامت و درنگ دلالت داشته است. سازندگان ابزار به منظور سنجش پایایی آن نیز روش آلفای کرونباخ را به کار برده و ضریب آلفای 0/86 را برای کل مقیاس و دامنه 0/61 تا 0/84 را برای پنج خرده مقیاس آن گزارش نمودهاند. در پژوهش حاضر نیز ضریب آلفای کرونباخ برای کل این مقیاس معادل 0/83 محاسبه شده است.
ابزار دوم که جهت اندازهگیری متغیر استرس والدینی به کار رفته، فرم کوتاه پرسشنامه استرس والدینی ابیدین است که دارای 36 گویه میباشد. سوالات این پرسشنامه بر روی یک لیکرت 5 نقطهای اندازهگیری میشود که در مورد اکثر سوالات از کاملاً مخالفم - معادل 1 - تا کاملاً موافقم - معادل - 5 نمرهگذاری میشوند اما در مورد سوالات 22، 32 و 33 مقیاس دارای برچسبهای متفاوت هستند.
نسخه فارسی این ابزار توسط فدایی و همکاران - 1389 - تهیه شده و جهت بررسی روایی و پایایی آن از روشهای تحلیل عامل تاییدی، روایی همگرا - همبستگی نمره آزمون با مقیاس سلامت خلقی - DASS، محاسبه آلفای کرونباخ و بازآمایی با فاصله زمانی 18 روز استفاده شده است.
ضریب آلفای کرونباخ برای کل آزمون در پژوهش فدایی و همکاران - 1389 - معادل 0/90 محاسبه و نتیجه تحلیل عامل تاییدی نیز موید وجود سه خرده مقیاس اصلی یعنی آشفتگی والدینی، تعاملات ناکارآمد والد-کودک و ویژگیهای کودک مشکلآفرین میباشد. قابل ذکر است که در پژوهش حاضر از نمره کل آزمون به عنوان نمره استرس والدینی افراد نمونه استفاده شده و ضریب آلفای کرونباخ نیز برای کل این مقیاس 0/87 محاسبه گردیده است.
جهت سنجش پرخاشگری کودک نیز از خردهمقیاس برونریزی-پرخاشگری سیاهه رفتار سازگار کودک استفاده شده است.
