بخشی از مقاله
چکیده
یکی از نهادهای فعال در جهت انتقال ایدهها و نوآوریهای بخش کشاورزی، ترویج کشاورزی میباشد. استراتژی مهم ترویج کشاورزی نشر ایدهها، تکنولوژیها و نوآوریهای نوین کشاورزی در همه سطوح بهرهبرداری از کشاورز خردهپا تا کشاورز بزرگ مالک میباشد. در این راستا، طرح نظام نوین کشاورزی یک ضرورت انکارناپذیر و اجتنابناپذیر برای توسعه کشاورزی است. هدف از این پژوهش، شناسایی ضرورتها و الزامات نظام نوین ترویج کشاورزی در جهت توسعه پایدار کشاورزی میباشد. این تحقیق به صورت کتابخانهای صورت گرفت که پس از فیشبرداری از مطالب مفید، در قالب مقاله ارائه گردید.
بکارگیری نظام نوین ترویج کشاورزی آگاهی از این امر و احساس نیاز به این نظام به تنهایی کافی نیست. شرط کافی تدوین، حمایت، اجرا، استمرار این روش است. این مهم زمانی صورت میگیرد و ما را به نقطه مطلوب میرساند و متولیان و دلسوزان امر را راضی میکند که همه بخشهای کشاورزی و سایر بخشهایی که ارتباط تنگاتنگ با این بخش دارند به صورت سیستمی و هماهنگ به ضرورت این موضوع واقف باشند و در راستای عملیاتی کردن آن گام بردارند.
از طرفی، ترویج تکثرگرا که مورد توجه نظام نوین است زمانی جامعه عمل میپوشاند که سایر بخشها شامل معاونتها و مدیریتهای وزارتخانه و سازمانهای جهاد کشاورزی در سطح استانها با آن هماهنگ باشند و به صورت سیستمی عمل کنند. یکی دیگر از ضروریات اجرای طرح نظام نوین ترویج کشاورزی، سرمایه انسانی است. سرمایه انسانی، مهمترین و اساسیترین سرمایه محسوب میشود و توجه به آن میتواند ما را در مسیر توسعه پایدار کشاورزی رهنمود سازد. اگرچه سرمایه مادی و طبیعی جزء عوامل تولید هستند اما از عوامل تبعی محسوب میشوند. بنابراین ضرورت دارد کارشناسان و متخصصین خبره و فعال بخش کشاورزی شناسایی گردد تا زمینه دستیابی به اهداف نظام ترویج کشاورزی فراهم گردد.
مقدمه
افزایش تولیدات کشاورزی به عنوان یک استراتژی در جهت افزایش میزان درآمد و کاهش فقر در مناطق روستایی میتواند نقشی مهمی را در رشد اقتصادی بسیاری از کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه جهان ایفا کند. بنابراین برای بهبود بهرهوری و افزایش درآمد فاکتورهای تولید، توجه به این بخش ضروری به نظر میرسد - . - Owens et al., 2001 در این زمینه نظام ترویج کشاورزی یکی از ابزارهای اولیه انتشار فناوریهای پیشرفته بوده و به طور قطع نقش مهمی را در فرآیند توسعه روستایی ایفا میکند - میرزایی و همکاران، . - 1386
ترویج کشاورزی، یک نظام خدمات آموزشی است که روستائیان را از طریق بهبود روشها و فنون کشاورزی و افزایش کارآیی تولید و درآمد، ارتقاء سطح زندگی و بالا بردن استانداردهای اجتماعی و آموزشی جامعه روستایی تحت تأثیر قرار میدهد - حیدری و همکاران، . - 1384 ترویج کشاورزی، از طریق انتقال تکنولوژیها و نوآوریهای جدید، آموزش و ایجاد ارتباط با کشاورزان جهت تغییر در نگرش، دانش و مهارت آنها - Sinkaiye, 2005 - و همچنین با استفاده از روشهای مختلف ترویجی مانند ارائه پوسترها، برنامههای تلویزیونی و رادیویی میتواند نقش مهمی را در افزایش تولیدات کشاورزی ایجاد نماید .
- Cho and Bland, 2004 - از طرف دیگر ترویج کشاورزی سازوکاری است که از طریق انتقال تکنولوژیهای جدید و مدیریت ایدههای کارا و مؤثر باعث افزایش عملکرد کشاورزی میشود - . - Owens et al., 2001 همچنین ترویج کشاورزی از طریق انتشار اطلاعات در زمینه فعالیتهای تولید کشاورزی، تأمین نهادههای مورد نیاز کشاورزان و مشارکتهای مستقیم با کشاورزان برای حل مسائل کشاورزی آنها نقش مؤثری را در بالا بردن تولیدات کشاورزی ایفا میکند - پیرامون و کرمی، . - 1393
یکی از دلائل عمده عدم توفیق استراتژیهای توسعه در گذشته، عدم تشخیص اهمیت ترویج و سازههای نهادی و انسانی در توسعه هماهنگ جوامع روستایی بوده است. نظام ترویج کشاورزی یکی از نهادهای اساسی برای تحول نهادی و انسانی در جامعه روستایی به شمار میرود. از آنجا که اکثر کشورهای در حال توسعه دارای یک اقتصاد روستایی میباشند، عاملین ترویج در زمینه توسعه این کشورها، نقش حیاتی ایفا میکنند - میرزایی و همکاران، . - 1386 برنامههای ترویج کشاورزی از جمله فعالیتهایی میباشند که از طریق مبادله اطلاعات و بهبود فعالیتهای بازاری باعث افزایش تولیدات کشاورزی شده است.
ترویج کشاورزی ابزاری سیاسی برای بالا بردن امنیت و کیفیت تولیدات کشاورزی است. بنابراین توسعه نوآوریها، اطلاعات کشاورزی و خدمات ترویجی توسط این بخش میتواند باعث بهبود فقر در زمینه دامپروری و تولیدات کشاورزی گردد . - Hasan, 2012 - از دیگر اثرات روشها و برنامههای ترویجی، بهرهمندی 63 درصدی کشاورزان در کشورهایی نظیر کنیا از روشهای مختلف ترویجی از قبیل برنامههای روز مزرعه، نمایشهای گروهی، بازدیدهای گروهی، سمینارها و کارگاههای آموزشی میباشد که نقش قابلملاحظهای را در افزایش تولیدات کشاورزی آنها داشته است - . - Ali-Olubandwa et al., 2011
مطالعه حسن و همکاران - - Hasan et al., 2013 که در راستای تأثیر برنامههای ترویجی بر روی تولیدات کشاورزی در طی سالهای 2009-2010 در اوگاندا صورت گرفته است، نیز حاکی از آن است که رابطه معنیداری بین برنامههای ترویج کشاورزی و افزایش تولیدات کشاورزی وجود دارد. در نتیجه با افزایش برنامههای ترویج کشاورزی، میزان تولیدات کشاورزی بهبود و فقر کاهشیافته است.
همچنین نتایج نشان میدهد که بین برنامه شرکتهای تعاونی و میزان تولیدات کشاورزی یک رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد. به بیان دیگر، مشارکت در ارائه خدمات کشاورزی دولتی، شرکتهای تعاونی، اندازه زمین زارعان و تأمینکنندههای نهادهها به ترتیب 3/42، 9/94، 1/96 و 6/89 درصد باعث بهبود عملکرد محصولات کشاورزی شدهاند و برنامههای ترویج دولتی نسبت به برنامههای ترویج غیردولتی بسیار مؤثرتر و کاراتر میباشد - Hasan. - et al., 2013
مشابها، مطالعه دیگری در نیجریه نشان داد که بین تماسهای مروجین و متغیرهایی از قبیل تعداد کارکنان ترویجی و فاکتورهای مؤثر در حمایت از تکنولوژی برای تولید بیشتر محصولاتی نظیر ذرت رابطه معنیداری وجود دارد. بر اساس یافتههای این تحقیق، حدود 77 درصد کشاورزان با برنامههای رادیویی در ارتباط میباشند و از این طریق میزان اطلاعات کشاورزی خود را دریافت میکنند.
همچنین حدود 18/27 درصد کشاورزان نیز اطلاعات کشاورزی مورد نیاز خود را از طریق دنبال کردن برنامههای تلویزیونی دریافت مینمایند - . - Omobolanle, 2008 مرور این مطالعات حاکی از آن است که بکارگیری اصولی برنامههای ترویج کشاورزی در بالا بردن تولیدات بخش کشاورزی و به دنبال آن توسعه روستایی دارای اهمیت میباشد.
هم اکنون مناسبات جهان در عرصههای مختلف اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی به شدت در حال دگرگونی است. بخش کشاورزی به عنوان یک سازمان بزرگ و درهم تنیده همراه با کلیه مولفه ها و زیربخشهایش برای حفظ بقا و ادامه عملکرد ناگزیر به انجام تعدیلات متناسب با جریانات تغییر می باشد، چراکه نظام ترویج کشاورزی از این قاعده مستثنی نیست. بدین منظور هدف از مطالعه حاضر بررسی ضرورتها و الزامات نظام نوین ترویج کشاورزی در جهت بهبود عملکرد برنامهها و خدمات مختلف ترویجی متناسب با نیازها و شرایط جوامع روستایی میباشد.
یافته ها و بحث اهداف و وظایف ترویج کشاورزی
یکی از نهادهای فعال در جهت انتقال ایدهها و نوآوریهای بخش کشاورزی به بهرهبرداران روستایی، ترویج کشاورزی میباشد. استراتژی مهم ترویج کشاورزی نشر ایدهها، تکنولوژیها و نوآوریهای نوین کشاورزی در همه سطوح بهرهبرداری از کشاورز خردهپا تا کشاورز بزرگ مالک میباشد که از طریق آموزش و ارتباط مستقیم با کشاورزان و بهرهگیری از روشهای مختلف ترویجی از قبیل بازدید ترویجی، ملاقات در مزرعه، برگزاری کارگاههای ترویجی، روز مزرعه، برنامههای رادیویی و تلویزیونی نقش بسیار مهمی در تغییر نگرش، دانش و مهارت کشاورزان در جهت دستیابی به توسعه کشاورزی ایجاد میکند.
اما نبود ارتباط مؤثر و کارآ بین ترویج کشاورزی و بخش تحقیقات تا حدودی دستیابی به این استراتژی را با مشکل روبرو ساخته است. از این رو، افزایش تولیدات کشاورزی به عنوان یک استراتژی در جهت افزایش میزان درآمد و کاهش فقر در مناطق روستایی میتواند نقشی مهمی را در بهبود سایر زمینهها در بسیاری از کشورهای توسعهیافته و در حال توسعه جهان ایفا کند؛ بنابراین برای بهبود بهرهوری و افزایش درآمد فاکتورهای تولید، توجه به بخش ترویج کشاورزی ضروری به نظر میرسد.
به عبارت دیگر، هر چه ارتباط بین ترویج کشاورزی با بخش تحقیقات قویتر باشد وظایف و اهدافی که ترویج کشاورزی به عهده دارد بسیار مؤثرتر صورت میگیرد. از جمله این وظایف که این نهاد در راستای دستیابی به توسعه کشاورزی به عهده دارد و مکمل آنها نوآوریها و پژوهشهای جدید بخش تحقیقات است، شامل موارد زیر میباشد:
-1 مدیریت آمار و اطلاعات بخش کشاورزی در حوزه دهستانهای هر مرکز
-2 پایش مستمر توانمندیها، ظرفیتها و استعدادهای بالقوه بخش کشاورزی
-3 آسیبشناسی مشکلات و موانع موجود در مسیر توسعه کشاورزی دهستان و ارائه راهکارهای لازم
-4 برنامهریزی بهمنظور تشکیل و تقویت نهادها و تشکلهای غیردولتی
-5 پیگیری، هماهنگی و ارائه خدمات مشاوره فنی،آموزشی و ترویجی به بهرهبرداران روستاها بر اساس سیاستهای سازمان
-6 مدیریت و نظارت مستمر بر اجرای طرحها و پروژهها
-7ارائه خدمات مشاوره فنی، آموزشی و ترویجی به بهرهبرداران بخش کشاورزی
-8 برقراری ارتباط مؤثر و مستمر با مددکاران ترویجی، تسهیلگران زن روستایی و کشاورزان پیشرو جهت انتقالیافتههای جدید تحقیقاتی و علمی
-9 برنامهریزی و اجرای فعالیتهای آموزشی و ترویجی در روستا در قالب سایتهای الگویی جامع تولیدی- ترویجی، مزارع نمایشی،کانونهای یادگیری، طرحهای تحقیقی- ترویجی و تحقیقی - تطبیقی و...
-10 زمینهسازی و همکاری با بهرهبرداران کشاورزی در جهت شکلگیری و گسترش نهادها و تشکلهای غیردولتی
-11 مستندسازی فعالیتهای اجراشده و ثبت وقایع و حوادث مهم در روستاها و واحدهای بهرهبرداری
