بخشی از مقاله
چکیده
در بسیاری از موارد موضوع رتبه بندی و اولویت بندی پروژهها در سازمانهای پروژه محور، از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. رتبه بندی و انتخاب پروژه، در واقع به معنی اولویت بندی تعدادی پروژه و تخصیص منابع سازمان فقط در بین آن پروژه ها می باشد تا بواسطه این انتخاب و تخصیص، سود سازمان حداکثر گردد. در انتخاب بهترین ترکیب پروژه برای سازمان نیز عوامل مختلفی دخیل هستند. با توجه به اینکه میزان اهمیت معیارها و میزان تامین معیارها توسط پروژه ها معمولا مبهم و نامعلوم است، در این مقاله از طریق واژه های زبانی و تئوری مجموعه فازی، معیارها وزن دهی شده و درنهایت با استفاده از تصمیم گیری چندمعیاره فازی، پروژه ها اولویت بندی و رتبه بندی می گردند. روش پیشنهادی ذکر شده در این مقاله، در شرکتی که به عنوان یک شرکت پروژه محور مطرح می باشد، به صورت مطالعه موردی مرور شده و با استفاده از نظرات خبرگان این شرکت و روش دلفی فازی، امتیاز پروژه ها و وزن معیارها جمع آوری گردید. سپس با استفاده از روش فازی اشاره شده، رتبه بندی و اولویت بندی پروژه های این شرکت، انجام گرفت.
کلمات کلیدی: رتبه بندی پروژه ها، تصمیم گیری چند معیاره فازی، دلفی فازی
-1 مقدمه
امروزه سطح بندی و دسته بندی پروژه ها براساس گستره دانش مدیریت پروژه بر اساس استاندارد PMBOK از اهمیت بالایی برخوردار می باشد. مدیران ارشد در سراسر دنیا بطور پیوسته با مسائلی از این قبیل مواجه اند که چگونه مناسبترین پروژه ها را از بین پروژه های مختلف در دست بررسی، انتخاب کنند و پروژه های تحت بررسی خود را چگونه انتخاب کنند تا مانع از سوء مصرف منابع گردند - . - Pallai et al, 2002:165-177 باید درنظر داشت که پروژه های تحت بررسی همگی از اولویت یکسان برخوردار نیستند. سؤال مهمی که پیش می آید این است که عوامل اصلی در رتبه بندی چه می باشند و چه معیارهایی اساسی به حساب می آیند.
جهت مشخص شدن اولویت و وزن پروژه ها می توان از مقایسه پروژه ها با چند معیاربهره برد و پروژه ها را با استفاده از این معیارها وزن دهی کرد. بنابراین می توان گفت انتخاب پروژه از نوع مسائل تصمیم گیری چند معیاره است - . - Wey and Wu, 2007:985-1000تاکنون برای رتبه بندی و اولویت بندی پروژه ها از مدل های مختلفی استفاده شده است. از جمله روش های بکار گرفته شده می توان به روش کارت امتیازی متوازن - B.S.C - و خانواده مدلهای تصمیمگیری چند شاخصه - MADM - اشاره نمود که شامل تکنیکهای گوناگونی مانند TOPSIS و AHP و غیره میباشند که به دلیل کاربردی بودن، بسیار مورد استفاده بوده و امروزه استفاده از آنها در تمام زمینهها و رشتههای علمی، تسریع پیدا کرده است.
نکته مشهود در این بین، این است که قضاوت تصمیم گیرندگان درباره میزان اهمیت معیارها و میزان تامین معیارها توسط پروژه ها مشتمل بر دانش مبهم و نامعلوم آنها است که از طریق واژه های زبانی بیان می گردد. بنابراین در این بخش، تئوری مجموعه فازی انعطاف پذیری مورد نیاز برای نمایش عدم اطمینان را فراهم نموده و می تواند موضوع عدم اطمینان و نادقیقی واژه ای را اداره کند و برای اداره اطلاعات نادقیق در مسائل تصمیم گیری دنیای واقعی که ارزش معیارها و گزینه ها در آن دقیقا تعیین نمی شوند، بکار رود. از اینرو تحت محیط تصمیم گیری که ارزش معیارها و پروژه ها به صورت مبهم و نامعلوم بیان شده باشد، میتوان برای حل مساله رتبه بندی و انتخاب پروژه ها، از روش های تصمیم گیری با معیارهای چند گانه فازی استفاده نمود.
بر این اساس، هدف این تحقیق در گام اول یافتن مهم ترین عوامل برای تصمیم گیری و سپس رتبه بندی آنها در بررسی یک مطالعه موردی با استفاده از یکی از تکنیکهای تصمیم گیری چند معیاره فازی می باشد. لازم بذکر است در این پژوهش به عنوان یک مطالعه موردی، شرکتی به عنوان یک شرکت پروژه محور انتخاب شده است. با استفاده از روش دلفی فازی از نظرات خبرگان این شرکت برای وزن دهی به معیارها و همچنین امتیازدهی به پروژه ها استفاده شده است و درنهایت رتبه بندی پروژه ها انجام گرفته است.
-2 مرور ادبیات
رتبه بندی و انتخاب پروژه به معنی مشخص کردن برخی گزینه ها در جهت حداکثر کردن منافع سازمان و تخصیص منابع محدود سازمان فقط در بین همان پروژه ها است - . - Wey and Wu, 2007:985-1000 در دو دهه گذشته مدلهای متنوعی جهت انتخاب پروژه و تخصیص منابع معرفی شده اند. بررسی و دسته بندی سیستماتیک و علمی ادبیات انتخاب پروژه توسط - Chu et al, 1996:141 -149 - و - Cooper et al, 2001:152-180 - و - Zanakis et al, 1995:59-79 - انجام گرفته است.روش دلفی فازی در دهه 1980 میلادی توسط کافمن و گوپتا ابداع شد - . - Cheng and Lin, 2002: 174-186 کاربرد این روش به منظور تصمیمگیری و اجماع بر مسائلی که اهداف و پارامترها به صراحت مشخص نیستند، منجر به نتایج بسیار ارزندهای میشود.
ویژگی این روش، ارائه چارچوبی انعطافپذیر است که بسیاری از موانع مربوط به عدم دقت و صراحت را تحت پوشش قرار میدهد. بسیاری از مشکلات در تصمیمگیریها مربوط به اطلاعات ناقص و نادقیق است. همچنین تصمیمهای اتخاذ شده خبرگان بر اساس صلاحیت فردی آنان بوده و به شدت ذهنی است. بنابراین بهتر است دادهها به جای اعداد قطعی با اعداد فازی نمایش داده شوند و از مجموعههای فازی برای تحلیل نظرات خبرگان استفاده گردد. مراحل اجرایی روش دلفی در واقع ترکیبی از اجرای روش دلفی و انجام تحلیلها بر روی اطلاعات با استفاده از تعاریف نظریه مجموعههای فازی است.
معمولا خبرگان نظرات خود را در قالب حداقل مقدار، ممکنترین مقدار - اعداد فازی مثلثی - ارائه میدهند، سپس میانگین نظر خبرگان - اعداد ارائه شده - و میزان اختلاف نظر هر فرد خبره از میانگین جمع محاسبه میشود آنگاه این اطلاعات برای اخذ نظرات جدید به خبرگان ارسال میشود. در مرحله بعد هر فرد خبره بر اساس اطلاعات حاصل از مرحله قبل ، نظر جدیدیرا ارائه میدهد یا نظر قبلی خود را اصلاح میکند. این فرایند تا زمانی ادامه مییابد که میانگین اعداد فازی به اندازه کافی باثبات شود. در مقالات کاربردهای متعددی از روش دلفی فازی به چشم میخورد. کارساک روش دلفی فازی را درکنار تصمیم-گیری چندمتغیره فازی به منظور اولویتبندی نیازهای طراحی در بکارگیری عملکرد کیفی استفاده کرده است - Karsak,. - 2004:149-163
- Li and Liao, 2007:2043 - درتحقیقی با استفاده از روش دلفی فازی سعی کردهاند تا سطح ریسک عوامل را به منظور ارزیابی ریسک در ائتلاف شرکتها اندازه گیری کنند. در سال های اخیر با توسعه سیستم های نرم افزاری و سخت افزاری پژوهش های زیادی در زمینه استفاده از روش های برنامه ریزی تصادفی در این گونه مسائل انجام شده و مدل های شبکه تصادفی برای تخصیص منابع را پیشنهاد نموده اند . - Mulvey and Vladimirou, 1992:1642-1664 - اما مسأله قابل تأمل عدم اطمینان در اولویت بندی شاخص ها، معیارها و تردید در تصمیم گیریها است. در چنین شرایطی می توان از تئوری فازی، بهره جست. این روش این امکان را فراهم می کند تا با انتخاب و طبقه بندی شاخص ها در شرایطی که با اطلاعات مبهم و غیر دقیق روبرو هستیم، همراه با تلفیق روشهای تصمیم گیری به راه حل بهینه دست یابیم - Sasilkala .and Petrou, 2001:121-137 -
-3 روش دلفی فازی
در اوایل دهه 1950 میلادی طرحی در نیروی هوایی آمریکا به سرپرستی دالکی از شرکت رند، به منظور بررسی نظرهای خبرگان در مورد اینکه انفجار چند بمب اتمی شوروی در آمریکا، موجب چه میزان خسارت در آن کشور می شود، برای بررسی قضاوت خبرگان بوجود آمد . هدف از این روش، دسترسی به مطمئن ترین توافق گروهی خبرگان درباره موضوعی خاص است که با استفاده از پرسشنامه و نظر خواهی از خبرگان، به دفعات و با توجه به بازخورد حاصل از آنها صورت می پذیرد. در واقع این روش بررسی کاملی بر عقاید خبرگان، با سه ویژگی اصلی است - جعفری، : - 114 -91 :1387 پاسخ بی طرفانه به سوالات پرسشنامه ها، تکرار دفعات ارسال سوالات پرسشنامه، دریافت بازخورد از آنها و تجزیه و تحلیل آماری از پاسخ به سوالات بصورت گروهی. در روش دلفی، داده های ذهنی افراد خبره با استفاده از تحلیل های آماری به داده هایتقریباٌ عینی تبدیل می شوند و درنهایت منجر به اجماع در تصمیم گیری می گردد - آذر، . - 167 :1385
-4 انتخاب خبرگان و تشریح مسئله برای آنها
در اولین مرحله استفاده از روش دلفی فازی، باید خبرگان انتخاب و در خصوص موضوع، روش و مدت تحقیق توجیه شوند. برخی از ویژگیهای اصلی برای انتخاب خبرگان بدین شرح است: با مساله مورد بحث درگیر باشند، اطلاعات مداوم از مساله برای ادامه همکاری داشته باشند، دارای انگیزه کافی برای شرکت در فرایند دلفی باشند و احساس کنند اطلاعات حاصل از یک توافق گروهی برای خود آنها نیز ارزشمند خواهد بود - اصغرپور، . - 237 :1385 در مطالعه موردی اشاره شده در این مقاله که در یک شرکت پروژه محور انجام شده است، گروه خبرگان این شرکت در قالب کمیته بهره وری و متشکل از مدیرعامل یا نماینده ایشان، معاون طرح و برنامه، معاون تحقیق و توسعه، مدیر کارخانه، معاون مالی اداری، معاون بازرگانی و مدیر خدمات پس از فروش بوده که 7 نفر می باشند.
-5 تئوری مجموعه فازی
در دنیای انسانی همواره عدم اطمینان وجود دارد. مدل سازی عدم اطمینان در تحلیل تصمیم از طریق تئوری احتمال یا تئوری مجموعه فازی انجام شده است. تئوری احتمال، ماهیت تصادفی تحلیل تصمیم را نشان می دهد. روش های تصمیم
