بخشی از مقاله
چکیده
انعطاف پذیری در طراحی مسکن معاصر را می توان - با توجه به تغییرات ابعاد زندگی و معیشت - به عنوان راه حلی برای جلوگیری از گسیختگی تعاملات بین جامعه، مردم و فضای زیستی در نظر گرفت. مسکن انعطا ف پذیر مسکنی است که می تواند با تغییر نیازهای کاربران سازگار گردد و به درک نیازهای مورد انتظار کاربران با مشارکت آنها منجر شود .
هدف از طراحی این مسکن، امکان انطباق مسکن با نیازهای فیزیکی و روانی متغییر استفاده کنندگان فعلی و دارا بود پتانسیل انطباق پذیزی با فرهنگ و نیازها استفاده کنندگان اینده از جمله مواردی است به تحقیق و مطالعه بیشتر را در جامعه فعلی ایران می طلبد ، می باشد و مباحث پایداری که شامل پایداری اجتماعی - اقتصادی - زیست محیطی می گردد را مد نظر دارد.
معماری سبز در جهت بالا بردن سطح کیفیت زندگی انسانها و ساخت ساختمانهای سالمتر پیش میرود.از این رو طراحی براساس صرفهجویی در مصرف انرژی و توجه به مسایل اقلیمی و ارتباط مطلوب با طبیعت در کنار طراحی فضاهای سکونتی با کیفیت مطلوب و تامین کننده آرامش و آسایش ساکنین آن رویکرد اصلی این طراحی است. بدین منظور هدف از این پژوهش طراحی مسکن منعطف در شهر چابهار می باشد.
مقدمه
آمیزه ای از سنت های سکونت ، همراه با الزامات اقتصادی و دشواریهای زیست سبب می شود که خانواده مجموعه نیاز های خود را در مسکنی برآورد که به واقع حداقل سطح مورد نیاز سکونت او را دارا است . اما غالب خانه هایی که با الگوی حداقلی مسکن طراحی می شوند ، فاقد بهره وری لازم به لحاظ فضایی بوده و ناتوانی آنها درپاسخ گویی بهینه به نیاز های ساکنان روشن است .
عدم امکان تامین زیر بنای کافی برای برخی عملکردها موجب حذف و یا ادغام نا مناسب بعضی کارکردهای دیگر شده وآسایش عمومی افراد خانواده را تحت تاثیر قرار می دهد .همین عوامل موجب عدم موفقیت پروژه های مسکن حداقل شده است. در اکثر مواقع در خانه های حداقلی ، تلاش برای استفاده مناسب از زیر بنای موجود در کاستن مساحت فضاها ، ادغام فضاها در یکدیگر و یا حذف برخی از آنها محدود می گردد .در حالی که می توان با استفاده بهینه از فضاهای خانه وطراحی انعطاف پذیر آنها ، به طیف وسیع تری از نیازهای ساکنان در مساحت های کوچک پاسخ گفت.
انعطاف پذیری به عنوان یک مفهوم راهبردی در طراحی مسکن می تواند زمینه ای را برای تغییر عملکرد و کالبد در مرحله طراحی و در طول زمان استفاده فراهم کند؛ از این طریق است که نیازهای متغیر استفاده کننده در بازه زمانی کوتاه مدت و بلند مدت در روند طراحی مورد توجه قرار می گیرد. این تحقیق در پی آن است که به شرح جنبه های شناختی و طراحانه این رویکرد بپردازد .
با توجه به تعریف مسکن، فضای مسکونی باید بتواند شرایط لازم را برای رشد فردی هر یک از افراد خانواده اعم از خرد و بزرگ فراهم آورد. یعنی هر یک از افراد خانه باید قادر باشند برحسب نیازهای روحی و روانی و علایق خود، فضای مناسب و حریم لازم را برای انجام فعالیت ها و کسب آسایش و آرامش بیابند. در عین حال فضای مسکونی باید بتواند محیط لازم را برای برقراری رابطه خانوادگی و همبستگی آن و حفظ کیان خانواده ایجاد کند.
- حبیبی و همکاران،. - 1380 تغییر روش زندگی، تمایل افراد را به سمت خانه هایی که دارای یک اتاق با سهمی برای فعالیتهای جمعی، اجتماعی باشند بیشتر نموده است هر چند مشاهده می گردد بسیاری از این فضاهای اسمی از بسیاری از فضاهای مشابه در خانه های قدیمی تر و یا خانه های ساخته شده در گذشته کوچکترند - نیکروان مفرد و ارفعی،. - 1381 شاخصی که تا حد زیادی میتواند میزان پاسخگویی به این نیازها را ارزیابی کنند انعطاف پذیری در طراحی مسکن است. با توجه به رشد روزافزون جمعیت ومتعاقباً نیاز گسترده تر به مسکن، مسئله انبوه سازی مسکن، به عنوان یکی از راهکارهای حل بحران در ایران و بسیاری کشورهای توسعه یافته و عمدتاً در حال توسعه مطرح است.
اما تصمیم گیرندگان و تصمیم سازان این عرصه با توجه به اهدافی که دارند، کمتر به دنبال پاسخگویی به مهمترین موضوع یعنی نیاز استفاده کننده هستند و در بهترین حالت ممکن از موضع یک تأمین کننده مسکن و نه یک طراح، تنها به مجموعه نیازهای متداول یک خانواده معمولی توجه می کنند. حال آنکه تفاوت در ساختار اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی و همچنین تغییر نیازها در طول زمان ایجاب می کند که پاسخگویی به نیاز گروه های متنوع تری از جامعه در تأمین مسکن مورد توجه باشد.
این مسئله که پاسخ به آن در بیشترین حد ممکن به تحرکات پویای معماران جامعه به عنوان سرچشمه های خلاق تفکر طراح و برنامه ریز، وابسته است، ایجاب می کند که با ریشه یابی و شناخت نیازهای سکونتی انسان، در ابعاد اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و... به دنبال راهکارهایی باشد تا به بهترین نحو رابطه انسان و فضای زیستی اش را ساماندهی کند. حال آنکه انعطاف پذیری مفهومی است که می تواند به یکی از بهترین حالات ممکن این جستار را به یک راهکار عملی مبدل کند. عدم توجه به تغییرات کالبدی-عملکردی در معماری، تفکر صلب یکسان سازی را همچنان بر مسکن مستولی می گرداند.
بنابراین سازگار کردن مسکن با نیازهای متغیر استفاده کننده امری است که متضمن رضایت انسان از فضای سکونتی و در نتیجه سلامت جامعه در یک تفکر درازمدت است. در مورد بررسی های انعطاف پذیری در این پژوهش می توان آثار جرمی تا و تاتجانا اشنایدر با عنوان مسکن انعطاف پذیر - 2007 - که آخرین مطالعات در مورد "انعطاف پذیری" در زمینه مسکن و نشان دهنده یک تحقیق جامع در اوایل قرن بیستم است، که تعریف و بحث در مورد اصطلاح "انعطاف پذیری" در"مسکن انعطاف پذیر" را با ارائه نقد در وضعیت کنونی مسکن بریتانیا، نشان می دهند و سودمندی اجتماعی، اقتصادی و زیست محیطی را به عنوان منافع مسکن قابل انعطاف معرفی می کنند.
دو مقاله با عنوان " مسکن انعطاف پذیر : به معنی پایان" - - 2005 و " مسکن انعطاف پذیر: فرصت ها و محدودیت ها" - 2005 - و مقاله جان هابراکن با عنوان "طراحی برای انعطاف پذیری" - - 2008 و در ایران نیز به این مقوله پرداخته شده است، به طور مثال مقاله الگویی برای تحلیل انعطاف پذیری در مسکن سنتی ایران نوشته دکتر علیرضا عینی فر که مستخرج از طرح پژوهشی با همین نام در دانشگاه تهران نام برد که به گونه ها و عوامل انعطاف پذیری در مسکن سنتی می پردازد، پژوهش های جلیل اولیا و ... در تمام این منابع انعطاف پذیری در انطباق با تغییرات مسکن با توجه به نیازهای فعلی و آینده کاربران است. به عبارت دیگر، " تفکر بلند مدت " در فرآیند طراحی مد نظر است.
روش تحقیق
این تحقیق با استفاده از مطالعات نظری، بررسی و تحلیل تحقیقات انجام شده است. در این زمینه، بررسی و نقد دیدگاه های مختلف ارائه شده است، در ارتباط با مسکن انعطاف از مطالعات میدانی و تحلیل مجتمع های مسکونی خارجی استفاده شده است تحلیل نتایج حاصله نیز بر اساس شاخص های مورد مطالعه اعم از مسائل زیست محیطی ، اجتماعی،معناری و سازه ایی بوده است.
در رابطه با فعالیت های مجتمع سازی اخیر ، لازم بود تحقیقات و پژوهش های بنیادی و کاربردی صورت گرفته تا نتیجه این گونه تحقیقات بتواند در کاهش عوارض و اثرات منفی پدیده موثر باشد. جهت انجام این پژوهش روش کاربردی - بنیادی توام با توصیف انتخاب شده است. این پژوهش با مرحله تشخیص مسئله و بررسی تجربه های مقدماتی و هدف گذاری شروع شده و در مرحله بررسی نمونه موردی و شناخت و ارزیابی اطلاعات بسط یافته و با ارائه گزینه پیشنهادی طراحی خاتمه می یابد.
مبانی نظری تعریف مسکن: مسکن اسم مکان است بر وزن مفعل به معنای محل آرامش و سکونت که از ماده سکن به معنی آرامش می آید و در اصطلاح به مکانی می گویند که انسان در آن زندگی می کند. در لغت نامه دهخدا مسکن چنین معنی شده: جای باشش و خانه، منزل و بیت، جای سکونت و مقام، جای آرام… - دهخدا، - 1377 انعطاف پذیری :انعطاف پذیری در اصطلاح عام، قابلیت خم شدن، تغییر پذیری، حساس نبودن به اصلاح یا تغییر، آماده ظرفیت داشتن برای سازگاری به مقاصد یا شرایط مختلف، آزادی از خشکی یا سفتی تعریف می گردد. یکی از اصول اساسی طراحی انعطاف پذیر، جلوگیری از عدم انعطاف است . - Schneider & Till, 2005 -
مسکن انعطاف پذیراگرچه: فضای معماری، فضایی کاملاً مشخص است، اما به دلایل مختلف ممکن است نیاز به تغییر در الگوهای طراحی و پیش بینی امکان تغییر در ساختار و فضاهای خانه الزامی گردد. برای مثال در مواردی لازم است ابعاد و اندازه فضاها کاهش یا افزایش یابد تا بتواند با سایر فضاها ارتباط برقرار کند. زمانی که در یک سیستم کالبدی بدون آنکه در اصل آن یا عناصر اصلی اش دگرگونی حاصل گردد، امکان تغییر فضا متناسب با نیازها وجود داشته باشد، انعطاف پذیری معنا می یابد. - مریم غلامی - در مبحث انعطاف پذیری مسکن، دو مفهوم متفاوت قابل تشخیص است، تغییر پذیری و تطبیق پذیری. تفاوت این دو مفهوم در میزان تغییراتی است که افراد می توانند در فضایی که در آن ساکن هستند ایجاد نمایند.
آپارتمانهای هیبتاسیون که در بلوار میشله در حومه فارسی ساخته شد یکی از مواردی بود که ابتکار اجتماعی لوکوربوزیه فرصتی برای بروز یافت. اما تازگی کار لوکوربوزیه تنها در این نیست که در یک ساختمان برای 1600 نفر مسکن فراهم آورده است. جالب ترین جنبه این ساختمان مسکونی فروشگاههای آن است که به جای طبقه اول در طبقات میانی قرار گرفته اند. این ساختمانها در جهت شرق و غرب در کنار جاده أی بنا گشته که راه به دریای مدیترانه می برد. آپارتمانهایی که در دو طبقه ساخته شده اند، به هر دو جانب شرق و غرب پنجره دارند.
