بخشی از مقاله
چکیده
هدف پژوهش حاضر، مطالعه مسائل مرتبط به عوامل پیدایش بلوغ زود رس در کودکان و تعیین راهکارهای پیشگیری از بلوغ زودرس بوده که از طریق بررسی و تحلیل مطالعات و دیدگاه های صاحب نظران و پژوهشگران انجام گردید. مواد و روش ها: این پژوهش یك مطالعه مروری است که با استفاده از منابع متعدد در زمینه بلوغ زود رس در کودکان با جستجوی کتابخانه ای و اینترنتی صورت گرفته است.
نتیجه گیری: بلوغ مرحله ای از زندگی است که توام با تحوالت جسمی و روحی بارزی می باشد که نوجوان هنگام گذر از دوران کودکی به بزرگسالی آن را تجربه می کند . دوران بلوغ ، دوران حکومت سرنوشت انسان است و این که کودک چگونه از آن دوره بگذرد به تمامی به نوع برخورد او با مراحل بلوغ بستگی ندارد بلکه نوع روابط والدین با او و تاثیری که بر ساختار زندگی او می گذراند دارای اهمیت زیاد است . کلید والدین برای تربیت موثر فرزندان در این دوره برابری و احترام متقابل است . اگر چه دوره بلوغ ، مرز مشخصی از نظر سنی ندارد اما معموال سن بلوغ دختران از 11 تا 12 سالگی شروع و تا آخرین سالهای دهه دوم زندگی که رشد جسمانی کم و بیش کامل می شود ، ادامه می یابد .
مقدمه
بلوغ طبیعی دورهای است که طی آن صفات ثانویه جنسی بهوجود میآیند و فرد توان باروری پیدا میکند. تغییرات فیزیکی در دوران بلوغ، نتیجه مستقیم یا غیرمستقیم بلوغ غده هیپوتاالموس در دستگاه عصبی مرکزی، تحریك اعضای جنسی و ترشح هورمونهای جنسی است. اما بلوغ زودرس براساس تعریفهای اپیدمیولوژیك ظاهر شدن عالئم بلوغ از نظر فیزیکی و هورمونی زیر 8 سال در دختران و زیر 9 سال در پسران است.
این روزها با تغییری که در ساختار زندگی شهری صورت گرفته و با توجه به پیشرفتهایی که در زندگی اجتماعی بهوجود آمده بلوغ زودرس در دختران سفیدپوست زیر 7 سال و در سیاهپوستان زیر 6 سال تعریف شده است. این سن در مورد شروع بلوغ است چون همانطور که میدانید بلوغ دورهای چند ساله دارد. بلوغ زودرس کودکان و نوجوانان یکی از مواردی است که امروزه ذهن بسیاری از والدین و کودکان را مشغول کرده وبه عنوان یکی از نگرانی های والدین کودک در سن رشد مورد توجه قرار گرفته است.
بلوغ، یك دورهی زمانی است که طی آن پسر یا دختر در حال رشد، تحت فرآیند رشد جنسی قرار میگیرد. دوران بلوغ شامل یك سری تغییرات فیزیکی میشود که این تغییرات منجر به قابلیت باروری شخص و شکلگیری صفات ثانویه جنسی - مانند رشد موهای ناحیه تناسلی - در او میشود. درحالیکه فرآیند بلوغ، موجب تغییرات بیولوژیکی و جسمی در فرد میشود، تأثیراتی نیز بر رشد عاطفی و روانی او نیز دارد. عالئم اولیه صفات ثانویه جنسی در دختران افزایش سایز و قوام سینه ها و رشد موهای زائد زیر بغل و ناحیه تناسلی و در پسرها رشد و تغییر رنگ اسکروتوم یا کیسه بیضه ها و افزایش اندازه بیضه ها همراه با رشد موهای زائد می باشد که اغلب با تغییراتی در حاالت روحی و روانی کودک نظیر پرخاشگری و زودرنجی همراه می گردد.
شروع شدن پروسه بلوغ زود تر از زمان نرمالش، بلوغ زودرس نامیده می شود. در دختران ۵ برابر بیشتر از پسران است. در سه چهارم موارد علت آن مشخص نمی شود. امروزه این اختالل شایع است. در مورد سن بلوغ زودرس کمی اختالف نظر وجود دارد که این اختالف عقیده به علت متفاوت بودن شرایط جغرافیایی، ژنتیك، تغذیه و عوامل دیگر می باشد. بیشترین توافق برای بلوغ زودرس سن کمتر از 8 سال می باشد. دخترانی که بلوغ زودرس دارند از نظر اخالقی تهاجمی تر از دختران با بلوغ طبیعی هستند.
مفاسد اجتماعی از جمله اعتیاد، رفتارهای ضد اجتماعی و آزار دادن والدین در این افراد بیشتر است. آرزو ها و امیدهای متفاوتی دارند و افسردگی و مشکالت در مدرسه از جمله گرفتن نمرات کم در این افراد زیاد تر است. در بسیاری از موارد علت آن ناشناخته باقی می ماند ولی در موارد نادری ممکن است اختالالتی در هورمون های تخمدان، تیروئید و فوق کلیه و یا هورمون های دیگر باشد.
تومورهای این نواحی و عفونت ها و تومور های مغزی و صدمه مغزی نیز می تواند مسبب آن باشد. خوردن غذاهای کنسروی به علت داشتن مواد نگهدارنده و استفاده زیاد از لوسیون و مواد آرایشی و عطرها و شامپوها که حاوی مواد شیمیایی مثل فنول و فیتو استروژن و غیره باشند و همچنین استفاده از تولیداتی که مواد نگهدارنده دارند می توانند با هورمون های بدن تداخل کنند و در ایجاد بلوغ زودرس موثر باشند. بلوغ زودرس می تواند اثرات معکوس روی سالمتی داشته باشد. مثالً ممکن است باعث دیابت و سایر بیماری ها در سال های بعدی زندگی شود. تحقیقات نشان داده است که استرس زیاد در ایجاد بلوغ زودرس موثر است. توکسین های محیطی نیز بی تاثیر نمی باشند.
بلوغ زودرس به دو نوع اصلی مرکزی و محیطی تقسیم میگردد
.1نوع مرکزی تحت تاثیر محوراصلی بلوغ شامل غدد هیپوتاالموس –هیپوفیز- آدرنال یا غده فوق کلیوی میباشد که از مغز فرمان گرفته صفات ثانویه جنسی هم جنس را در کودک بصورت زودهنگام با توالی بلوغ عادی متطاهر میکند این کودکان نسبت به همساالن خود جثه وقد بلندتری دارند وعالیم بلوغ را زودتر از سایر نوجوانان بروز میدهند ولی برخالف انتظار والدین و گاهی پزشکان نهایتا بدلیل تعجیل در بلوغ نسبت به همسنان خود از قد کوتاهتری برخوردارشده و اغلب محدوده قد این کودکان کمتر ازحد پایین جاده سالمتی خواهد بود
.2نوع محیطی تحت تاثیر اختالالت ایزوله غدد فوق کلیوی یا تخمدانها در دختران و بیضه ها و طناب های اسپرماتیك یا سایر بیماریهای غدد و متابولیك بدون فرمانگیری از مغز اتفاق افتاده میتواند باعث بروز عالیم ثانویه جنسی بدون رعایت توالی معمول مراحل بلوغ و گاها عالیم بلوغ غیر همجنس در کودکان شود بدین معنی که ممکن است در دختری عالیم بلوغ زودرس با فنوتایپ مردانه را ایجاد نماید.بنابراین محقق در پی دست یابی به عوامل پیدایش بلوغ زود رس در کودکان وتعیین راهکارهای پیشگیری از بلوغ زودرس می باشد.
در رابطه با عوامل پیدایش بلوغ زود رس در کودکان ، پژوهشهای بسیاری در خارج از ایران انجام گرفته است. ایران نیز پژوهشهایی در این زمینه انجام شده است که حاکی از توجه پژوهشگران ایرانی به این زمینه می باشد برای مثال: بهنیافر - - 1991 در پژوهشی تحت عنوان سن بلوغ دختران در حقوق ایران با مطالعه تطبیقی پرداخت و به این نتیجه دست یافت که دوران بلوغ ، دوران حکومت سرنوشت انسان است و این که کودک چگونه از آن دوره بگذرد به تمامی به نوع برخورد او با مراحل بلوغ بستگی ندارد بلکه نوع روابط والدین با او و تاثیری که بر ساختار زندگی او می گذراند دارای اهمیت زیاد است.
ضرورت و اهمیت تحقیق
آنچه اهمیت دارد این است که بلوغ زودرس اگر زود تشخیص و ردیابی شود، اشکالی در رشد ایجاد نمیکند. بررسیهای تشخیصی در این مورد بستگی به فرد دارد اما بهطور کلی هر کودکی که زیر 6 سال عالئم را نشان میدهد باید MRI، سیتیاسکن و آزمایشهای مختلف در مورد او انجام شود اما در سنین کمی باالتر با معاینه و براساس شواهد بالینی بررسیهای الزم را انجام میدهد. اندازهگیری میزان هورمونهای بلوغ در این مورد بسیار کمكکننده است و میتواند کمكکننده هم باشد، چون هنگام بلوغ، مغز هورمون خاصی ترشح میکند که هم در بدن دختر و هم در بدن پسر ترشح میشود اما تفاوت آن در محل اثر هورمونهاست.
در مورد برخی والدین که از هورمون رشد برای کودکشان استفاده میکنند باید گفت، این هورمون درصورتی باید استفاده شود که کمبود هورمون رشد داشته باشد و در استفاده از آن تنها بهدلیل بلند قد شدن کودک باید دقت کرد. والدین باید با ایجاد رابطه صادقانه و دوستانه با دختر یا پسر مبتالی خود، برای او پیدایش این تغییرات را توضیح دهند و او را از مراقبتهای ضروری آگاه کنند.
ارتباط والدین با معلمان فرزندشان بهمنظور برقراری ارتباط دوستانه آنان با بچههای همسن خود و جلوگیری از ایجاد مشکالت روانی در این زمینه بسیار اهمیت دارد. رعایت عوامل و شرایط فردی، خانوادگی و اجتماعی قابل کنترل - عوامل و شرایط ذکر شده در مورد علل بلوغ زودرس - بهمنظور تعدیل و کاستن از عوارض و پیامدهای بلوغ زودرس در زندگی حال و آینده این افراد نیز حائز اهمیت است. مراجعه به پزشك متخصص برای بررسی و درمان زودرس بلوغ برای پیشگیری از مشکالت استخوانبندی، رشد قدی و فیزیکی و انجام معاینهها و آزمایشهای مداوم یکی از وظایف مهم والدین در این موارد است
تاریخچهی روانشناسی بلوغ
بلوغ موضوع جدیدی نیست که رشتههای گوناگون علوم مورد توجه قرار میگیرد، بلکه از زمانهای دور موضوع بلوغ مورد توجه دانشمندان بوده است. سیر تاریخی مطالعه بر روی نوجوانی و بلوغ حاکی از آن است که افالطون آن را در نظر داشته و نوشتههای پراکندهای از وی در دست است. از آثار بدست آمده از ارسطو میتوان دریافت که وی مطالعهی وسیعی پیرامون بلوغ دارد.
ارسطو معتقد بود که این مرحله از زندگی مرحلهی رویاها، خیالبافیها و آرزوطلبیهاست. ارسطو، تغییرات مربوط به بلوغ جنسی را شرح داده و تاریخ تقریبی آن را در نزد دختران و پسران یونانی، در حدود چهارده سالگی تعیین کرده است. او معتقد بود که تغییرات جسمانی پسران، معلول فعالیت غدههای جنسی است. در خصوص تغییرات روانی همزمان با تغییرات جسمانی نیز، ارسطو بر این باور بود، که باید دختران را به علت فعالیت جنسی، حفظ و حراست کرد.. از پیشگامان مطالعه در فرآیند بلوغ، که به طور مدون و علمی مطالعاتی صورت داد و در کتابی جمعآوری کرد، ژان ژاک روسو بود که در کتاب «امیل »…کودکی را، تصور مینماید که به تعلیم و تربیت وی همت میگمارد.
در این کتاب چگونگی تربیت فرد در هر یك از دوران زندگی از جمله دورهی نوجوانی آورده شده است و همان گونه که مالحظه شد، روسو بیشتر جنبهی تربیتی دوران بلوغ را در نظر داشته است. اوایل قرن بیستم نویدبخش مطالعهی عمیق و جدی بر روی بلوغ و نوجوانی است. این امر به ویژه، توسط روانشناسان آمریکایی صورت گرفت که مطالعات ارزندهای را به جهان علم، ارائه دادند. در این قرن بدون تردید میتوان گفت: « جان استانلی هال» از پیشگامان محققین دورهی بلوغ است و اوست که برای نخستین بار در سال ۵191، کتابی تحت عنوان بلوغ به چاپ رساند که مورد استقبال و توجه والدین، مربیان و به خصوص روانشناسان آن عصر قرار گرفت، به طوری که او را پدر روانشناسی نوجوانی - بلوغ - نامیدند و قرن بیستم را عصر نوجوان شناسی علمی لقب دادهاند. به هر صورت در دنیای امروز، مطالعه در فرآیند بلوغ از اهمیت خاصی برخوردار است و قسمت عمدهی این مطالعات و پژوهشها مربوط به علم روانشناسی اجتماعی و کودک است
ابعاد مختلف بلوغ
بلوغ مقولهای است چند بعدی که انسان در طی حیات خود، بر اساس زمان و دورههای زندگی به ابعاد مختلف آن میرسد که میتوان اینگونه آن را تقسیم کرد:
بلوغ جسمی، بلوغ جنسی، بلوغ روانی، بلوغ سیاسی، بلوغ اجتماعی، بلوغ اقتصادی و بلوغ فرهنگی.
- 1 بلوغ جسمی منظور از بلوغ جسمی، رشد و تکامل اعضای بدن است به گونهای که
رشد قد و قامت، استخوانبندی و سایر اعضای بدن به حد نهایی پختگی و کمال خود میرسند. فیزیولوژیستها با معدلی که از جریان رشد جسمی افراد کشورهای مختلف در سالهای مختلف عمر بدست آوردهاند به این نتیجه رسیدهاند که ارگانیزم انسان تا ۵ سال اول زندگی به طور سریع رشد میکند. پس از آن تا آغاز دورهی بلوغ رشد آن به کندی میگراید و دوباره در دورهی بلوغ رشد بدن افزایش مییابد و اوج کمال این رشد را در اندامهای بدن -29۵2 سالگی دانستهاند. آنها عامل وراثت، تغذیه و موقعیت جغرافیایی و آب و هوا را بر بلوغ جسمی مؤثر دانستهاند.
- 2 بلوغ جنسی منظور از بلوغ جنسی، مرحلهای است که فرد با رسیدن به این مرحله
قادر به ایفای نقش جنسی خواهد بود و این نقش در عامه به تولیدمثل نیز تعبیر میشود. طبق تحقیقات بسیاری از روانشناسان از بین تمامی تغییراتی که اندامها و اعضای جسمی نوجوان پیدا میکند، رشد و تغییرات اندامهای جنسی از اهمیت ویژهای برخوردار است. اهمیت رشد، تغییر و تکامل اندامهای جنسی در مرحلهی بلوغ، آنقدر زیاد است که به طور معمول بارزترین علامت فرارسیدن بلوغ به حساب میآید.
به این ترتیب رشد و تغییر در اندامهای جنسی در مرکز و کانون توجه قرار میگیرد و محرک تغییرات دیگر میشود؛ مثل رویش مو در نقاط مختلف بدن، به عبارت دیگر، آنچه شاخص و میزان تمیز دو جنس زن و مرد از یکدیگر و تفاوت این دو از دوران کودکی میشود، توسط این اندامها به ظهور میرسد. به طور کلی بلوغ جنسی؛ به معنای رسیدن به سن تولیدمثل است که با ازدیاد هورمونها آغاز میشود. در این شرایط، غدد جنسی از خواب بیدار شده و تمایالت جنسی را به وجود میآورند.
بلوغ زودرس بلوغ زودرس پدیدهای فیزیولوژیك است که در هر دو جنس پسر و دختر دیده میشود، همانگونه که از نام آن برمیآید، در این حالت فرد زودتر از همساالن خود، عالئم و آثار بلوغ را ظاهر میسازد. شایعترین زود رس 11-11 سالگی است و به طور کلی، ظهور عالئم بلوغ، قبل از سن 11 سالگی در پسران و قبل از 8 سالگی در دخترها زودرسی بلوغ تلقی میشود. بلوغ زودرس به دو نوع حقیقی و کاذب تقسیم میشود.
بلوغ زودرس حقیقی به مواردی اطالق میشود که عامل ایجاد آن تغییرات وراثتی بدون ضایعهی جسمی مشخص باشد و یا اینکه اختالالتی در مغز به وجود آید. بلوغ زودرس کاذب به مواردی اطالق میشود که صفات ثانویه جنسی به علت پرکاری و یا تومورهای غدد فوق کلیوی، تخمدان و یا بیضهها زودتر آشکار شود. تغذیه از عوامل مؤثر در شروع بلوغ میباشد.زیادهروی در مصرف غذاهای مقوی و محرک به علت افزایش تحریکات عصبی، میتواند موجب بلوغ زودرس شود.
کمبود کلسیم و منیزیم در رژیم غذایی و در مقابل مصرف بیشتر مواد غذایی فسفردار، مانند گوشت و تخممرغ به تدریج باعث باال رفتن تحریکات عصبی و تقویت قوای جنسی شده و در بلوغ زودرس مؤثر میباشند. عوامل دیگر در بلوغ زودرس تربیت خانوادگی و محیط اجتماعی را میتوان ذکر کرد. در جوامع فاسد آگاهی زود و بیموقع کودک از مسائل جنسی و همچنین آزادی روابط بین زن و مرد به تدریج باعث ترشح زودرس هورمونهای جنسی و بلوغ زودرس میشود. نوجوانی که به بلوغ زودرس دچار شده است، به علت وضعیت خاص روانی و جسمانی خود، بیشتر در یك حالت افسردگی و اضطراب به سر میبرد و عدهای از آنها نیز بیش از حد، زودرنج و حساس میشوند و به علت کمرویی و احساس خجالت از حضور در گروه همساالن، کنارهگیری کرده و به تدریج گوشهگیر و منزوی میشوند. پس میتوان گفت، بلوغ زودرس در واقع نوعی بیماری است و والدین دلسوز میبایست با دیدن اولین عالئم بلوغ زودرس در فرزندان خود، وی را به متخصص ارجاع دهند تا بر اساس علتیابی به درمان آن اقدام نمایند.
- 4 بلوغ روانی آن نوع پختگی روحی را که به انسان قدرت تشخیص مسائل و مصلحت زندگی میبخشد، در اصطالح بلوغ روانی میگویند. در این صورت، فرد با برخورداری از بلوغ روانی، به قبول مسئولیتهای اجتماعی نظیر پذیرفتن شغل، تشکیل خانواده و ایفای نقش محوله قادر بوده و قدرت رویارویی با مشکالت پیچیدهی زندگی را دارا خواهد بود. وراثت، شرایط زندگی، عوامل فرهنگی، تأثیرات محیطی و اجتماعی، هر یك به نوبهی خود در چگونگی رشد روانی فرد مؤثرند. لذا رسیدن به مرحلهی بلوغ روانی، سن مشخص ندارد و متأثر از عوامل تربیتی خانوادگی است.
عده ای از دانشمندان معتقدند که بلوغ روانی، زودتر از بلوغ جنسی شروع میشود و به عقیدهی آنها، بلوغ روانی از 12-11 سالگی شروع میشود. همان طور که از لحاظ جسمی در شروع بلوغ، جهشی در رشد اعضای بدن ایجاد میگردد، تغییر ناگهانی حاالت روانی نوجوان را هم میتوان در دوران بلوغ، یك جهش روانی و عاطفی دانست.
از مهمترین تغییر و تحوالت روانی که در یك نوجوان پدید میآید میتوان بیداری عواطف و احساسات جنسی وی نسبت به جنس مخالف، عصیان و پرخاشگری، تمایل به زندگی گروهی در میان همساالن، اندیشیدن، استدالل کردن منطقی و گرایش نوجوان به تنهایی و انزوا را نام برد.
