بخشی از مقاله
چکیده:
یک چهارم جمعیت جهان را مسلمانان تشکیل میدهند. مسلمانان الزامات خاصی را در رژیم غذایی خود دارند و بسیار مشتاق به حمایت و رعایت اصول مذهبی خود هستند. برای مسلمانان بسیار مهم است که مواد غذایی مورد مصرفشان حلال و عاری از هرگونه آلودگی باشد.
بازار مواد غذایی حلال در طول دهه گذشته به سرعت رشد کرده است و در حال حاضر به ارزش سالانه حدود 632 میلیارد دلار در مقیاس جهانی تخمین زده شده است. تعدادی از بازارهای کلیدی مواد غذایی حلال عبارتاند از: اندونزی، امارات متحده عربی، ایران، مالزی، مصر، ترکیه، سوریه. این مقاله به بررسی مفاهیم حلال و حرام، الزامات مرتبط با تولید گوشت حلال، بازار مواد غذایی حلال و استانداردهای مربوط به آن میپردازد.
مقدمه:
بیتردید انسان هم مانند سایر موجودات زنده، برای ادامه حیات به غذا نیاز دارد و هر چیز که قابل جویدن و بلعیدن باشد میتواند غذای او را تشکیل دهد؛ اما چرا انسانها هر آنچه را که قابل خوردن باشد، نمیخورند؟
این کار میتواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ مانند مطبوع نبودن غذا، فساد غذا، متنفر بودن طبع انسان از آن و دلایل دیگر. گاهی شریعت و آئین، خوردن بعضی از غذاها را برای پیروانش ممنوع میکند
اسلام، همراه با سایر ادیان در جهان، مفاهیم روشن و مشخصی از حلال و حرام را معرفی کرده است که پیروان آن باید به آن پایبند باشند. بسیاری از این مفاهیم و مظاهرشان را میتوان در زمینههای تولید و مصرف مواد غذایی و محصولات دیگر مشاهده کرد. به عنوان مثال مسلمانان، مفاهیم حلال و حرام را بیشتر در مصرف غذا به کار میبرند
یک چهارم جمعیت جهان را مسلمانان تشکیل میدهند که یکسری قوانین و الزامات خاصی را در رژیم غذایی خود دارند و بسیار مشتاق به حمایت و رعایت اصول مذهبی خود هستند - . - 11 هر مسلمانی از لحاظ اعتقادی نسبت به اهمیت موضوع غذای حلال آگاه است و برای مسلمانان بسیار مهم است که مواد غذایی مورد مصرفشان حلال و عاری از هرگونه آلودگی باشد
راهنماییهای اساسی در مورد قوانین مربوط با مواد غذایی حلال، در قرآن آورده شده است. زندگی یک مسلمان همواره حول محور مفهوم حلال و حرام میچرخد و قوانینی که در این زمینه هستندکاملاً جامع است و نه تنها برای خوردن و نوشیدن بلکه در زمینه امرار معاش، لباس و خرید و فروش با دیگران نیز کاربرد دارند اماعمدتاً این مفاهیم بر مواد غذایی تمرکز دارند. همه مردم در مورد مواد غذایی که میخورند نگران هستند: مسلمانان در مورد حلال بودن مواد غذاییشان، یهودیان در مورد کوشر - حلال - بودن مواد غذاییشان و نیز هندوها، بودائیها و برخی از گروههای دیگر که مواد غذایی گیاهی مصرف میکنند
مفهوم حلال و حرام حلال یک واژه عربی است که به معنی مجاز، اجازه دادهشده، مورد تأیید، قانونی، حقوقی یا مشروع است.
علاوه بر این، این کلمه به مفهوم طیب - سالم و خوب - نیز می باشد که در قرآن نیز آورده شده و مخالف لغت حرام، به معنی ممنوع - ناپاک - ، میباشد
مفهوم »حلال و پاکیزه« بارها در قرآن کریم ذکر شده است:
»ای مردم! از آنچه در زمین است، حلال و پاکیزه بخورید! و از گامهای شیطان، پیروی نکنید! چه اینکه او، دشمن آشکار شماست!« - بقره، آیه - 168 »پس از آنچه خدا روزیتان کرده است، حلال و پاکیزه بخورید و شکر نعمت خدا را بجا آورید اگر او را میپرستید!« - نحل، آیه . - 114
حلال و حرام قوانین و مقرراتی هستند که به تمام جنبههای زندگی اعمال میشوند و هنگامی که در ارتباط با غذا و دیگر کالاهای مصرفی استفاده میشود، به معنی مجاز برای مصرف و مورد استفاده توسط مسلمانان است. کاربرد واژه حلال، با توجه به افزایش تقاضای مصرفکنندگان برای محصولات حلال، در صنعت مواد غذایی متداول تر شده است. در مفهوم کوتاه، حلال یعنی سالم، پاک، طبیعی - ارگانیک - ، یک محصول برتر و سازگار با محیطزیست
طبق تعریف رسمی مقامات، غذاهای حلال آنهایی هستند که عاری از هر گونه اجزایی که مسلمانان با توجه به قانون اسلامی از مصرف آن منع شدهاند، میباشند
دلایل اساسی برای ممنوعیت استفاده برخی از مواد غذایی، وجود ناخالصیها و یا مضر بودنشان برای سلامتی میباشد - . - 14 برخی از دانشمندان تلاش کردهاند تا بر اساس درک علمی خود، برخی از این ممنوعیتها را توضیح دهند:
مردار و حیوانات مرده برای مصرف نامناسب هستند زیرا فرایند پوسیدگی در آن ها منجر به تشکیل مواد شیمیایی که مضر هستند، میشود . - 5 - خونی که از بدن تخلیه میشود شامل باکتریهای مضر و محصولات حاصل از سوخت و ساز بدن و سموم می باشد
خوک به عنوان یک ناقل، کرمهای بیماری زا را وارد بدن انسان میکنداکثراً. عفونت با Trichinella spiralis و Taenia soliumare ، وجود دارد. ترکیب اسید چرب چربی گوشت خوک با سیستمهای بیوشیمیایی و چربی انسان ناسازگار است 15 - و9و - 5 مسکرات نیز برای سیستم عصبی مضر میباشد و بر حواس و قضاوت انسانی تأثیرگذار است. در بسیاری از موارد آنها را به مشکلات اجتماعی و خانوادگی و حتی از دست دادن جان می کشاند
حکمتهای حلال و حرام بودن گوشت حیوانات مذهب یک عامل اساسی در تعیین پرهیز از مواد غذایی، حرامها و برخی مقررات خاص که نسبت به مصرف گوشت وجود دارد، میباشد. برخلاف سایر گروههای مصرفکننده که خریدشان تحت تأثیر شیوه زندگی، فرهنگ، رژیم غذایی و نگرانیهای مربوط به سلامتی میباشد، تصمیم به خرید مسلمانان به طور معمول تحت تأثیر حلال بودن گوشت می باشد
دین اسلام حیوانات حلالگوشتی را که به طریق غیرشرعی کشته شوند،مثلاً بر اثر مرگ طبیعی یا... بمیرند، حرام میداند. حتی طریقه ذبح حیوانات، حرام بودن و نجاست و یا حلال بودن و پاکیزگی گوشتها را تعیین می کند و به کیفیت انجام آن بستگی دارد و اگر با همه شرایطش صورت پذیرد، گوشت حلال و پاکیزه خواهد بود
مذاهب و آیین و ملل های مختلف در مورد مسئله گوشتخواری قوانین خاص خودشان را دارند به طور مثال:
آیین بودا گوشت تمامی حیوانات را تحریم کرد و این تفریط در مقابل افراطی بود که در میان برخی ملل ها جریان داشت زیرا آنان هر گوشتی را مباح دانسته و می خوردند حتی گوشت انسان را. گروهی از اعراب، گوشت چهارپایان، موش و مارمولک را میخوردند، حتی گوشت حیواناتی را که بر اثر خفگی، ضربه خوردن، دریده شدن توسط حیوانات دیگر، افتادن از بلندی و... میمردند را مباح میدانستند. مغولان، هر نوع گوشتی را که قابل خوردن بود، میخوردند، هر چیزی که در شکار نصیب آنان میشد، شامل: گرگ، روباه، سگ، موش، مار،...
چینیها نیز انواع حیوانات حتی کرم، گربه و سگ را میخوردند.
امروزه نیز در بین انسانها شاهد تشکیل انجمنهایی چون »انجمن حشره خواران« هستیم که در روزهای معینی از سال گرد هم میآیند و حشراتی مثل سوسک، ملخ، مگس، ... را میخورند
اما دین اسلام در مسئله گوشتخواری، بر اساس نیاز طبیعی انسانها به تغذیه با گوشت، چهارچوب خاصی را مقرر نمود به طور مثال: از انواع حیوانات دریایی، فقط ماهیان پولکدار، از حیوانات اهلی که در خشکی زندگی میکنند، گاو، گوسفند، شتر، آهو، گوزن، ... را حلال کرد. درندگانی مثل شیر، پلنگ،... و حشرات را نیز حرام دانست.
در مورد گوشت پرندگان دو قاعده کلی بیان شده است:
1. هر پرندهای که هنگام پرواز، بال نزدنش بیش از بال زدنش باشد، حرام و بالعکس آن حلال است.
2. هر پرندهای که چینهدان، سنگدان و خار مانند عقب پا، یا یکی از آنها را داشته باشد، حلال وگرنه حرام است - . - 1 به طور کلی حرامگوشتها عبارتاند از:
▪ مردار و یا حیوانات مرده
▪ حیوانات دارای خون جهنده و یا منعقدشده
▪ خوک و تمام محصولاتی که از آن به دست میآید
▪ حیواناتی که بدون تلفظ نام خدا کشتار میشوند
▪ حیوانات که به گونه ای کشته شوند که خونشان به طور کامل تخلیه نشود
▪ حیوانات ذبح شده درحالیکه نام غیر خدا برایشان تلفظ شود
▪ مسکرات از همه نوع، از جمله الکل و مواد مخدر
▪ حیوانات گوشت خوار با دندانهای نیش، مانند شیر، سگ، گرگ، یا ببر
▪ پرندگان با پنجههای تیز - پرندگان شکاری - ، از قبیل شاهین، عقاب، جغد، یا کرکس
▪ حیواناتی مانند قورباغهها و مارها
تشابه برخی از احکام حلال و حرام در اسلام با تورات و انجیل در تورات، در مواردی به حکم خوردنیها پرداخته شده است که با احکام اسلامی همگونی دارد. از جمله موارد زیر:
حیوانات خشکی اگر دارای سم دوشقّه نظیر سم گوسفند داشته باشند و درعین حال نشخوارکننده باشند، حلال وگرنه حرام هستند. هیچ حیوان دریایی حلال نیست مگر آنکه بال و پولک داشته باشند کهعملاً مختص به ماهی پولکدار دارای باله است. تمامی حشرات بجز جیرجیرک و ملخ حرامگوشت هستند. همه حیوانات کوچکی که در درون خاک میلولند، حرام اند. هر حلالگوشتی که ذبح نشده باشد و مردار شود حرامگوشت است. از جمله موارد اختلافی که وجود دارد به شرح زیر است:
شتر در اسلام حلال و در فقه تورات حرام است. شترمرغ در دیدگاه تورات حرام ولی در اسلام مورد اختلاف است. از موجودات دریایی میگو، ملخ دریایی در اسلام حلال و در تورات حرام اند. غاز در اسلام حلال و در تورات حرام است
ملاک حلال و حرام بودن ماهی فقهای شیعه اتفاق نظر دارند که حلال بودن حیوانات دریایی دارای دو ملاک اصلی است:
1. عنوان ماهی بودن بر آنها صدق کند. از جهت شکل و اندام فیزیکی از خانواده ماهیان باشد.
2. فلس داشته باشند.
پس اگر حیوان آبزی، ماهی نبوده ولی دارای فلس باشد حلال نیست؛ و نیز اگر ماهی بوده ولی فلس نداشته باشد باز هم حلال نخواهد بود؛ بنابراین ماهی فلس دار حلال است و این تنها ملاک حلال بودن موجود آبزی است.
دیدگاه فقهای اهل سنت در این رابطه این است که خوردن هر نوع ماهی حلال است و شرط اساسی حلال بودن آبزیان این است کهصرفاً از خانواده ماهیان باشند؛ بنابراین وجود فلس در ماهی به هیچوجه ملاک و شرط حلال بودن نیست و هیچ یک از رهبران مذاهب اربعه متعرض فلس نشدهاند
گوشت حلال یک محصول ممتاز در بازار مواد غذایی معمولاً تصمیمگیری مصرفکنندگان برای خرید گوشت اغلب بر اساس احساس سلامت، ایمنی و صفات حسی مانند رنگ، تردی، آبدار بودن و عطر وطعم میباشد؛ اما مسلمانان در تصمیمگیری برای خرید گوشت، وضعیت حلال بودنشان را در اولویت قرار میدهند. علاقه به مصرف گوشت حلال به طرز چشمگیری رو به رشد است
مصرف غذاهای حلال تنها به جمعیت مسلمان محدود نمیشود، مصرفکنندگان کالاهای دیگر و افراد غیرمسلمان نیز با توجه به شهرت بسیار خوب غذای حلال به عنوان محصولات غذایی سالم و ایمن و به دلیل رفتار انسانی با حیوانات به هنگام کشتار - رعایت حقوق حیوانات سیراب بودن، عدم کشتار در شب، عدم ذبح حیوان باردار و... - ، به دنبال مصرف غذای حلال می باشند
خداوند مؤمنان را از آنچه که ممنوع است بازمیدارد و همچنین به خوردن مواد غذایی حلال دعوت میکند.
»ای کسانی که ایمان آوردهاید! از نعمتهای پاکیزه ای که به شما روزی دادهایم، بخورید و شکر خدا را بجا آورید اگر او را پرستش میکنید. خداوند، تنها - گوشت - مردار، خون، گوشت خوک و آنچه را نام غیر خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود، حرام کرده است. - ولی - آن کس که مجبور شود، در صورتی که ستمگر و متجاوز نباشد، گناهی بر او نیست - و میتواند برای حفظ جان خود، در موقع ضرورت، از آن بخورد - خداوند بخشنده و مهربان است.« - سوره بقره: آیه - 172-173
الزامات لازم برای تولید گوشت حلال اکثر مسلمانان ممکن است در هنگام خرید، آرم حلال محصول را حتی قبل از چک کردن تاریخ انقضاء، بررسی کنند. در قرآن کریم به نیازهای اساسی و پایه برای تولید گوشت حلال، اشاره شده است. اگرچه اغلب حلال بودن گوشت، معادل با ذبح حلال یا اسلامی تصور می شود، اماعملاً چیزی فراتر از اینهاست.
تولید گوشت حلال شامل کنترل نقاط بحرانی زیادی از زمان تولید تا زمان مصرف میباشد تا اطمینان حاصل شود که گوشت به شیوهای قابل قبول تولیدشده و در تمام مدت تولید، هیچ آلودگی خارجی با مواد حرام نداشته اند. متأسفانه، صنعت مواد غذایی اغلب غافل از الزامات مورد نیاز مصرفکننده مسلمان میباشند و یا اغلب برای منافع پولیشان، به جعل و تقلب روی میآورند
