بخشی از مقاله
چکیده
فرش شاهکار بینظیر فرهنگ و هنر سرزمین پهناور و کهن ایران میباشد. از گذشتههای دور در این مرز وبوم آثار فرش و فرشبافی کشف و به یادگار مانده است. نخستین ابزارآلات فرشبافی تا قدیمیترین نمونه فرش دستباف جهان که در درهی پازیریک کشف شده و به همین نام شهرت دارد؛ همگی گواه بر پیشینه و جایگاه این هنر اصیل در ایران است. با توجه به قدمت فرش در ایران؛ از گذشته تا به امروز پیوند ناگسستنی میان آن و معماری ایرانی وجود دارد. از عناصر و نمادهای مشترک میان آن دو تا نیاز به مفروش کردن فضای معماری توسط فرش و دستبافتههایی اینچنینی نشان دهندهی پیوند آشکار میان فرش و معماری است
مهمترین اهداف پژوهش پیشرو پرداختن به فرش اصیل ایران؛ تعریف واژه فرش، تاریخچه و انواع طرحهای فرش ایرانی و سپس پیوند آن با معماری داخلی میباشد. در این مقاله؛ روش پژوهش به صورت مطالعه کتابخانهای بوده و یک شناسنامهای مختصر از فرش اصیل ایران ارائه شده که در ادامه نکاتی در ارتباط با پیوند فرش و معماری داخلی در اختیار علاقهمندان قرار داده است. و انتظار آن میرود که چنین پژوهشهایی بتواند در شناخت بهتر هنرهای اصیل ایرانی از جمله فرش و استفاده بهتر از آن در دکوراسیون داخلی فضاهای مسکونی مفید واقع شود.
مقدمه
تاریخ فرش با تاریخ خود انسان عجین است. بشر اولیه در طی قرنها به روش درهم تنیدن الیاف گیاهی و پوست درختان، و نتیجتا صنایعی نظیر سبد بافی آشنا شده بود، و با بهره گیری از پشم حیواناتی که قابلیت زیست در جوامل اولیه را داشتند، میتوانست زیر اندازهایی نه چندان نرم را تولید کند.
فرش در ایران از دیرباز جایگاه ویژهای داشته و این از قدیمیترین ابزارآلاتی که کشف دهش کاملاً پیداست. علاوه بر آن کهن- ترین نمونه فرش دستباف جهان که پازیریک نام دارد نیز در خاک این سرزمین کشف و به نام ایران ثبت شده است. بنابراین فرش ایرانی قدمت بسیار طولانی دارد. با بررسی و مطالعه انواع طرحها و عناصر موجود در فرش و وجه اشتراک آنها میان دیگر هنرها از جمله معماری این نتیجه حاصل شده که بین این دو هنر ارتباط نزدیکی وجود دارد.
در معماری سنتی ایرانی فرش جایگاه بسیار ارزشمندی را دارا بوده است. تا جایی که ابعاد اتاقهای خود را متناسب با ابعاد فرشهای موجود در آن زمان تعیین میکردند و بر عکس آن زنی وجود داشته که بعضاً فرشهایی با ابعاد و اشکال خاص جهت مفروش کردن یک فضا بخصوص سفارش میدادند. هماکنون نیز با توجه به گذر زمان و تغییرات بسیاری که در معماری حال حاضر به وجود آمده و همچنین استفاده از مصالح نوین در تزئینات دکوراسیون داخلی؛ همچنان فرش اصیل ایرانی تلاش می-کند تا جایگاه خود را حفظ نماید.
هدف از این پژوهش آشنایی هرچه بیشتر با این هنر اصیل و شناساندن بهتر و کاملتره 19 گروه از طرحهای فرش ایرانی به علاقهمندان آن است. در ادامه به جایگاه فرش در دکوراسیون داخلی میپردازد که آشنایی با چگونگی انتخاب، چیدمان و استفاده از این هنر اصیل در منازل مسکونی میباشد. اینکه بتوان به صورت مطلوب از فرش استفاده کرد و سعی در حفظ ارزش و جایگاه آن در معماری ایرانی مهمترین مسأله است.
فرش
واژه عربی » فرش« که در زبان پهلوی »وبسترگ« گفته میشود، همان بساط افکنده یا گستردنی است که بر روی زمین می-گسترانند تا همچون »زمین « که صفات ذاتیاش »گسترش« و »مادر بودن« و »گهوارگی« است. آرامش را به فرش نشینان تقدیم نماید. از طرفی زمین عکس آسمان است و هر اثر زمینی منشا آسمانی دارد یا تصویری از آن است. بنابراین فرش آینه عرش است. هر نقش بر صورت فرش، رمز و رازی از آسمان دارد.
ولی در اصطلاح به زیراندازی گفته می-شود که با دست بافند و تعریف »فرشینه« در دایرهالمعارف فارسی مصاحب که در زبان لاتین به آن "Tapestry" گویند منسوج» کمابیش ضخیم دست باف و معمولاً منقش که در بافت آن، رشتههای پود را از میان تارها میگذرانند و به عنوان فرش یا پرده یا برای پوشش مبل به کار میرود و توسعاً همینگونه منسوجات که با ماشین بافته میشود.
فرش در ایران
فرش از مهمترین نمادهای ذوق، هنر و روح زیبایی جامعه ایرانی است. نقوش انتزاعی و بس دلربای آن از دید مفسران و اندیشمندان سنتگرای شرقی، صرفاً نقش و نگاری رنگین در پر کردن فضایی خالی نیست، بلکه هر خط و رنگ آن در هر پیچش و چرخشی، نمادی از معانی و مفاهیم مکنون جهان بینی انسان شرقی به ویژه ایرانی است.
ازین رو قالیبافی بیتردید یکی از برجستهترین جلوههای فرهنگ و هنر ایران زمین به شمار میرود، اغراق نخواهد بود اگر بگوییم هویت فرهنگی و هنری حتی ملی ایرانیان به نوعی با قالیبافی عجین و مرتبط است. تاریخ قالیبافی، تاریخی پرافتخار و درخشان بوده است
از بافت نخستین قالیچهها و اینکه چه قومی در ابتدا به این کار مبادرت کرده، هیچگونه اطلاع موثقی در دست نیست. زیرا قالیچهها به لحاظ ساختاری طبیعیشان در اثر رطوبت و حشرات آسیب میبینند. اما به دلیل ماده مورد نیاز تهیه آن یعنی پشم، گمان میرود نخست قبایل چادرنشین آسیای مرکزی که کارشان گلهداری بوده، به صورت ابتدایی، به چگونگی تهیه آن پی بردهاند.
اولین کشفیاتی که نشان از هنر قالیبافی در عهد مفرغ را با خود به دنبال دارد مربوط به کارد قالیبافی است که توسط ا.ن.خلوپین: راجب ابزار قالیبافی از جمله کاردک از گورهای عصر مفرغ در ترکمنستان و شمال ایران کشف شده است. اما روشنترین تصویر در خصوص قالیبافی عهد مفرغ توسط دکتر علی حصوری در سال 1354 که با دو نوع از این ابزار مواجه شد، که پس از وقوع سیل و پدید آمدن یک گور توسط یک مرد قشقایی در شمال غربی راهجرد و در نزدیکی کامفیروز فارس پیدا شده است.
» قطعهای که سر نیزه و امثال آن به نظر میآید دارای زائده کوچک و سوراخ داری در انتهاست که بی شک محل نصب دستهی چوبی ولی بسیار ظریف میباشد که با این ظرافت نمیتوانسته برای ضربه به کار رود و فقط برای بریدن مفید بوده است و اگر به عنوان وسیله جنگی استفاده میشد باید نوک آن صدمه میدید در حالی که تنها دو قسمت آن بر اثر تیز کردنهای مکرر فرو رفته و قوس برداشته این نشان میدهد که وسیله برش و بی شک این یک کارد برش خامه بوده است
در سال 1949 میلادی سرگئی رودنکو باستان شناس روس هنگام کاوش در گورهای اقوام سکایی منطقه پازیریک در دامنه-های جنوبی جبال آلتالی در سیبری به یافتن دستبافتهای کامیاب شد که تاریخ فرشبافی را به یکباره دگرگون کرد. مسحور کنندهترین یافتهها در گور یا تپه پنجم پازیریک بدست آمده عبارتست از فرشی در اندازه تقریبا مربع به ابعاد 189/23 در 200 سانتیمتر و از آنجایی که همراه با این فرش ابزار و وسایل دیگری همچون یک دستگاه گاری نیز پیدا شده، عدهای نظرات خاصی در مورد کاربرد این قالیچه دادهاند و حتی فرض بر این است که از آن برای مفروش کردن روی سطح گاری استفاده میشده است. این فرش کاملا از پشم درست شده است. پازیریک تنها نادرهی فرش از دوران شکوهمند پادشاهان هخامنشی است که تا به امروز به عنوان یگانه سند موجود از قالیبافی آن عهد مورد توجه تمام فرششناسان و محققان شرق قرار گرفته است
