بخشی از مقاله
چکیده
بروز جنبش های اسلامی و سلفی گری در منطقه خاورمیانه به یکی از مهمترین ویژگیهای این منطقه تبدیل شده است و بر همین اساس منطقه خاورمیانه را بیش از پیش با این جنبشها و تحولات اسلامی میشناسند، داعش نیز یکی از مهمترین جنبشهای بنیادگرا و سلفی -تکفیری موجود در این منطقه میباشد که با هدف بازگشت به اسلام راستین و ایجاد حکومت اسلامی به وجود آمده است .
در این میان یکی از مهمترین کشورهای منطقه خاورمیانه که در تحولات اخیر نقشی فعال داشته، جمهوری اسلامی ایران میباشد. از این رو در این نوشتار نگارنده درصدد است تا با بهرهگیری از رویکرد تحلیلی-توصیفی و تبیینی و با استفاده از منابع کتابخانهای و اینترنتی، به این پرسش پاسخ دهد که جنبشهای اسلامی و بنیادگرایی همچون داعش چه فرصتهایی را برای جمهوری اسلامی ایران رقم زدهاند؟
که در راستای پاسخ به این سوال مجموعهای از فرصتها در سه سطح تحلیل ملی، منطقهای و بینالمللی همچون افزایش احساسات ناسیونالیستی شیعه در داخل، عملیاتی شدن آموزشها و تجربه جنگهای چریکی در صحنه نبرد، فراهم کردن فرصت اقتصادی برای ایران، اثبات قدرت و توانایی منطقهای ایران و ناتوانی غرب در مبارزه با داعش، هماهنگی و انسجام سیاسی در عراق و وحدت گروههای شیعی کشورهای مختلف، تقویت ارتباطات سیاسی و فرهنگی ایران و عراق، تغییر نگاه به جبهه مقاومت، مشروعیت حضور ایران در سوریه و عراق، نشان دادن سیاست خارجی موفق ایران و پیشبرد برنامه هستهای آن، ارتقا جایگاه مرجعیت دینی تشیع و به حاشیه راندن نگاه تروریستی به ایران بررسی میشوند.
مقدمه
در دوران اخیر جنبشهای مختلفی در کشورهای مختلف خاورمیانه از جمله مصر، افغانستان، عربستان و لبنانایجاد شده که گاهاً دارای رنگ و بوی سلفی و بنیادگرایی بوده و با سر دادن شعار اسلام درصدد ایجاد دولت و ملتی مستقل و بر مبنای تعالیم اسلامی بودهاند و به نوع خودشان خواستار بازگشت به اسلام راستین هستند، جنبشهای اسلامی1 معاصر،که در خاورمیانه رخ دادهاند در واقع در واکنش به عوامل متعددی همچون : استعمار غرب، انحطاط فکری و استبداد داخلی، الغای خلافت عثمانی، سکولاریزه شدن شتابزده جوامع اسلامی، شکستهای نظامی مسلمانان از بیگانگان، جهانیشدن نارضایتیها و گسترش فناوری ارتباطاتی و اطلاعاتی، بحران مشروعیت، بحران هویت، توزیع ناعادلانه ثروت، فساد و سرکوب و همچنین گسترش امپریالیسم و دخالت کشورهای خارجی در منطقه رخ دادهاند.
نخستین حرکتهای اسلامی، با هدف تدبیر اندیشی برای نجات جوامع اسلامی از استیصال و عقبماندگی و زدودن پیرایهها از چهره دین به راه افتاد و در ادامه، حرکتهایی در مقابله با استعمار غرب و یا در واکنش به رفتار سیاسی و انحطاط اخلاقی غرب پدید آمد. آنچه امروزه با عنوان اسلام سیاسی از آن یاد میشود، جریانها و شخصیتهایی را مراد کرده که معتقد به پیوند اسلام و سیاست هستند. جهان اسلام از قرن نوزدهم با چالشهای جدیای از سوی غرب مواجه شد که حتی تا پس از استقلال کشورهای اسلامی ادامه داشتهاند.
پیدایی جریانهای اسلام سیاسی در حقیقت پاسخی به این چالشها بود. این جریانها بر آن شدند تا با نظریهپردازی و ترویج بعد سیاسی اسلام با چالشهایی که هویت و استقلال و پیشرفت آنان را تهدید میکرد، مبارزه کنند. جریانهای اسلامگرای سیاسی ایمان و عملشان بر مبنای فراگیری و شمولیت اسلام به عنوان راهحل همه مشکلات اقتصادی و سیاسی و اجتماعی امت اسلامی بود. هدف عمده این جریانها تلاش برای اسلامی کردن دولت و اجتماع از راه دست یابی به قدرت بود
دولت اسلامی عراق و شام - داعش 2 - یکی از مهمترین جنبشها و گروهکهای سیاسی مطرح در دهه اخیر است که ریشه آن به سازمان القاعده و سازمان » قاعده الجهاد فی بلاد الرافدین « بر میگردد و ابتدا در سوریه ظهور کرد و سپس دامنه فعالیتهای خود را به کشورهای دیگر چون عراق کشاند. رهبر آن ابوبکر البغدادی با داعیه رهبری جهان اسلام و با هدف دستیابی به اسلام راستین نوع متفاوتی از برداشت از اسلام سیاسی را نمایش میدهد و از هر روشی در راستای رسیدن به اهداف خود استفاده میکند و نوک پیکان حملات خود را شیعیان جهان قرار داده و از آنها به عنوان کافر یاد میکند و کشتن شیعیان جهان را صحیح میداند. داعش را باید جنبشی فراگیر نامید که قرائت خاصی از اسلام سیاسی دارد.
این جنبش براساس اهداف خود عملیاتهای انتهاری و غیر انتهاری بسیاری را در کشورهای مختلف جهان از جمله فرانسه و ترکیه و مصر ساماندهی کرده و باعث کشته و زخمی شدن هزاران انسان بی گناه مسلمان و غیر مسلمان شده است و درصدد است با روشهای مسلحانه و بنیادگرا به ایجاد حکومتی در منطقه خاورمیانه بپردازد که بر مبنای قرائتی نوسلفیگرایانه از اهل تسنن بنیان نهاده شده و با خود تهدیدات و فرصتهای ملی، منطقهای و بینالمللی خاصی را برای کشورهای منطقه و جهان به ارمغان آورده است.
جمهوری اسلامی ایران از مهمترین کشورهای منطقه و دشمن اصلی داعش است که به دلیل تهدیدات داعش نسبت به تشیع و اماکن مقدسه شیعه و جبهه مقاومت وکشورهای حافظ منافع ایران بیشترین تلاش را جهت نابودی آن به کار گرفته است و به یقین میتوان جمهوری اسلامی ایران را دشمن شماره یک داعش به شمار آورد. و در این راستا به اقداماتی چون ارسال نیرو، سلاح، منابع مالی و غیره به جبهه مقاومت و ارتش سوریه و عراق برای مبارزه با داعش دست زده است، چرا که این گروهک را تهدیدی جدی برای خود میداند. داعش نیز علاوه بر تهدیدات بینالمللی و منطقهای که با خود به همراه داشته است و با توجه به گستردگی حضور خود در منطقه، فرصتهایی را برای کشورهای مختلف به ویژه جمهوری اسلامی ایران، به عنوان یکی از مهمترین بازیگران منطقهای ایجاد کرده است.
بر همین اساس نوشتار حاضر درصدد است با رویکردی توصیفی و تحلیلی و تبیینی به این پرسش پاسخ دهد که جنبشهای اسلامی و بنیادگرایی چون داعش چه فرصتهایی را برای جمهوری اسلامی ایران رقم زده است؟ که در این راستا مجموعهای از فرصتها در سه سطح تحلیل ملی، منطقهای و بینالمللی همچون افزایش احساسات ناسیونالیستی شیعه در داخل، عملیاتی شدن آموزشها و تجربه جنگهای چریکی در صحنه نبرد، فراهم کردن فرصت اقتصادی برای ایران، اثبات قدرت و توانایی منطقهای ایران و ناتوانی غرب در مبارزه با داعش، هماهنگی و انسجام سیاسی در عراق و وحدت گروههای شیعی کشورهای مختلف، تقویت ارتباطات سیاسی و فرهنگی ایران و عراق، تغییر نگاه به جبهه مقاومت، مشروعیت حضور ایران در سوریه و عراق، نشان دادن سیاست خارجی موفق ایران و پیشبرد برنامه هستهای آن، ارتقا جایگاه مرجعیت دینی تشیع و به حاشیه راندن نگاه تروریستی به ایران طبقهبندی میشوند، البته این به معنی سوگیری نویسنده و تأیید فعالیتهای گروهک تروریستی داعش نخواهد بود.
در راستای بررسی این ادعاها، پس از بیان مقدمه و بررسی پیشینه پژوهش، مقاله حاضر در قالب سه بخش سازماندهی میشود. در بخش اول مدل نظری و مفهومی پژوهش بیان خواهد شد و به نظریات گوناگون در این باره پرداخته میشود، در بخش دوم نیز به بررسی گروهک تروریستی داعش و ظهور و رشد آن میپردازیم و سرانجام در بخش آخر در زیرشاخههای مختلف در سه سطح ملی و منطقهای و بینالمللی به بیان فرصتهایی می پردازیم که داعش برای جمهوری اسلامی ایران به وجود آورده است.
