بخشی از مقاله
چکیده
کارآفرینی به معنای خلاقیت در کار و ایجاد فرصت های جدید اقتصادی و تولیدی و خلق ارزش جدید با خطرپذیری در منابع مالی، از عوامل رشد و شکوفایی اقتصادی است، زیرا کارآفرینی در یک جامعه و اقتصاد به معنای پویایی و بالندگی است. جامعه ای که در بستر کارآفرینی حرکت می کند، جامعه زنده و پویا و فعال است. از این رو به سادگی و آسانی می تواند همه مشکلات و فشارهای بیرونی و درونی را تحمل کرده و پشت سر بگذارد.
جامعه کارآفرین، از آستانه تحمل بسیار بالایی برخوردار است، زیرا خطرپذیری در آن بسیار بالا و در عین حال امری طبیعی و عادی تلقی می شود، از این رو دارای اقتصادی مقاومتی خواهد بود. نویسندگان در این مقاله با توجه به تاکید مقام معظم رهبری درباره تحقق اقتصاد مقاومتی و نقش کارآفرینی در آن، به دنبال آن هستند که نقش کارآفرینی را در رشد و توسعه اقتصادی و دست یابی به اقتصاد مقاومتی بیان کنند.
مقدمه
اقتصاد مقاومتی مفهومی جدید در ادبیات اقتصادی جهان است که از سوی رهبر معظم انقلاب طرح گردیده است. این مفهوم با جهت گیری مقاومتی خود برای عبور از سیاست های خصمانه دشمنان و پیگیری پیشرفت های دانشی با استفاده از قابلیت های کارآفرینی و تمرکز زدایی از فعالیت های دولتی طرح گردیده است. شاید بتوان گفت، بهترین راه گذر از مسائل اداری و اقتصادی و اجتماعی و سیاسی کشور، تلاش برای نظریه پردازی پیرامون اقتصاد مقاومتی و برنامه ریزی برای عملیاتی ساختن همه جانبه آن است.[1]
در همین امتداد، یکی از کارکردهای تلاش برای تبیین این مفهوم، پاسخگویی سریع و غیر انفعالی به تغییرات محیطی است. این امر، نیازمند انعطاف پذیری و سرعت عمل بالا است؛ این سرعت عمل از توانمندی سازمان در خلق، حفظ و به کارگیری دانش در جهت گسترش توانمندی های منحصر بفرد، ناشی می شود.[2]خوشبختانه زمینه تدوین و پیاده سازی الگوی اقتصاد مقاومتی برای کشوری مانند ایران با داشتن منابع فراوان، جمعیت زیاد، بازار بزرگ درون کشور و ارتباطات منطقه ای نسبتا خوب فراهم است. پتانسیل و منابع بیکار و استفاده نشده فراوان فعلی همه حاکی از آن است که استفاده کامل و کارامد از منابع موجود و به کارگیری آنها در ظرفیت اشتغال کامل می تواند بسیاری از مشکلات و آسیب ها را چاره کند.[3]
کارآفرینی نماد کوشش و موفقیت در امور تجاری است و کارآفرینان نقشی اساسی در توسعه اقتصادی جوامع بازی می کنند. با توجه به نقشی که کارآفرینی در توسعه کشورها دارد و پذیرفته شدن کارآفرینی بعنوان یک رویکرد توسعه در اغلب کشورها، آینده کارآفرینی روشن است. مهمترین نکته این است که در شرایط موجود، با وجود چالش ها، چنانچه الگوی اقتصاد مقاومتی مبتنی بر فعال سازی ظرفیت های داخلی و فراهم کردن زمینه مساعد برای کارآفرینی شکل گیرد، بهترین سکوی پرتاب برای شرایط حاضر خواهد بود، بگونه ای که با رفع این چالش ها، ظرفیت اقتصاد به صورتی کامل تر آزاد و موجب شتاب پیشرفت خواهد شد.[3] هدف این مقاله تبیین نگرشی بر اهمیت کارآفرینی در اقتصاد مقاومتی است تا زمینه غلبه بر فشارهای خارجی را فراهم آورد.
کارآفرینی
کارآفرینی نوعی راه و روش زندگی است که همراه با تغییر، تحول، پویایی و حرکت می باشد.زندگی کارآفرینانه زندگی ای است که توام با هیجان، ریسک، تنوع، تغییر، شکست، پیروزی، شوق، تلاش، خلاقیت و فرصت گرایی می باشد. [4] کارآفرینی به عنوان عامل کلیدی رشد و توسعه اقتصادی در عصر مدرن شناخته شده است و در مرکز رقابت بین المللی، شرکت های کارآفرینانه هستند که لبه تیز رقابتی آنها معطوف به انعطاف پذیری سازمانی و استراتژی تغییر مستمر در فرآیندها، محصولات و طرح هاست.[5] کارآفرینی را می توان فرآیندی پویا نامید که شامل آرمان، تحول و خلاقیت می شود. این فرآیند به کاربرد نیرو و انگیزه افراد جهت خلق و اجرای ایده های نو و راه حل های کاربردی نیاز دارد. اجزای اصلی این فرآیند عبارتند از:
➢ میل به خطر پذیری حساب شده بر اساس زمان
➢ فرصت شغلی
➢ توانایی تشکیل تیم در رابطه با کار پر خطر
➢ داشتن مهارت خلاق در نظم بخشیدن به منابع مورد نیاز
➢ داشتن مهارت در طراحی یک طرح منسجم شغلی
➢ داشتن چشم انداز برای یافتن فرصت هایی که دیگران قادر به یافتن آن در موقعیت های متلاطم نیستند.[6]
کارآفرین کیست؟
اگر بپذیریم که در قرن حاضر اقتصاد جهان و سرعت رشد اقتصادی بر پایه نوآوری استوار است، باید بستر لازم را برای رشد کسانی که ایده را به محصول و علم و دانش را به صنعت تبدیل می نمایند، فراهم سازیم. اینجاست که نقش کارآفرین و نیاز به کارآفرین در جامعه مشخص می شود. لذا می توان گفت: »کارآفرین ارتباط دهنده دانش و علوم با صنعت و بازار است.«
نظر به اهمیت موضوع و نقش کارآفرینی در اقتصاد ملی و جهانی، تولید ثروت و ایجاد اشتغال به تدریج نه تنها اقتصاددانان بلکه صاحبنظران سایر رشته ها از جمله روانشناسان، جامعه شناسان و حتی تاریخ دانان، از زوایای مختلف موضوع را بررسی و به ارائه تعاریفی از کارآفرینی پرداختند. اما با تمام تفاوت ها در تعاریف تقریبا همگی در نوآور بودن،تصمیم گیر بودن،متعهد بودن و مخاطره پذیر بودن کارآفرین اتفاق نظر دارند. تعاریف زیادی از واژه کارآفرینی به عمل آمده که هر یک ابعادی از ویژگی های کارآفرینی را ارائه می دهند. اما شاخصه های کارآفرینی به قدری زیاد است که نمی توان تمام آن را در یک جمله یا عبارت خلاصه نمود.
کارآفرین، نوآور و خلاق، مخاطره پذیر و مسئولیت پذیر است. او هدف گرا، واقع گرا و رشد گرا است.کارآفرین دارای عزم و اراده، اعتماد به نفس و استقلال طلب است. قدرت تخیل، دور اندیشی، خود جوشی، بصیرت، تفکر مثبت، توانمندی در ایجاد ارتباط از دیگر ویژگی های کارآفرینان است.کارآفرین به چالش ها پاسخ مثبت می دهد، با مشکلات و موانع برخوردی مثبت دارد و از دانش به خوبی بهره می گیرد. او تلاش می کند تا دانش تولید شده در مراکز تحقیقاتی را به دانش تولید محصول تبدیل نماید و محصولی قابل رقابت به بازار عرضه دهد.[7]
انواع کارآفرینی
در یک نگاه کلی می توان کارآفرینی را به دو گروه اساسی تقسیم نمود:
❖ کارآفرینی فردی
❖ کارآفرینی سازمانی
اگر نوآوری و ساخت محصولی جدید یا ارائه خدماتی نو با توجه به بازار، حاصل کار فرد باشد آن را کارآفرینی فردی و اگر حاصل تلاش یک تیم سازمانی باشد آن را کارآفرینی سازمانی می نامند. جاذبه اصلی کارآفرینی چه در بعد فردی و چه در بعد سازمانی آن بی حد بودن نوآوری است.کارآفرینان با ویژگی خلاقیت، بر اساس فرصت ها در زمان های مناسب قادرند محصولی جدید یا خدماتی نو به بازار ارائه نمایند. نوآوری فرآیندی است پایان ناپذیر، زیرا نمی توان برای تولید علم حد و مرزی قائل گردید.در اقتصاد مبتنی بر دانش، نوآوران و صاحبان فکر سرمایه های اصلی شرکت های تولیدی و کارآفرین هستند. امروزه 70 تا 75 درصد سود در شرکت های نرم افزاری و دارویی از طریق سرمایه های عقلانی کارکنان حاصل می گردد.[8]
بسیاری از کارآفرینان فعالیت خود را در قالب ایجاد شرکت های کوچک و متوسط شروع می نمایند. این شرکت ها سهم به سزایی در توسعه صنایع پیشرفته و ایجاد اشتغال داشته و نسبت به شرکت های بزرگ از انعطاف پذیری بالایی برخوردارند.لذا بسیاری از دولت ها متقاعد شده اندکه باید بستر رشد را برای واحدهای کوچک و متوسط فرهم سازند و آنها را تا مدت زمانی که بتوانند به صورت یک شرکت مستقل وارد بازار شوند حمایت کنند.[9]
در کشور ما مرکز حمایت از کارآفرینان بسیار محدود و کارآفرین با تمام مشکلات، ضمن تلاش جهت تبدیل ایده به محصول باید تمام ریسک سرمایه گذاری را خود عهده دار باشد. مراکز حمایت از کارآفرینان به دلیل نداشتن پشتوانه مالی و عدم حمایت جدی از طرف نهادهای ذیربط قادر نیستند پاسخگوی نیازهای مالی کارآفرینان باشند.
کارآفرینان با ایجاد واحدهای کوچک و متوسط، با سرمایه محدود خود و گاهی با دریافت مقداری وام وارد یک حرکت اقتصادی و صنعتی می شوند و در بسیاری از مواقع زندگی و امکانات خود را در راه توسعه صنعتی از دست می دهند. با تولید دانش فنی یک محصول، توسط کارآفرین، شرکت های تولیدی خارجی توسط عوامل خود در کشور از این توانایی اطلاع یافته و قیمت محصول خود را چنان پایین می آورند که کارآفرین توان رقابت را از دست داده و در مدتی هستی خود را از دست بدهد. در این مواقع اگر کارآفرین حمایت نشود چگونه می توان انتظار داشت کارآفرینی و ایجاد واحدهای کوچک و متوسط در کشور توسعه یابد؟
از سوی دیگر مرکز کافمن که در رابطه با مسائل کارآفرینی فعالیت دارد،وضعیت کارآفرینی را در 29 کشور جهان ارزیابی کرده است. این مرکز حداقل با 2000 نفر کارآفرین در هر کشور تماس گرفته، به بررسی وضعیت آنها پرداخته است. پس از بررسی های عمیق، جمعیت کارآفرین را در کشورها از نظر سطحفنّاوری و نوع فعالیت به دو گروه اساسی دسته بندی نموده است.
❖ فعالیتهای کارآفرینی بر اساس ضرورتها
❖ فعالیتهای کارآفرینی بر اساس فرصتها
تفاوت بین این دو دسته از فعالیت های کارآفرینان بستگی به انگیزه کارآفرینی دارد.کارآفرینی بر مبنای فرصت آغاز کسب و کار برای پیگیری و بهره مندی از یک فرصت است،در حالیکه کارآفرینی مبتنی بر نیاز بیشتر بر اساس الزامات و ضرورت بوجود می آید.[10]
اقتصاد مقاومتی
در موضوع اقتصاد مقاومتی تعابیر متنوع و متفاوتی در ادبیات اقتصادی رایج شده است، تعبیری که معنای اصطلاحی - و نه لغوی - آن را به تعریف مقام معظم رهبری نزدیک می کند » فنریت اقتصادی«1 است. بریگاگلیو - 2006 - 2 از اصطلاحی به نام فنریت اقتصادی برای اشاره به توان سیاست ساخته یک اقتصاد برای بخبود یا انطباق با آثار شوک های برون زای مخالف استفاده کرده است. این اصطلاح با تعریفی که از آن شده نزدیک ترین مفهوم به اقتصاد مقاومتی در ادبیات رایج کشور ماست.
بریگاگلیو بیان می دارد که اصطلاح فنریت اقتصلدی به دو مفهوم به کار می رود؛ اول توانایی اقتصاد برای بهبود سریع از شوک های اقتصادی تخریب کننده خارجی؛ دوم ؛ توانایی اقتصاد برای ایستادگی در برابر آثار این شوک ها. توان اقتصاد برای بهبود یافتن از آثار شوک های مخالف به شدت محدود خواهد شد اگر برای مثال، کسری های مالی مزمن وجود داشته باشد. از طرف دیگر، این توان ارتقا خواهد یافت اگر ابزارهای سیاستی بتوانند برای خنثی سازی آثار منفی شوک ها مورد استفاده قرار گیرد؛ مانند موقعیتی که کشور از وضعیت مالی قوی برخوردار است و می تواند مخارج احتیاطی یا تخفیف های مالیاتی را برای برخورد با آثار منفی شوک ها مورد استفاده قرار دهد.
این نوع فنریت اقتصادی نوعی تقابل با شوک است. توانایی ایستادن در برابر شوک ها هنگامی متصور است که شوک ها خنثی یا ناچیز باشند. هم چنین این نوع فنریت هنگامی ممکن است که اقتصاد از مکانیسم هایی برخوردار باشد که آثار شئک ها را کاهش دهد که به عنوان جذب شوک از آن نام برده می شود. برای مثال وجود بازاری انعطاف پذیر می تواند به عنوان ابزاری برای جذب شوک ها عمل کند.[11]
بطور کلی، فنریت اقتصادی ممکن است ایستا یا پویا باشد. فنریت اقتصادی ایستا به مفهوم توان یا ظرفیت یک سیستم برای جذب یا منعطف شدن در برابر خطر یا زیان است. در تعریف عمومی تر آن، که ملاحظات پویا بودن شامل ثبات را نیز در خود دارد، فنریت اقتصادی به توان یک سیستم برای بهبود از شوکی پایدار گفته می شود. هم چنینی باید میان دو نوع فنریت اقتصادی تفاوت قائل شد: [12]
1. فنریت اقتصادی ذاتی:3 توانایی در شرایط عادی، یعنی توان جایگزینی نهاده های دیگر برای نهاده هایی که از طریق شوک خارجی با مشکل مواجه شده اند یا توان بازارها برای باز تخصیص منابع در پاسخ به علامت های قیمتی. این نوع فنریت اقتصادی ذاتی یک اقتصاد است و سیاست ساخته نیست.
2. فنریت اقتصادی انطباقی:4 توانایی در شرایط بحران ناشی از قوه ابتکار و تلاش فوق عادی، یعنی بالابردن توان جایگزینی نهاده ها در عملیات بازرگانی منفرد یا تقویت بازارها از طریق کامل کردن اطلاعات عوامل اقتصادی عرضه کننده و تقاضا کننده برای پیدا کردن یکدیگر؛ این نوع فنریت اقتصادی به خودی خود وجود ندارد، بلکه کاملا سیاست ساخته است.
پرداختن به موضوع اقتصاد مقاومتی با توجه به مطالب گفته شده در بالا به دلایل گوناگون، مهم و ضروری است. از یک طرف، دشمنان ملت ایران تلاش دارند تا نسبت به درهم ریختگی اقتصاد ایران اقدام کنند و از ناحیه اقتصاد، ضرباتی را به ملت ایران اسلامی وارد کنند و از طرف دیگر مقاومت در اقتصاد، نسخه ای کارساز برای عبور از این مرحله است. از سویی دیگر موضوع اقتصاد مقاومتی موضوعی بسیار بدیع و جدید و بکر است و تجربه منتشر شده مکتوبی در مورد آن وجود ندارد و قاعدتا باید جوانب آن بررسی و مورد توجه قرار گیرد.
از منظری دیگر برای کشور جمهوری اسلامی ایران که مصمم است اقتصاد تک محصولی و مبتنی بر درآمد نفت را متحول نموده و به سمت عدم وابستگی به نفت حرکت کند، موضوع اقتصاد مقاومتی یک راهکار و نقشه راه سازنده است.[13] برای مفهوم اقتصاد مقاومتی ، تعاریف متفاوتی ارائه شده که هر کدام از جنبه ای به این موضوع نگاه کرده اند.
در این میان، تعریف جامع و کامل از اقتصاد مقاومتی را خود رهبر فرزانه انقلاب ارائه داده اند. ایشان در دیدار با دانشجویان در سال 1391 فرمودند: » اقتصاد مقاومتی یعنی آن اقتصادی که در شرایط فشار، در شرایط تحریم، در شرایط دشمنی ها و خصومت های شدید می تواند تعیین کننده ی رشد و شکوفایی کشور باشد. .[1]« الزامات و ارکان اقتصاد مقاومتی.
-1 اصلاح الگوی مصرف:ابتدایی ترین و اصولی ترین مبانی علم اقتصاد »کمبود منابع« است. به عبارت دیگر، علم اقتصاد علم استفاده بهینه از امکانات و منابع محدود در راستای ارضای نیازهای نامحدود بشری است.به عبارت دیگر،علم اقتصاد علم استفاده بهینه از امکانات و منابع محدود در راستای ارضای نیازهای نامحدود بشری است.افزایش مصرف در جامعه باعث افزایش استفاده از منابع محدود می گردد و در نتیجه، سرمایه گذاری را کاهش می ده.[14]
بر همین اساس، اگر با منابع موجود الگوی مصرف جامعه اصلاح شود و در مصرف زیاده روی نشود، مقداری منبع که مورد استفاده قرار نگرفته اند باقی می ماند که می توان آنها را سرمایه گذاری کرد.در نتیجه، سرمایه گذاری افزایش می یابد و افزایش سرمایه گذاری به افزایش تولید می انجامد.طبق تعریف اقتصاد مقاومتی، اصلاح الگوی مصرف از طریق افزایش سرمتیه گذاری باعث رشد و شکوفایی اقتصاد می گردد.[2]
-2 حمایت از تولید ملی: یکی از مفاهیم اساسی در ادبیات اقتصادی این است که واردات یعنی ایجاد اشتغال برای نیروی کار خارجی و صادرات یعنی ایجاد اشتغال برای نیروی کار داخلی.این سخن نیز همانند سه جنبه قبلی در راستای تعریف اقتصاد مقاومتی قرار می گیرد، اما این جنبه از اقتصاد مقتومتی با سه جنبه قبل تفاوت های اساسی دارد.[14]
