بخشی از مقاله
چکیده
الگوی مکانی یکی از ویژگیهای کلیدی اکوسیستمهای جنگلی است که به همراه ترکیب و ساختار، عملکرد و خود تنظیمی جنگل را کنترل میکند. در این تحقیق الگوی مکانی گونههای توسکای ییلاقی و افرا پلت با استفاده از شاخص-های زاویه یکنواخت و فاصله تا همسایهها در جنگلهای ناو اسالم گیلان بررسی شد. برای این منظور هفت قطعه نمونه یک هکتاری مورد آماربرداری قرار گرفت و موقعیت مکانی، نوع گونه و ارتفاع تمامی درختان با قطر برابر سینه بیشتر از 7/5 سانتیمتر ثبت شد.
سپس به منظور تعیین وضعیت درختان از لحاظ دسترسی به منابع و رقابت بین آنها نمودار پراکنش تعداد درختان در طبقات ارتفاعی برای هر یک از گونههای توسکای ییلاقی و افرا پلت به تفکیک رسم شد. نتایج نشان داد بر خلاف گونه توسکای ییلاقی، پراکنش درختان در طبقات ارتفاعی در گونه افرا پلت به سمت راست متمایل است که یکی از مهمترین دلایل آن رقابت درختان در گونه افرا پلت برای رسیدن به نور است. مقدار میانگین شاخص زاویه یکنواخت برای گونههای توسکای ییلاقی و افرا پلت به ترتیب 0/49 و 0/57 محاسبه شد که نشان دهنده الگوی تصادفی برای گونه توسکای ییلاقی و الگویی بین کپهای و تصادفی برای گونه افرا پلت است.
همچنین مقدار میانگین شاخص فاصله تا همسایهها برای گونه توسکایی ییلاقی برای همسایههای اول، دوم، سوم و چهارم به ترتیب برابر با 3/22، 4/84، 6/1 و 7 محاسبه شد در حالی که مقدار این شاخص برای گونه افرا پلت به ترتیب برابر با 2/97، 5/32، 6/7 و 7/86 محاسبه شد. نتایج این شاخص نشان داد دو گونه مذکور تا حدی از نظر تراکم درختی مشابه یکدیگرند. شاخصهای زاویه یکنواخت و فاصله تا همسایهها دارای توانایی بالایی در تعیین الگوی مکانی گونههای درختی هستند و نتایج بهدست آمده از آن جهت مدیریت پایدار جنگل مفید است.
مقدمه
الگوی مکانی گیاهان، یکی از جنبههای مهم اکولوژی گیاهی است که بررسی آن در جوامع گیاهی، به منظور درک و شناخت این جوامع ضروری است . - 16 - علاوه بر این، شناخت الگوی مکانی گیاهان در تشخیص ساز و کارهای خاص آنها، تشریح پایداری اکوسیستم، طراحی طرحهای مدیریتی مناسب و اقدامات حفاظتی و احیایی مفید است . - 20 - به روشنی این موضوع تایید شده است، که شناخت الگوی مکانی، ابزاری لازم برای مدیریت بهینه در بسیاری از عرصههای جنگلی جهان است
گونه توسکای ییلاقی - Alnus subcordata - یکی از گونهها در جنگلهای شمال کشور است. این گونهی پیشگام با داشتن قدرت تثبیتکنندگی ازت خاک - 4 - و با بیومس تولیدی زیاد به منظور زراعت چوب و همچنین جنگلکاری برای احیای مناطق مخروبه جنگلهای شمال کشور مناسب است. جنس توسکا به تیره غان - Betulaceae - تعلق دارد . - 2 - توسکای ییلاقی به عنوان چهارمین درخت مهم تجاری جنگلهای شمال کشور - 10 - ، حدود 7/6 درصد از کل حجم سرپای جنگلهای شمال را در بر میگیرد
گونه دیگر متعلق به جنگلهای شمال کشور افرا پلت - Acer velutinum Boiss. - میباشد که مهمترین و اقتصادیترین گونه جنس افرا بوده و از گونههای با ارزش جنگلهای شمال ایران محسوب میشود. این گونه 7/7 درصد از حجم این جنگلها را به خود اختصاص داده است. خانواده افرا در نواحی گرمسیری، گرمسیری کوهستانی و گرمسیری شمالی انتشار دارد، ولی افرا پلت از آستارا تا گلیداغی و از شمال تا جنگلهای قفقاز گسترش یافته است . - 2 - بنابراین با توجه به اهمیت این گونهها باید هرچه سریعتر نسبت به شناخت، مدیریت صحیح و همه جانبه این موهبتهای الهی اهتمام ورزید.
به منظور نمونهبرداری جنگل برای بررسی الگوی مکانی، روشهای مختلفی وجود دارد که عمومیترین آنها استفاده از روش قطعه نمونه با مساحت ثابت - Fixed- Area Plot - و روشهای فاصلهای - Distance Methods - است . - 24 - تاکنون در زمینه بررسی الگوی مکانی گونههای مختلف در داخل و خارج از کشور تحقیقات مختلفی انجام شده است.
پوربابایی و همکاران - 1 - در جنگلهای گیلان، الگوی مکانی گونه کرکف را به شکل کپهای تعیین کردند. نوری و همکاران - 12 - با استفاده از تابع K رایپلی و مقایسه آن با شاخصهای نزدیکترین همسایه نشان دادند که الگوی مکانی گونههای راش، ممرز، افرا پلت و توسکا در جنگل خیرود از نوع کپهای است. آلدریچ و همکاران - 14 - با استفاده از تابع L، الگوی مکانی گونههای درختی یک جنگل پهن برگ را در طول یک توالی 60 ساله مورد بررسی قرار دادند.
تونسند و همکاران - 26 - طی تحقیقاتی نشان دادند که بررسی الگوی مکانی یکی از روشهای پایش مناطق حفاظت شده است. همچنین اسمیت - 25 - الگوی پراکنش تودههای راش مدیریت شده در جنگلهای جنوب غربی لهستان را با بهکارگیری شاخص کلارک و اوانز به صورت منظم معرفی کرد. هدف این تحقیق استفاده از شاخصهای زاویه یکنواخت و فاصله تا همسایهها در تعیین الگوی مکانی گونههای توسکای ییلاقی و افرا پلت در جنگلهای ناو اسالم گیلان میباشد.
مواد و روشها
منطقه مورد مطالعه
سری شماره سه ناو، که یکی از سریهای حوزه هفت ناو در استان گیلان و شهرستان تالش به شمار میآید، بین عرض جغرافیایی ًَ -22َ37°-41تا ًَ-28َ37°-36 شمالی و طولهایغرافیاییج ًَ -22َ48°-40تاًَ-04َ48° -48 شرقی واقع شده است. این سری در حدود ارتفاعی 450 تا 2150 متر از سطح دریا با ارتفاع اکثریت سطح سری 1200 متر واقع شده است
جنگلهای این منطقه از نظر زمین شناسی متعلق به دوران دوم زمینشناسی و از نظر خاکشناسی، تیپ خاک هوموسی واریزی و نوع سنگ مادری آن شیست است. متوسط بارش سالانه منطقه، حدود 945 میلیمتر و متوسط درجه حرارت سالیانه منطقه 12/4 درجه سانتیگراد بوده و نوع اقلیم منطقه بر اساس روش آمبرژه، از نوع مرطوب سرد میباشد. در این منطقه از عمدهترین گونههای موجود به همراه راش درختان ممرز، بلوط، توسکا، افرا، شیردار، ملج، ون، خرمندی و گیلاس وحشی میباشد
پس از انجام جنگلگردشیهای متعدد و شناخت وضعیت جنگلهای منطقه مورد مطالعه، هفت قطعه نمونه یک هکتاری مشخص و مورد آمار برداری قرار گرفت و مشخصاتی از جمله نوع گونه، ارتفاع، فاصله و آزیموت درختان نسبت به یک نقطهی مشخص ثبت شد. در مرحله بعد، به منظور بررسی الگوی مکانی گونه های توسکای ییلاقی و افرا پلت در این منطقه دادهها آماده و با استفاده از نرم افزار - 21 - مورد آنالیز قرار گرفتند.
شکل .1 منطقه مورد مطالعه در سری شماره سه ناو اسالم - الف - ، استان گیلان - ب - و ایران - ج -
شاخصهای مورد مطالعه
شاخص زاویه یکنواخت - Uniform angle index -
این شاخص بر اساس روشهای مبتنی بر نزدیکترین همسایه به بررسی درجه منظم بودن موقعیت مکانی درختان در گروههای ساختاری میپردازد. هر گروه ساختاری شامل یک درخت مرجع و چندین همسایه آن است. اساس کار این شاخص بر مبنای مقایسهی زاویهی بین درختان همسایه - j - نسبت به زاویه استاندارد - 0 - است. مقدار زاویهی
استاندارد - 0 - و شاخص زاویه یکنواخت - Wi - به ترتیب از روابط 1 و 2 قابل محاسبه است.
