بخشی از مقاله
چکیده
ارزیابی تناسب کاربری اراضی شهری به منظور تخصیص هر کاربری به مناسبترین زمین وبا هدف برآورد بیشترین کارائی کاربردی تخصیص یافته در ارائه خدمات به شهروندان و دیگر کاربری ها و فعالیتهای شهری می شود. این پروسه به علت تأثیرگذاری و وابستگی شدید کاربریهای مختلف شهری بر یکدیگر و همچنین بر فعالیتهای روزمره شهری فرآیندهای پیچیده ای به شمار می رود و تأثیرگذاری ذینفع ها و فاکتورهای متعدد در فعالیت کاربری های شهری بر پیچیدگی مسأله می افزاید.
چنین پیچیدگی استفاده همزمان از ابزارهای مختلف پشتیبانی تصمیم نظیر سیستم های اطلاعات - مکانی - و تحلیل های تصمیم چند معیار - SMCDM - را ایجاب میکند. یکی از مسائل مهم در برنامه ریزی شهری تعیین مناسبت کاربری اراضی می باشد. در این مسئله بایستی با توجه به معیار هایی محیطی از جمله شیب، ارتفاع، جهت شیب، اقلیم، فرسایش، قابلیت اراضی، خاک و همچنین فاکتورهای اقتصادی و اجتماعی، بهترین کاربری را برای هر واحد از زمین تعیین نمود.
نتایج این مقاله بیانگر آن است که مهمترین کاربرد SMCDM در مباحث برنامه ریزی شهری، تعیین میزان مناسبت کاربریهایی مختلف برای هر واحد مکانی می باشد که با کمک GIS و سیستم های تصمیم گیری چند معیاره مکانی قابل محاسبه می باشد و تفکر سیستمی به عنوان یک نگرش جدید و ویژه که امروزه تاثیر بسیاری برای پیشرفت در محیط پویای امروز دارد بسیار بهتر از روشهای SMCDM عمل می کند.
1 مقدمه
با رشد و توسعه شهرها، اطلاعات لازم برای برنامه ریزی شهری و منطقه ای به شدت افزایش یافته و پیچیده می شود. - - 3 شبکه های وسیع امکانات شهری، توزیع و تراکم جمعیت، کاربری زمین ها و بسیاری موارد نظیر این، چنان بر پیچیدگی این برنامه ریزی می افزایند که چاره ای جز استفاده از سیستم اطلاعات مکانی نوین برای گردآوری این اطلاعات و پردازش آ نها در قالب تئوری های جدید برنامه ریزی شهری و منطقه ای وجود ندارد. - - 5
سیستم اطلاعات مکانی با امکانات ویژه ای چون سرعت و دقت، ورود و خروج اطلاعات و نقشه ها از سیستم های دیگر، امکان آنالیز و تلفیق چند متغیره، امکان برنامه نویسی تهیه بانکهای اطلاعاتی داده های مکانی، آنالیز واحد های همسایگی و پیوستگی، درون یابی، مسیر یابی و... از مهم ترین سیستم های طراحی شده سالهای اخیر می باشد که پیاده سازی تکنیک های پیشرفته و پیچیده ی برنامه ریزی را درکوتاه ترین زمان ممکن میسر ساخته است. - - 10 ابزاری که می تواند به ما در بروز نگه داشتن داده ها و سامان دهی و ذخیره ی آنها کمک کند و در عین حال دسترسی سریع وآسان به آنها را در تمام لحظات فراهم نماید.
در شهر های کنونی با پیچیدگی ها و عدم قطعیت ها و عوامل متعددی که بر نحوه ی توسعه ی آن تأثیر می گذارند. روش های سنتی در حل مسایل فضائی نظیر رویهم گذاری دستی نقشه ها دیگر نمی تواند پاسخگو باشد. - - 10 سرعت رشد و دگرگونی شهر ها و همچنین حجم انبوه عوامل تأثیرگذار بر مسایل فضایی در شهر، چاره ای جز استفاده از چارچوبی مدون مبتنی بر سیستم اطلاعات مکانی در حل مسایل فضایی در شهرسازی باقی نگذاشته است. - - 6
پیشرفت های اخیر در زمینه ی تکنولوژی اطلاعات، در فرایند برنامه ریزی و تصمیم گیری، فرصت های زیادی را برای ارزیابی راهبرد های جدید وابسته به پردازش رایانه ای داده های جغرافیایی، مدیریت داده ها، تحلیل داده ها، ساخت سناریوهای مختلف و آما ده کردن داده ها فراهم کرده است. - - 13 به وسیله ی این پیشرفت ها راه حل های کارآمدتری برای مسائل مختلف وابسته به فضا شامل آنهایی که با موضوعات برنامه ریزی مرتبط هستند، امکانپذیر شده است. این پژوهش بر آن است تا کاربرد یکپارچه کردن روش تصمیم گیری چند معیاره - SMCDM - سیستم اطلاعات مکانی - - GIS به منظور حل مسائل تصمیم گیری را در کاربری اراضی شهری بیان نماید.
2 روش
1-2 تلفیق روش
روش تصمیم گیری چند معیاره شامل یکسری از تکنیک ها - از جمله جمع وزن ها تا تحلیل های همگرایی - است که اجازه می دهد، طیفی از معیارهای وابسته به یک مبحث امتیازدهی و وزن دهی شده و سپس به وسیله ی کارشناسان و گروه های ذینفع رتبه بندی شوند. تصمیم گیری چندمعیاره بر یک فرایند دادن ارزش، به گزینه هایی که به وسیله ی چند معیار ارزیابی شده اند، دلالت دارند. - - 11
تصمیم گیری چند معیاره می تواند به دو طبقه ی وسیع زیر تقسیم شود: تصمیم گیری چند شاخصه - MULTI-ATTRIBUTE - و تصمیم گیری چند هدفه . - multi-object - اگر مسأله مورد ارزیابی، یک مجموعه محدود از گزینه ها به منظور انتخاب بهترین آنها بر اساس وزن های مربوط به ویژگی های آن گزینه ها باشد، این مسأله یک تصمیم گیری چند شاخصه می باشد. - - 12 تصمیم گیری چند هدفه به انتخاب بهترین گزینه ها بر مبنای یک سری اهداف کم و بیش ناسازگار سروکار دارد. مدل های تصمیم گیری چند هدفه به منظور طراحی به کار گرفته می شوند، در حالی که مدل های تصمیم گیری چند شاخصه به منظور انتخاب گزینه ی برتر استفاده می گردد. - - 1
از دهه 1990، راهبرد یکپارچه کردن تصمیم گیری چند معیاره با GIS برای حل مسائل برنامه ریزی فضایی، توجه چشم گیری در میان برنامه ریزان شهری پیدا کرد. در دهه ی 40، دانشمندان رشته ی بیولوژی، به رهبری لودویک ون برتالانفی، روشی نو را در نگرش به ساختار همه جانبه ی زندگی ارائه کردند و آن را »نگرش سیستمی« نام نهادند. در تعریف سیستم به منزله ی مجموعه ای از - اجزا که برای نیل به هدف اصلی کل با یکدیگر کار می کنند - نگاهی نو به زندگی را مطرح کردند که صحت آن از جهات مختلف تأئید شد. سرانجام تئوری جدیدی به نام تئوری عمومی سیستم ها - GST - تولد یافت. - - 9
روش تصمیم گیری چند معیاره پتانسیل زیادی را به منظور کاهش دادن هزینه وزمان بالابردن دقت در تصمیم گیری های فضایی، دارا می باشد و می تواند چارچوب مناسبی را برای حل مسائل فضایی در کاربری اراضی شهری بیاورد. بر طبق آمار بیش از80 درصد از اطلاعات در زندگی روزمره مردم در شهر، با فضا و موقعیت سروکار دارد.
بنابراین در جهت بهینه سازی روش تصمیم گیری چند معیاره استفاده از ابزاری تحلیل گر که بتواند حجم انبوهی از داده های فضایی را مورد تجزیه وتحلیل قرار دهد، ضروری می باشد. - - 7 سیستم اطلاعات مکانی بعنوان ابزاری که براحتی میتواند با این حجم انبوه از داده کارکرده و آنها را مورد تجزیه وتحلیل قرار دهد، بستری مناسب به منظور تلفیق با روش تصمیم گیری چند معیاره بنظر میرسد.
لذا به منظور تصمیم گیری در مورد حل مسائل فضایی در شهر سازی، استفاده از مدل یکپارچه تصمیم گیری چند معیاره با GIS می تواند کارائی بالایی داشته باشد چرا که در این روش از یک سو می توان با استفاده از راهبرد تصمیم گیری چند معیاره، چارچوب مدونی را برای در نظرگرفتن معیارهای موثر بر مسائل فضایی در شهر و ارزش دهی به این معیار ها فراهم کرد و از سوی دیگر با ابزار تحلیل گر قدرتمندی چون GIS حجم انبوهی از داده های مربوط به این معیارها را مورد تجزیه وتحلیل قرار داده و با کمک از یک نگرش سیستمیک که بر تمامی گزینه ها نگاهی جامع و کل نگر دارد می توان رابطه ی بین اجزاء را بهبود ببخشید و مناسبترین تصمیم ها را اتخاذ کرد.
2-2 مراحل پیاده سازی
شناخت وضعیت موجود
قبل از تعیین معیار های مورد نظر جهت تعیین کاربری اراضی شهری بایستی منابع موجود در شهر را برسی نمود .به طور کلی منابع به دو دسته پایدار و ناپایدار تقسیم بندی می شوند: منابع پایدار به منابعی اطلاق می شود که در بستر فیزیکی خود ثابت هستند. این منابع شامل سنگها، شکل زمین و ژئومرفولوژی، خاک و رستنی هاست. منابع پایدار منابعی هستند که در جای خود ثابت نبوده و تغییرات این منابع حتی اگر تحت تأثیر نیروهای طبیعی و انسانی واقع نشوند، در واحد زمان کند خواهد شد. به طور خلاصه این منابع شامل اقلیم و آب وهوا، منابع آب و جانوران است - - 8و - . - 4
