بخشی از مقاله
چکیده
توسعه پایدار کشاورزي نیازمند تلاشی سیستمیک در جهت برنامه ریزي فعالیت هاي زمین به بهترین نحو، جداي از برنامه خط مشی هاي سیاسی و موسسه اي است. پهنه بندي بوم شناختی زراعی Agro-Ecological Zoning - یا - AEZ یکی از مهم ترین روش ها براي برنامه ریزي توسعه کشاورزي است زیرا بقاء و عدم استفاده از زمین ها یا سیستم کشت در منطقه اي خاص بستگی زیاد به ارزیابی دقیق از منابع کشاورزي – آب و هوایی دارد.این روش براي طبقه بندي مناطق جغرافیایی یکسان کشت – اقلیمی براي طرح توسعه کشاورزي و سایر اقدامات مورد استفاده قرار می گیرد.
ابزارهاي مدرنی مانند سنجش از راه دور ماهواره اي و سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - ابعاد جدید جهت کنترل و مدیریت منابع زمین به شیوه اي یکپارچه براي تشخیص کشت – زیست محیطی در اختیار ما گذاشته اند. این کاربرد AEZ بوسیله نبود داده هاي جغرافیایی کافی ، بویژه در مناطق کوهستانی محدود می گردد. این مقاله می کوشد تا ترکیبی از ابزارهاي جدید براي گسترش کاربرد AEZ در مناطق کوهستانی مشخص نماید.
مقدمه
توسعه پایدار کشاورزي نیازمند تلاشی سیستمیک در جهت برنامه ریزي فعالیت هاي زمین به بهترین نحو جدا از برنامه خط مشی هاي سیاسی و موسسه اي است. پهنه بندي بوم شناختی زراعی یکی از مهمترین مبانی براي برنامه ریزي توسعه کشاورزي است زیرا بقاء و عدم استفاده از زمین ها یا سیستم کشت در منطقه اي خاص بستگی زیاد به ارزیابی دقیق از منابع کشاورزي – آب و هوایی دارد. یک روش پهنه بندي عملی بدلیل بیان رژیم هاي دمایی و رطوبتی زمین ها در مناطق کوچک جغرافیایی منجر به معرف یک متغیر از مناطق خاص است که پشتیبانی از سیستم هاي مختلف استفاده زمین را میسر می سازد.
یک چارچوب منطقه اي بوم شناختی زراعی معرف روش ها و دستوراتی است که اولین بار توسط فائو - 1976 - تعریف گردیده اند. پهنه بندي بوم شناختی زراعی به تقسیم مناطق زمین به واحد هاي نقشه برداري منابع زمین، که داراي ترکیبی واحد از شکل زمین، خاك و ویژگی هاي اقلیمی یا پوشش گیاهی واحد مربوط می شوند که حدوده خاصی از پتانسیل ها و محدودیت ها براي استفاده از زمین را دارند. مولفه هاي عملی در جلب توجه در زمینه نیازهاي خاکی و اقلیمی زمین و در زمینه سیستم هاي تحت مدیریت که در آن محصولات در حال رشد هستند مورد استفاده قرار می گیرند.
هر منطقه داراي ترکیب مشابهی از محدودیت ها و پتانسیل ها براي استفاده از زمین بوده و بصورت تمرکزي جهت یافتن توصیه ها براي بهبود موقعیت فعلی استفاده زمین، چه ازطریق افزایش تولید و چه از طریق محدود کردن فرسایش زمین می باشد. علاوه بر لایه هاي دیگر اطلاعات در زمینه عواملی مانند تصرف زمین، در دسترس بودن زمین، نیاز به تغذیه جمعیت هاي انسانی و دامی، زیرساخت ها و هزینه ها و قیمت ها، گسترش کاربردهاي پیشرفته تر در تحلیل منابع طبیعی و برنامه ریزي استفاده از زمین را ممکن می سازد.AEZ را می توان بعنوان مجموعه اي از کاربردهاي اصلی دانست که موجب ارزیابی پایداري و قوه تولید زمین می گردد.یکی از خروجی هاي مطالعات AEZ شامل نقشه هایی است که پهنه بندي هاي بوم شناختی زراعی و پایداري و ثبات زمین ، تخمین هاي عددي در زمینه بازده و تولید بالقوه زمین می تواند باشد.
اهمیت AEZ در برنامه ریزي توسعه پایدار کشاورزي
توانایی منابع طبیعی جهان براي پاسخگویی به نیازهاي جمعیت رو به رشد خود مسئله اي بنیادي براي جامعه بین المللی است. جمعیت جهانی به سرعت در حال رشد بوده و منابع طبیعی ضروري مانند زمین در حال کاهش است که هم از نظر کمی و کیفی بدلیل عواملی با خواسته هاي صنعتی و شهري در حال رقابت می باشند. مسئله اساسی این است که محدودیت ظرفیت تولیدي منابع زمین با اقلیم ، خاك و زمین ، و شرایط زمین هاي کشاورزي تنظیم می نماید. در این زمینه AEZ می تواند بعنوان مجموعه اي از اقدامات که منجر به حصول یک ارزیابی از ثبات زمین و پتانسیل تولید در شرایط اقلیم ، خاك و شرایط زمین کشاورزي باشد عمل نماید. پهنه بندي بوم شناختی زراعی یکی از مهم ترین مبانی طرح توسعه کشاورزي در یک منطقه است.
این امر در سطح برنامه ریزي کوچک یا منطقه اي براي کشت دیم نیز کارایی دارد؛که اینبرنامه اقدام آینده تنوع محصول را تکمیل می کند و ثبات زمین براي در کشت محصولات جهت بهینه سازي استفاده زمین را تعیین نموده و نتایج پژوهش و تکنولوژي کشت را منتشر می نماید.
پهنه بندي بوم شناختی زراعی - - AEZ عبارت است از تقسیم یک منطقه از زمین به واحدهایی کوچکتر، که خواص مشابهی از لحاظ ثبات زمین ، قوه تولید و تاثیر زیست محیطی دارند.پهنه بوم شناختی زراعی یک واحد نقشه برداري منابع زمین است که داراي ترکیبی یکنواخت از شکل زمین و ویژگی هاي اقلیمی و یا پوشش گیاهی با در نظر گرفتن محدوده خاصی از پتانسیل ها محدودیت ها براي استفاده زمین می باشد - فائو . - 1996سلول بوم شناختی زراعی - Agro-Ecological Cell - بصورت ترکیب واحدي از شکل زمین، خاك و ویژگی هاي اقلیمی تعریف می گردد.
روش سنتی
تلاش هاي مختلفی جهت طبقه بندي منطقه زمین به مناطق اقلیمی صورت گرفته است. بسیاري از تلاش هاي قبلی راهنماي کشت اقلیمی پوشش خطوط طراز را تعیین می کنند که بیانگر پتانسیل تبخیر و تعرق یا دما یا ترکیبی از این موارد که بر روي نقشه هاي مناطق خاك قرار داده شده اند می باشد. کارتر در 1954 هندوستان را بر اساس معیار سیستم تورنت وایت براي طبقه شندي آب و هوایی به شش منطقه آب و هوایی خشک تا مرطوب تقسیم نمود.سگال وهمکاران در سال 1987 نقشه کامپیوتري زیستی – آب و هوایی از شمال غرب هندوستان بر اساس معیار ماه خشک تهیه نمودند.
کریشنان در سال 1988، 40 نوع پهنه بندي خاك- اقلیمی براساس گونه هاي غالب خاك و میزان رطوبت تهیه کرد. مورتی و پاندي در 1978 نقشه منطقه اي از هند را بر اساس جغرافیاي طبیعی، آب و هوا، خاك و مناطق زراعی استخراج نمودند.این روش سرآغاز خوبی براي پهنه بندي کشت – زیست محیطی در این کشور به تصویر کشد اما بدلیل استفاده بیشتر عمومیت ها مانند گروه بندي یکسان مناطقی که خواص جغذافیایی، دمایی و خاکی مختلفی داشتند داراي برخی محدودیت ها بود.
ابزارهاي جدید براي AEZ
ابزارهاي جدید مانند سنجش ماهواره اي از راه دور و GIS ابعاد جدیدي در نظارت مور بر مدیریت منابع طبیعی فراهم نموده اند. بدرستی قابل تصور است که سنجش از راه دور و GIS بدلیل مولفه چند مرحله اي روش مقایسه اي براي پهنه بندي کشت-زیست ممیطی نقش مهمی در پهنه بندي بوم شناختی زراعی ایفا می کنند.
روش هاي متعددي از انواع AEZ در گذشته به محاسبه دستی داده هاي کشت اقلیمی و سایر داده ها در رابطه با منابع طبیعی پرداخته اند. بعنوان یک نتیجه ، بسیاري از داده هاي بوم شناختی زراعی که در مراحل اولیه این تحلیل مورد نیاز اند بسادگی قابل دسترسی و جمع آوري نیستند. که این امر باعث نقسان برخی اطلاعات می گردد. از سوي دیگر ، تکنولوژي GIS براي محاسبه منطقی و خودکار زیست- اقلیم ، عوارض زمین و اطلاعات موجود منابع خاك مفید می باشد.
این سیستم قادر است تمامی اطلاعات مورد نیاز را در حل مسائل مدیریت منابع دخالت دهد. نقشه هاي توپوگرافی ، نقشه منابع زمین و نقشه نقاط داراي اطلاعات جغرافیایی،جغرافیاي طبیعی و زیست – اقلیمی داده وردي براي اقدامات پهنه یابی بوم شناختی زراعی را تشکیل می دهند.
این سیستم همچنین به توسعه بسته کاربردي جغرافیایی جهت بدست آوردن جزئیات بیشتر در زمینه ارزیابی کمک می نماید. بعد از جمع آوري داده هاي مبنا در زمینه اطلاعات اساسی منابع پهنه اي، بمنظور ایجاد پروفیل هاي مربوطه از استفاده اي که می توانند مطلوب باشند، می توان در این اطلاعات تغییراتی ایجاد نمود. یک داده پهنه اي همچنین می تواند با اطلاعات غیر جغرافیایی مانند داده زلزله نگاري یکپارچه سازند که مربوط به تصمیم گیري در زمینه مداخلات درمورد مدیریت مطلوب منابع پهنه اي می گردند.سنجش از راه دور دادههاي دیجیتال یا دستی درباره منابع طبیعی در دسترس قرار می دهد.
این اطلاعات می توانند ذخیره شده و بهنگام نیاز ارائه گردند همچنین این اطلاعات می توانند براي هر تعداد از آزمون هاي تصمیم گیري جمع آوري و طبقه بندي کنند. این مفهوم AEZ شبیه سازي زمین در لایه هاي مختلف اطلاعاتی و ترکیب این لایه هاي اطلاعاتی را با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی - GIS - را شامل می شود.
ساختار AEZ
ساختار AEZ شامل چارچوبی جامع براي ارزیابی و برنامه ریزي منابع زمین است. طبیعت تحلیل که در بر گیرنده لایه هاي اطلاعات فضایی براي توصیف پهنه ها می گردد، خود کاربرد GPS را بوجود می آورد. الزامات اصلی GIS کامپیوتري براي فعالیتی مانند پهنه بندي زراعی اکولوژي و اطلاعات منابع پهنه اي از مناطق کوهستانی عبارتند از نقشه هاي توپوگرافی ، نقشه منابع زمین ، نقشه نقاط. این نقشه ها شامل اطلاعات زیست – اقلیمی ، جغرافیایی و جغرافیاي طبیعی هستند که ورودي هاي اولیه را تشکیل می دهند. خروجی هاي متنوع به شکل جداول و نقشه ها بوجود می آیند. تا به امروز پیشرفت خوبی در گسترش ابزارهاي بر مبناي GIS براي برنامه ریزي منابع زمینی ، مدیریت و نظارت در مقیاس هاي مختلف حاصل شده است.
اجزاي AEZ
اجزاي اساسی کاربردهاي محوري AEZ عبارت اند از : فهرست موجودي منابع زمین متشکل از :
• تجزیه تحلیل شاخص رطوبت دردسترس وطول دوره رشد
