بخشی از مقاله
چکیده
جهت تعیین کاربریهای بهینه با رویکرد توسعه پایدار با توجه به قابلیت بالقوه سرزمین، نیازمند شناخت توان اکولوژیک منطقه هستیم. ارزیابی توان اکولوژیک با طبقهبندی مناطق به درجات مختلف از تناسب و سازگاری با بیان قابلیت های نهفتهی مناطق زیستی، بهترین مناطق برای گسترش سکونتگاههای انسانی را مشخص میسازد. منطقه مراغه در آذربایجان شرقی شاهد تغییراتی در تبدیل سکونتگاههای روستایی به شهر بوده است.
تحولات اخیر در مسیر های دسترسی جدید احتمال تسریع در توسعه مناطق سکونتگاهی را در آینده افزون ساخته است. از این رو جهت حفظ تعادل بین توسعه سکونتگاهی و محیط زیست بررسی توانهای اکولوژیک منطقه ضروری به نظر میرسد. با توجه به معیارهای مختلف و بعضاً متناقض در بررسی قابلیت بالقوه سرزمین استفاده از تحلیل چند معیاره MCDM بهترین پاسخ ها را داده است.
در این تحقیق از روش تحلیل WLC استفاده شد. ابتدا لایه های مورد نظر تهیه و آماده سازی گردید و سپس با استفاده از نظر کارشناسان مربوطه و تکمیل پرسشنامه با مقایسه لایه ها در محیط نرم افزار تخصصی Expert Choice ماتریس نرمال برای تعیین وزن نسبی لایه ها به دست آمد. سپس با وارد سازی لایه ها در محیط ARCGIS و اعمال وزن های بدست آمده و تلفیق اطلاعات نتایج زیر بدست آمد: منطقه با وسعت 219150 هکتار شامل 3 درجه از تناسب اراضی جهت توسعه سکونتگاهی که حدود 25628 هکتار با توان درجه یک مناسب 52416 هکتار درجه 2 تناسب سکونتگاهی و 141106 هکتار فاقد توان و یا تناسب جهت گسترش سکونتگاههای انسانی است.
مقدمه
جوامع انسانی نمی توانند جدا از عوامل اقتصادی اجتماعی و فیزیکی زندگی کنند بلکه جهت برخورداری از نیازهای اصلیشان به طبیعت، به ویژه محیط زیست نیز وابستهاند - قرخلو،. - 52 :1388 انسان پس از سالها تجربه پیبرد که برای جلوگیری از فقر و تخریب منابع محیط زیستی به همراه طبیعت حرکت و از سرزمین به اندازه توان و نیروی تولیدی آن بهره برداری کند
بهره برداری مستمر از منابع طبیعی تجدید شونده متضمن شناسایی توان اکولوژیک سرزمین در هر محیطی است و این شناسایی در دراز مدت اجازه می دهد تا از طریق استفاده از مدیریت بهینه و برنامه ریزی شده امکان استفاده از منابع فراهم و از تخریب محیط جلوگیری شود
ارزیابی توان اکولوژیک1، سنجش موجودی و توان بالقوه سرزمین با ملاکها و معیارهای مشخص و از پیش طرحریزی شده است. این مطالعات به عنوان پایه ای برای برنامه ریزی استفاده از سرزمین در تمام نقاط جهان به کار گرفته می شود. این امر به دلیل ضرورت انتخاب و بهرهبرداری بهینه از پتانسیل سرزمین در قالب مطالعات برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست به منظور حصول به اصل توسعه پایدار است
چنین میتوان گفت که ارزیابی توان اکولوژیک فرایندی است که تلاش دارد از طریق تنظیم رابطه انسان با طبیعت توسعه ای در خور و هماهنگ با محیط را فراهم سازد. در واقع این ارزیابی گامی مؤثر به منظور به دست آوردن برنامه ای برای توسعه پایدار اطلاق می شود. زیرا که با شناسایی و ارزیابی خصوصیات اکولوژیک هر منطقه، برنامه ای توسعهای می تواند هنگام با طبیعت تدوین شوند. زیرا طبیعت خود استعداد های سرزمین را برای توسعه مشخص می کند. بنابراین ارزیابی توان اکولوژیک به منزله پایه و اساس آمایش یا طرح ریزی محیط زیستی برای کشورهای درصدد دستیابی به توسعه پایدار همراه با حفظ منابع نسلهای آتی هستند اجتناب ناپذیر خواهد بود
اهمیت ارزیابی توان اکولوژیک سرزمین تا به آنجاست که چنانکه سرزمین بالقوه فاقد توان اکولوژی مناسب برای اجرای کاربری خاصی باشد اجرای آن طرح نه تنها سبب بهبود وضعیت زیست محیطی منطقه نمی گردد، بلکه تخریب بیشتر محیط را نیز به ارمغان خواهد آورد
ارزیابی توان اکولوژیک، به دلیل ضرورت انتخاب و بهره برداری بهینه از پتانسیل اکولوژیک سرزمین در قالب مطالعات برنامه ریزی و مدیریت زیست محیطی به منظور حصول به اصل توسعه پایدار است
در این رابطه سامانه اطلاعات جغرافیایی - GIS - 2 با توانایی های بالا در مدیریت داده ها و ارائه داده های جدید به عنوان ابزاری کارآمد در برنامه ریزی زیست محیطی مطرح می گردد - کرم،GIS . - 95 :1384 با توانایی که در پیوند بین خصوصیات محیطی و علوم رایانه ای دارد، ارزیابی دقیق منابع اکولوژیک را در جزئی ترین سطوح با حجم و پیچیدگی بسیار زیاد امکان پذیر می کند و با قدرت تلفیق اطلاعات مختلف و ایجاد نقشه های که مبین فصل مشترک چند شرط مختلف هستند توانایی بالایی را در برنامه ریزی و ارزیابی فراهم می کند . - Huigen, 2003 - بنابراین هدف نهایی از به کارگیری این سامانه فراهم کردن پشتیبانی برای تصمیم گیری فضایی است
اهمیت و ضرورت تحقیق
منطقه مراغه در آذربایجان شرقی شاهد تغییراتی در تبدیل سکونتگاههای روستایی به شهر بوده است. تحولات اخیر در مسیرهای دسترسی جدید احتمال تسریع در توسعه مناطق سکونتگاهی را در آینده افزون ساخته است. به خصوص ایجاد مسیرهای دسترسی جدید نقش گزینی راه آهن مراغه- ارومیه در شبکه سکونتگاهی منطقه می تواند تغییرات توسعه ای را تسریع نمایید. از این روی ارزیابی توان اکولوژیک منطقه می تواند راهگشای برنامه ریزان شهری و منطقه ای برای تصمیم گیری صحیح در توسعه سکونتگاههای انسانی باشد.
پورابراهیم - - 1380 در تعیین توسعه آتی جزیره قشم از روش تجزیه تحلیل سیستمی و تلفیق بهینه و رویهم گذاری آن بر واحد های برنامه ریزی مناسب برای تعیین انواع کاربری ها از جمله کاربری توسعه شهری استفاده نمود. مظفری - - 1387 جهت بهینه توسعه آتی شهر سقز را به روش توصیفی تحلیلی با کمک نرم افزار GIS تعیین نمودند. قرخلو و همکاران - 1388 - با استفاده از GIS به منظور تعیین نقاط بالقوه شهری توان اکولوژیک منطقه قزوین را ارزیابی کردند.
منطقه مورد مطالعه
منطقه مراغه با مسافتی حدود 219150 هکتار از نظر موقعیت جغرافیایی در فاصله بین طول شرقی 46 /07 تا 46 /44 و عرض شمالی 37 /00 تا 37 /43 و از نظر تقسیمات سیاسی اداری در استان آذربایجان شرقی قرار دارد
