بخشی از مقاله
چکیده
کشاورزی شهری1 سیستمی است که در آن با استفادهی صحیح از منابع و بستر طبیعی یک شهر میتوان بخشی از نیازهای غذایی شهروندان را تأمین و کیفیت محیط زیست شهری را حفظ و از تخریب ذخایر طبیعی جلوگیری نمود و با ایجاد فرصتهای شغلی جدید به ابعاد اجتماعی و اقتصادی توسعه پایدار نیز جامعه عمل پوشانید. کمبود فرصتهای شغلی در بخش صنعت و خدمات سبب شده که کشاورزی شهری به عنوان معیشت اصلی میلیونها نفر در کشورهای در حال توسعه محسوب شود.
کشاورزی شهری به عنوان ایده جدیدی در شهرها، خود نوعی کارآفرینی است، بنابراین اشتغال و کارآفرینی در این بخش میتواند برای سیاستگذاران حائز اهمیت باشد. تحقیق حاضر از نوع کتابخانهای میباشد که بر گردآوری اطلاعات و دادههای موجود و مرور پژوهشهای پیشین و باز تدوین آنها در قالب یک ساختار جدید به منظور معرفی چالشها و فرصتها در بخش کشاورزی شهری استوار است.
مقدمه
در قرن اخیر گسترش شهرنشینی، کاهش جمعیت روستائیان و از بین رفتن زمینهای کشاورزی مشکلات فراوانی را پیش روی جوامع قرار داده است. به این ترتیب که رشد جمعیت شهری سبب افزایش تقاضای مواد غذایی شده است در عین حال تبادلات بازرگانی و تجاری شغل اصلی شهرنشینان را تشکیل داده و روند تولید محصول در شهرها مختل شده است.[28] بهطور کلی، رشد شهرنشینی در جهان و ایران رو به افزایش بوده است.
در حال حاضر بیش از نیمی از جمعیت جهان درحدود3/3 بیلیون نفر ساکن شهرها می باشند و انتظار می رود تا سال 2030 این رقم به5 بیلیون افزایش یابد. شرایطی نظیر کاهش تولید، افزایش تقاضا و تغییرات شدید آب و هوایی سبب ایجاد بحران غذا گردیده است .[25] با روند شهرنشینی و افزایش جمعیت، شهرها علاوهبر مشکلات ناشی از عدم امنیت غذایی و سوء تغذیه با مشکل اشتغال و بیکاری مواجهاند. و این مسائل توسعهی شهرها را با مشکلات اساسی مواجه خواهد نمود. بیکاری به عنوان یک پدیدهی مخرب اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی مطرح است و رفع آن از دغدغههای اساسی برنامهریزان بوده است.
از طرفی یکی از عواملی که سبب ایجاد و گسترش فرصتهای اشتغال و کاهش سطح بیکاری به عنوان شاخص مهم توسعهیافتگی در جوامع میشود، فعالیتهای کارآفرینانه است. کارآفرینی موتور تحول، توسعه اقتصاد و فرهنگ جامعه است. رشد و فراگیری این پدیده می تواند به تحول و دگرگونی اساسی در اقتصاد ملی منجر شود. کارآفرینی فرآیندی است که طی آن فرد کارآفرین با ارائه ایده و فکر جدید ایجاد کسب و کار با قبول مخاطره و تحمل ریسک، محصول و خدمت جدید را ارائه میکند.[21]
اگرچه تعاریف گوناگونی از کارآفرینی ارائه شده است، اما بیشتر نویسندگان و صاحب نظران در مجموع کارآفرینی را فرآیند شناسایی فرصتهای اقتصادی، ایجاد کسب و کار و شرکت-های جدید، نوآور و رشد یابنده برای بهرهبرداری از فرصتهای شناسایی شده میدانند که در نتیجه آن کالاها و خدمات جدیدی عرضه می شود. طی چند سال اخیر، دولتها به طور جدی به تشویق کارآفرینی پرداختهاند چون کارآفرینی به ایجاد ثروت، اشتغالزایی، توسعه فناوری، تشویق و ترغیب سرمایهگذاری، شناخت و ایجاد و گسترش بازارهای جدید، افزایش رفاه و استفادهی اثر بخش از منابع کمک میکند.
کارآفرینی با کارکردها و پیامدهای مثبتی که دارد به عنوان راه حل اساسی برای رفع بسیاری از مشکلات و بحرانهای داخلی و باقی ماندن در عرصهی رقابتهای بینالمللی، از سوی بسیاری از کشورهای توسعهیافته و درحالتوسعه مورد توجه قرار گرفته است. ضرورت ایجاد فرصتهای اشتغال و همچنین نوسان بهای قیمت نفت سبب شده برنامهریزان و سیاستگذاران کشور به منبع درآمدی دیگری به جز نفت بیندیشند و آن منبع جز با رویکرد به پتانسیلها و تواناییهای ذاتی کشور، از جمله حمایت از کارآفرینان بخش کشاورزی و تقویت ابتکار، خلاقیت و نوآوری در این بخش چیز دیگری نخواهد بود.[26]
مقایسه کشاورزی شهری در کشورهای پیشرفته و در حال توسعه نشان دهنده تفاوتهای بسیاری است. تحقیقات نشان میدهد که کشاورزی شهری در کشورهای در حال توسعه بیشتر با هدف تولید مواد غذایی برای خانواده، درآمدزایی، فروش و به طور کلی با اهداف اقتصادی صورت می پذیرد.[15] در حالیکه در کشورهای توسعه یافتهعمدتاً ابعاد جانبی اجتماعی - فرهنگی - زیست محیطی تولید مواد غذایی- به ویژه در باغ های عمومی -مد نظر می باشد. به طورمثال مطالعهای در انگلستان نشان داد که تولید مواد غذایی به عنوان هدف جانبی باغ های عمومی بوده است.[11] در زیر مزایای کشاورزی شهری در سه بعد محیطی، اقتصادی، اجتماعی بررسی میشود.
✓ بعد محیطی
کشاورزی شهری از چند راه بر کاهش میزان آلودگی هوا تأثیر می-گذارد. یکی از طریق بالابردن سرانهی فضای سبز شهری که توان پالایندگی هوای شهر را افزایش میدهد؛ گیاهان در طی عمل فتوسنتز، دیاکسیدکربن را از هوا گرفته و اکسیژن پس میدهند که میزان این جذب در مرحلهی رشد گیاهان به حداکثر میزان خود میرسد.
[3] از آ نجا که در کشاورزی شهری بهدست آوردن محصول و کسب منفعت، به عنوان یکی از اهداف اصلی شمرده میشود، و با توجه به وجود چهار فصل در کشور باید تلاش شود در هر فصل محصول متناسب با آن کشت شود، بنابراین در طول سال چندین بار این پروسهی رشد تکرار خواهد شد و ناگفته پیداست که چه تأثیری در پالایش هوا دارد.
در ضمن از طریق کم کردن میزان رفت وآمد و حمل ونقل برای جابهجایی موادغذایی از طرف تولید و عرضهکننده و خرید آن از طرف مصرف کننده و نیز به دلیل کاهش نیاز به بسته-بندی مواد غذایی، صرف انرژی برای بستهبندی و دفع زبالههای ناشی از آن را نیز کم میکند. این ویژگی یعنی کاستن از آلودگیهای زیستمحیطی و حفظ محیط برای نسلهای آینده، محقق ساختن یکی از ابعاد سهگانهی توسعهی پایدار است.
✓ بعد اقتصادی
از مزایای منسوب به کشاورزی شهری، میتوان به اهمیت اقتصادی مانند مکمل درآمد، انتقال مهارت و ایجاد اشتغال بیشتر تأکید کرد[4]،.[19] آرمار کلموس، در مورد مزایای اقتصادی کشاورزی شهری، اظهار داشت که کشاورزی شهری به امنیت غذایی بسیاری از شهرهای بزرگ، و فراهم کردن بخش مهمی از سیستم غذایی شهر و همچنین به حداقل رساندن مشکلات ناامنی غذایی گروههای آسیب پذیر کمک میکند.[1] از آنجایی که مردم فقیر کشورهای در حال توسعه به طور عمده بخش اعظمی از درآمدشان - - %50- 70 را صرف خرید مواد غذایی میکنند، تولید مواد غذایی هزینههای خرید مواد غذایی را کاهش میدهد.
همچنین بهدلیل صرفه جویی در مصرف سوخت و حملونقل از هزینههای حملونقل نیز کاسته میشود. ایجاد کارخانههای کنسرو سازی، ساخت کود از مواد زائد شهری، آفتکشها، ساخت ابزار و... فرصتهای شغلی جدیدی برای شهروندان بوجود میآورد و باعث رونق اقتصادی میشود .[24]کشاورزی شهری منافع اقتصادی خاصی برای اجتماع داردمثلاً. باغ های شهری می تواند توسعه اقتصادی و صنعت اگروتوریسم را ارتقاء بخشد. باغها سبب جذب مشاغل و ساکنین میشود و انگیزه ای برای رشد تجاری و ارتقاء حیات داخلی شهر میباشند.
فضای سبز هم مزیتی مازاد برای هرساختمان یا خانهای محسوب می شود. فضای مفرح خصوصی ناشی از کشاورزی شهری خصوصاً باغ های عمودی یا حیاط های سبز این اجازه رابه مالکین میدهد که از طریق افزایش میزان اجاره، منافع بیشتری کسب کنند. در کنار همه اینها، ایجاد و توسعه فرصتهای شغلی جدید را می توان به خوبی مشاهده نمود ضمن این که، قابلیت جذب سرمایهگذاران خرد و کلان را نیز دارا می باشد.
✓ بعد اجتماعی
کشاورزی شهری میتواند به عنوان راهکاری مناسب برای حذف فقر و یا کاهش آن عمل کند. پروژههای کشاورزی شهری زیادی که در آن گروههای آسیب دیده مانند یتیمان، مردم ناتوان، زنان و مهاجرین بدون شغل مشارکت دارند توسط سیستمهای مدیریت شهری یا سازمانهای غیر دولتی به جریان افتادهاند. در بیشتر شهرهای پیشرفته، کشاورزی شهری بیشاز آنکه به سبب تولید مواد غذایی تشویق شود به منظور سلامت جسمی و روحی ایجاد شده است. [24] از دیگر ابعاد اجتماعی کشاورزی شهری میتوان به تامین سالم و کم هزینه نیازهای خانوار و مشارکت بالای زنان اشاره کرد.
فرصت کارآفرینی در بخش کشاورزی شهری
کارآفرینی در کشاورزی شهری میتواند اشتغال محلی و درآمد ایجاد کند. مطالعات موردی نشان میدهد که با پوشش 6 درصد ساختمان-های تورنتو سالیانه برای حدود 1350 نفر بهطور مستقیم و غیرمستقیم فرصت شغلی مهیا میشود. علاوهبر آن، ارزش تجاری حاصل از محصولات تولیدی در بخش کشاورزی شهری سالیانه در حدود 4 تا 5/5 میلیون دلار خواهد بود.[18]
در سال 1994 مطالعه-ای در تازانیا انجام شد که نشان میداد کشاورزی شهری دومین سهم میزان اشتغالزایی را در این کشور دارا می باشد، یعنی حدود 20 درصد شاغلین. درآمد ناخالص سالانه بیش از 10000 مؤسسه فعال در بخش کشاورزی شهری در مجموع برابر 27/4 میلیون دلار با ارزش افزوده سالانه 11/1 میلیون دلار بوده است .[7]
ایجاد فرصت-های کارآفرینی و اشتغال از طریق کشاورزی شهری بسیار متغیر است. در برخی مناطق نیمی از کشاورزان شهری، کارگران را استخدام میکنند.[9] در مناطق دیگر، کشاورزان شهری بیش از حد فقیر، یا بازار کار خیلی پراکنده به ارائه بیش از فرصتهای شغلی اضافی یا فصلی میپردازند.[16] در مواردی، کشاورزی شهری ممکن است تنها منبع درآمد برای یک خانواده باشد و نقش مهمی در کاهش فقر بازی میکند [23]،.[9] در شهرهایی که تجربه رکود صنعتی را داشتهاند، تدارک زمینهای متروک برای پرورش دادن مواد غذایی بهطور قطع یکی از گزینههای سیاست برنامهریزی است.
