مقاله کیفیت مبلمان شهری نمونه موردی : خیابان صدف شهر مشهد

بخشی از مقاله

خلاصه

این روزها نقش مبلمان شهری در خدمت رسانی به شهروندان هر شهر بر کسی پوشیده نیست. اما گذشته از امر خدمت رسانی، حفظ هویت و زیبایی سیمای شهری نیز از اولویت های بالایی برخوردار است. چنان که با گسترش بی رویه شهرها، تسلط مسئولان بر شهرها کاهش میابد و پرداختن به امور سیمای شهرها و سامان دهی آن کم تر از گذشته می شود و گاهی هویت حفظ سیمای بصری در زیر پوشش عملکردها و پاسخ به نیاز روزمره ی شهروندان به فراموشی سپرده می شود.

هویت شهری، هویت جمعی است که با تبلور عینی در فیزیک و محتوای شهر معنادار می شود و به واسطه ایجاد، شهرنشینان را به سوی شهروند شدن هدایت می کند .از آنجایی که، تداعی خاطرات عمومی در شهروندان و تعلق خاطر یک فرد یا اجتماع از افراد و جوامع دیگر تشخص مجموعه ای از صفات و مشخصاتی است که باعث هویت می شود؛ شهر نیز به تبعیت از این معیار، شخصیت یافته و مستقل می گردد.

می توان با توجه به اینکه همه روزه اقشار مختلف جامعه از مبلمان شهری استفاده می کنند، این هویت را در رابطه با مبلمان شهری در نظر گرفت. مقاله حاضر از نوع تحلیل توصیفی بوده و جمع آوری اطلاعات نیز به صورت کتابخانه ای در خیابان صدف واقع در منطقه2 شهرداری مشهد انجام شده است. جمع آوری پرسشنامه به صورت تصادفی بوده و سپس اطلاعات به دست آمده در نرم افزار spss مورد ارزیابی قرار گرفته است.

1.    مقدمه

در میان فضاهای پر ازدحام شهر که همه چیز در تلاطم و پویش است و مفهوم حرکت با ماشینهایی که در میان خیابانها به سرعت پیش می روند و عابرانی که گاه آهسته و گاه با عجله از میان ساختمانها ، فروشگاه ها و پیاده روها و .... در اضطراب رسیدن هستند، به تمام فضاهای شهری القا می شود . در این هیاهوی زندگی، فضای مکث و سکون، که در میان این فضاهای شهری گسترانیده می شوند میتوانند خستگی زندگی را برای ساعاتی ازمخاطب خود بزدایند.

این فضاهای مکث گاه با مبلمان و اثاثیه شهری و همچنین به وسیله فضاهای سبز پیرامونش ، بهتر می توانند در جذب عابران خسته و گردشگران و مسافران خودنمائی کند به خصوص اگر اینکه این المان ها و اثاثیه های شهری با مکان مورد نظر ارتباط برقرار کرده و ایجاد هویت از این نظر کند. هویت یکی از اهداف حیاتی برای آینده یک محیط مناسب شهری است .

مردم شهر می باید احساس کنند که پاره ای از بخش های محیط - شخصی یا جمعی - به آنها تعلق دارد .بخش هایی از محیط که پاسخگو هستند و مردم از آن مراقبت می کنند، خواه در مالکیت خودشان باشد یا در مالکیت دیگری. در سطح شهری محیط باید به گونه ای باشد که مردم را برای بیان خودشان تشویق نموده و با آن وارد گفتگو شوند - میره و موسوی، . - 1388

مبلمان شهری یکی از اصلی ترین ایزار های ارتباط شهر با شهروندان خود است. نیمکت تنها تخته ای برای نشستن، سطل زباله تنها مخزنی برای انداختن پاکت آبمیوه و چراغ ها تنها ابزاری برای روشنایی نیستند. امروزه مبلمان شهری اصلی ترین مفصل ارتباطی شهروند با شهر است، ابزاری که علاوه بر رقع نیاز، خاطره می سازد و احساس رضایت ایجاد می کند.

نیاز سنجی، انتخاب و چیدمان مبلمان شهری، علمی خاص است که استاندارد های مخصوص خود را دارد. بخشی از ای قوانین از دل فرهنگ و آداب و رسوم هر شهر می آید. بعضی از عناصر مبلمان شهری در اصل قابل استفاده در شهرهای دیگر نیست و نحوه استفاده از پارک، مدت نشستن، زمان پیاده روی، نوع تفریحات مردم و گذران اوقات فراغت و... میان شهرهای مختلف به طور کامل متفاوت است و این تفاوت فرهنگی و رفتاری نمود شهری خود را در مبلمان شهری، می یابد - بحرینی،. - 251:1377

2.    مبانی نظری

مجموعه اجزاییکه در فضاهای شهری چیده میشوند و به استفاده عموم جهت رفع نیازهای زیست محیطی میرسند و منظر و هویت شهری را، تحت شعاع قرار می دهد، مبلمان شهری گویند. نقش اصلی مبلمان شهری در سطح خیابان ها و فضاهای شهری ایجاد مکانهایی است که زبان ناطق هویت انسان و منظر شهری مطلوب، باشد. دکتر »سید امیر منصوری« استاد دانشگاه تهران، صاحبنظر در حوزه شهرسازی و مسئول بخش معماری منظر دانشگاه تهران در این باره میگوید: »مبلمان شهری مثل هر عنصر دیگری در سیمای شهر تاثیرگذار است و باید در این حوزه با طراحی و برنامه ریزیهای دقیق، متناسب با فرهنگ و آداب و رسوم مردم حرکت کرد - مرتضایی،. - 32:1382

مبلمان شهری خود انواع مختلفی دارد که هر کدام، از حیطه طراحی شهری، در راستای هویت شهر و سیمای آن گام بر می دارد و آینه ای از فرهنگ شهر است، که از انواع این مبلمان می توان به صندلی ها و نیمکت ها، ایستگاه های اتوبوس، سطل های زباله، بیلبوردها و تابلوهای آگهی، المان ها و نمادهای شهری و ... اشاره کرد، که خصوصیات منحصر به فرد هر کدام از این مبلمان ها نیز از اهمیت خاصی برخوردار است، چرا که با طراحی درست و مناسب هر کدام از آنها با توجه به خصوصیات و نحوه مکانیابی مناسب آنها، می توانند در جهت تأمین نیاز شهروندان و القاء هویت آنها نقش مؤثری را ایفا کنند. - - conzen,m.p,1980

مبلمان شهری ریشه در شهر دارد و با تمام اهمیتی که در شهر دارد با خطوط شهر، فضای شهر، رفتار شهر و با نیاز شهر و تک تک عملکردهای شهر در ارتباطی تنگاتنگ است، نه می تواند و نه باید هویت و کارکردی مستقل از سایر اجزا و شهروندان داشته باشد.نه شهر به تنهایی اسلامی می شود و نه مبلمان فارغ از شهرش و فضایی که درون آن قرار می گیرد، می تواند اسلامی یا ایرانی باشد، مگر آنجا که برگرفته از نیازهای مردم مسلمان و رفتارهای شهر ایرانی و اسلامی باشد .مبلمان ایرانی و اسلامی، ریشه در شهر ایرانی و اسلامی دارد و به نیاز مسلمانان پاسخ می گوید.پس باید قبل از پرداختن به فرم و رنگ اسلامی به سراغ ویژگی های شهرهای اصیل و با هویت خویش برویم ؛ جایی که شهر، ورای خیابان و کوچه هایش، یک پدیده اجتماعی است - .سیدامیرمنصوری و همکاران؛ .

3.    نقش رنگ در مبلمان شهری

عناصر مختلف شهر ، تقسیمات منطقه ای معماری ،و بافت منطقه ای از معیار های اصلی مبلمان شهری محسوب می شود. و در تقسیمات منطقه ای عناصری مانند: ویژگیهای منطقه به لحاظ اقلیمی و آب و هوائی، ویژگیهای فرهنگی، کیوسک ها، علائم هدایتی، مبلمان، جدول ها ... مورد توجه قرار می گیرد. همچنین نوع رنگ بر پایه پژوهش های رنگ از منظر روان شناسی هارمونی رنگ های طبیعی، رنگ فضای سبزشهری و طبقه بندی نیازهای زندگی بر اساس فرهنگ هر منطقه فضای سبز با حصارها و... تعیین می شود - شجاعی،. - 5:1385

4.    مبلمان شهری و نیاز شهروندان

کوین لینچ در کتاب سیمای شهر در همین اثر و خاطره و یادی که از سیمای یک شهر در ذهن بیننده به جای می ماند - تصویر ذهنی - ، مفصل صحبت کرده است. هنر طراح آن است که در کنار چیدمان این ابزار و اجزا، نیاز شهروندان را برطرف کرده و سیمای زیبا به شهر بدهد؛ به طوری که شهروند احساس آرامش و راحتی را در برخورد با آن ها داشته باشد. نیمکت، تیرهای چراغ برق، صندوق پست و اتاقک تلفن، تابلوها، فضاهای سبز، آب نماها و بسیاری از اجزای دیگر تشکیل دهنده ی این نظم هستند - زندیه،. - 35:1384

امروزه در شهرهای بزرگ و پیشرفته، از جمله در شهرهای اروپا و امریکا کارشناسان بسیاری بر روی این موضوع کار کرده و به جزئیات سیما و نمای شهری اهمیت می دهند و گاهی همان قدر که طرح های جامع و تفصیلی شهری اهمیت دارند، برای مبلمان و سیمای شهر نیز بهای ویژه ای پرداخت می کنند،مثلاً حتی الامکان بسیاری از تابلوهای ایستاده ی راهنمایی و رانندگی را حذف و به جای آن از خطوط و علائم رنگی در سطح خیابان استفاده می کنند.

نخستین کمکی که این حرکت می کند، جلوگیری از اشفتگی، اغتشاش و ازدحام در دید بیننده و شلوغی محیط است. اهمیتی که این طراحان به نقش مردم و نیاز شهروندان می دهند، آن قدر است که محور تصمیمات شانعمدتاً رفاه و راحتی و آسایش ایشان محسوب می شود؛ به گونه ای که دید بصری و به وجود آوردن نمایی توأم با تعادل لازم، راحتی و آرامش را برای ساکنان به ارمغان می آورد و مشاهده می شود .عناصر مبلمان شهری نه تنها مزاحمتی برای رفت و آمد مردم ندارد، بلکه درست جایی که مورد نیازشان هست نیز به کار گرفته شده است.

شاید تا به حال مشاهده کرده باشید در بسیاری از مراکز عمده ی    خرید، محلی برای استراحت و یا نشستن افراد به ویژه سالمندان در نظر گرفته شده است و یا شاید گاهی دیده باشید در بسیاری از شهرهای پیشرفته برای خرید از چرخ های دستی در داخل غرفه ها استفاده می شود، بدون این که با هیچ مشکلی از بابت رفت و آمد مواجه شوند. بنابراین، نیاز شهروندان و سیمای شهر و به وجود آمدن هویت شهری حلقه های به هم چسبیده و جدا نشدنی هستند که هر یک دیگری را پشتیبانی و تکمیل می کند و بی توجهی و بی دقتی به هر کدام آسیب جدی و خللی فاحش در به وجود آمدن سیمای نامناسب شهر خواهد بود - طبیبیان،. - 43:1377

امروزه در شهرهای بزرگ و پیشرفته، از جمله در شهرهای اروپا و امریکا کارشناسان بسیاری بر روی این موضوع کار کرده و به جزئیات سیما و نمای شهری اهمیت می دهند و گاهی همان قدر که طرح های جامع و تفصیلی شهری اهمیت دارند، برای مبلمان و سیمای شهر نیز بهای ویژه ای پرداخت می کنند،مثلاً حتی الامکان بسیاری از تابلوهای ایستاده ی راهنمایی و رانندگی را حذف و به جای آن از خطوط و علائم رنگی در سطح خیابان استفاده می کنند.

نخستین کمکی که این حرکت می کند، جلوگیری از اشفتگی، اغتشاش و ازدحام در دید بیننده و شلوغی محیط است.اهمیتی که این طراحان به نقش مردم و نیاز شهروندان می دهند، آن قدر است که محور تصمیمات شانعمدتاً رفاه و راحتی و آسایش ایشان محسوب می شود؛ به گونه ای که دید بصری و به وجود آوردن نمایی توأم با تعادل لازم، راحتی و آرامش را برای ساکنان به ارمغان می آورد و مشاهده می شود عناصر مبلمان شهری نه تنها مزاحمتی برای رفت و آمد مردم ندارد، بلکه درست جایی که مورد نیازشان هست نیز به کار گرفته شده است.

شاید تا به حال مشاهده کرده باشید در بسیاری از مراکز عمده ی    خرید، محلی برای استراحت و یا نشستن افراد به ویژه سالمندان در نظر گرفته شده است و یا شاید گاهی دیده باشید در بسیاری از شهرهای پیشرفته برای خرید از چرخ های دستی در داخل غرفه ها استفاده می شود، بدون این که با هیچ مشکلی از بابت رفت و آمد مواجه شوند. بنابراین، نیاز شهروندان و سیمای شهر و به وجود آمدن هویت شهری حلقه های به هم چسبیده و جدا نشدنی هستند که هر یک دیگری را پشتیبانی و تکمیل می کند و بی توجهی و بی دقتی به هر کدام آسیب جدی و خللی فاحش در به وجود آمدن سیمای نامناسب شهر خواهد بود - زندیه،. - 98:1384

5.    رابطه مبلمان شهری،آرامش ذهنی و روانی

بدیهی و روشن است که مبلمان شهری علاوه بر خصوصیات و ویژگی هایی که دارند، باید سهم مهمی در به وجود آوردن آرامش و سلامت روحی و ذهنی افراد داشته باشد. گاهی شلوغی و اغتشاش عناصر چنان است که نه تنها آرامشی را به دنبال ندارد، بلکه باعث سردرگمی و آشفتگی شهروندان نیز می شود، به گونه ای که انسان خسته از کار روزانه هیچ رغبتی برای نشستن و استفاده کردن از فضای شهری و مبلمان آن ندارد.  شاید تا کنون کم تر به رابطه ی مبلمان شهری وآرامش روانی افراد توجه شده باشد، اما به یقین اولین تأثیرات خود را در ارتباط با چگونگی استفاده ی شهروندان از این عناصر خواهد داشت.

به هر جهت، زمانی که در یک بازار شلوغ و پر سر و صدا با تابلوهای نامنظم مختلف رو به رو می شویم، خود به خود احساس نبود آرامش و آشفتگی را خواهیم داشت و یا وقتی در فضای شهری که برای استفاده ساکنان در نظر گرفته شده که دقایقی را بیاسایند، اما رعایت بسیاری از مسائل روانی شهری در آن لحاظ نشده است، احساس راحتی نداشته و آرامشی نیز به دنبال نخواهد آمد. بدین ترتیب، این نیز هنر طراحان و دست اندرکاران مسائل مبلمان شهری است که با چیدمان صحیح و استفاده ی به جا، ضمن به وجود آوردن محیط و منظر مناسب و عملکردی در خور استفاده ساکنان، به مسائل روحی، روانی و آرامش بخش محیط نیز توجه کافی داشته باشند - مدنی پور،. - 47:1379

6.    تاثیر اقلیم،فضای سبز،مصالح،رنگ و ویژگیهای هنری در مبلمان شهری

نقش هنرمندان و طراحان شهر و مبلمان آن در رابطه با استفاده از مصالح، عوامل اقلیمی و عناصر هنری از جمله رنگ ها به گونه ای است که در اولین نظر، کنش ها و واکنش های برخاسته از آن هویدا می شود. بدیهی و روشن است که این هنر طراح است که برای مبلمان منطقه ای، از چوب در محلی که به جنگل نزدیک است و یا سنگ در مکانی که منطقه کوهستانی است و نظایری مشابه آن استفاده می کند. کم تر منظری در شهر است که از این عناصر بومی تهی باشد و این ظرافت مورد تحسین و ترغیب طراحان و مجریان مربوطه را دنبال خواهد داشت.

برای مثال، در شهر همدان که سنگ کوهستان نمونه ای از مبلمان و تزیینات شهر محسوب می شود و عنصری برای تزیین بلوارهای آن است، همین حال را خواهد داشت. گرچه نحوه ی چیدمان همین سنگ های صخره ای روی هم قرار گرفته نیز خود دقت و ظرافت لازم را می طلبد تا نمای سنگین و زمخت آن را به تصویری آرام بخش و دوست داشتنی تبدیل نماید.

آب به عنوان یک عنصر ثابت، نقشی پر رنگ و قوی در مبلمان و مناظر شهرها دارد. گذشته از آیات و احادیث و روایات، همچون »و من الماء کل شیء حی«، استفاده از آن در مناظر و مبلمان شهری شاخص و تعیین کننده می نماید. ضمن این که تعیین جایگاه آب خوری ها و شیرهای شست و شو و فضاهای سبز نیز از اهمیت لازم برخوردار می باشند. در همین رابطه لازم است به فضاهای سبز، و درختان در مبلمان شهری اشاره کرد.