بخشی از مقاله
چکیده
گردشگري روستایی یکی از بزرگترین و سریعترین صنایع در حال رشد است، در نتیجه تقاضاهاي جدید گردشگران و نیاز به تنوع محصولات و مقصدهاي گردشگري، زمینهاي براي توسعهي کسب و کارها، به ویژه کسب و کارهاي کوچک و متوسط و توسعهي کارآفرینی فراهم میآورد منابع طبیعی هر جامعه، ثروت آن جامعه است از این رو گیاهان دارویی به عنوان یکی از منابع ثروت ملی در کشور ما از اهمیت خاصی برخوردار است.
در نتیجه شناخت گیاهان دارویی در عرصههاي منابع طبیعی هر منطقه یکی از گامهاي بنیادي در زمینه توسعه پایدار گیاهان دارویی بوده و میتواند اطلاعات پایهاي مهمی را در اختیار محققان گرایشهاي مختلف این حوضه قرار دهد. اکوتوریسم، رویکرد جدید گردشگري در طبیعت بر پایه حفاظت از محیط زیست میباشد. در چند دهه گذشته صنعت گردشگري یکی از عوامل اصلی توسعه اقتصادي و اجتماعی بسیاري از کشورها بوده است و به این لحاظ کشورها سعی میکنند سهم بیشتري از توریست را به خود اختصاص دهند.
لازم به ذکر است شناخت گونههاي گیاهی و معرفی خواص دارویی، خوراکی و صنعتی آنها منجر به توسعه اکوتوریسم علمی و پژوهشی در این مناطق خواهد شد. استفاده و معرفی این گیاهان به عنوان جاذبهاي براي علاقمندان به طبیعت و توسعه اکوتوریسم در منطقه یکی دیگر از جنبههاي کاربردي گیاهان دارویی میباشد. از این رو در این پژوهش به معرفی و شناسایی گیاه دارویی نیشکر در روستا ریکنده شهرستان قائمشهر پرداخته شده است.
مقدمه
گیاهان دارویی یکی از نعمتهاي بزرگ خداوندي هستند که در پیکره طبیعت پراکنده و به مرور زمان توسط انسان کشف گردیده و به جامعه انسانی عرضه شدهاند تا مورد استفاده قرار گیرند - زینلی و همکاران، . - 1391 ایران به لحاظ تنوع اقلیمی از تنوع زیستی وسیع و منحصر بفردي برخوردار است که این تنوع در مورد گیاهان و از جمله گیاهان دارویی به روشنی مشهود است.
فلور ایران بسیار غنی و از جمله ذخایر ژنتیک گیاهان دارویی محسوب میشود، بنابراین، عرصه بسیار گسترده کشور با وجود تنوع گونههاي گیاهان دارویی بومی، بسیار مناسب در امر تولید و فرآوري گیاهان دارویی میباشد - زینلی و همکاران، . - 1391 طبیعت نه تنها منبعی جهت تامین مایحتاج زندگی بشر محسوب میگردد و بستري براي کسب و کار و امرار معاش او فراهم میآورد، بلکه بر سبک زندگی، آداب و سنن و فرهنگ ساکنان یک منطقه تاثیر میگذارد و هم از آن تاثیر می پذیرد.
اکوتوریسم در ایران به عنوان یکی از 15 کشور برخوردار از بیشترین تنوع اقلیمی در جهان و یکی از ذخیره گاههاي متنوع زیستی کره زمین از مزیت نسبی افزونتري نسبت به دیگر شاخصهاي توریسم برخوردار است - Batra and Chawla, ١٩٩٩ - . رشد و گسترش شهرنشینی و نیاز جوامع شهرنشین به بازدید از جاذبههاي طبیعی، سبب سرازیر شدن خیل عظیمی از جمعیت شهرنشین به نواحی و مکانهاي داراي جاذبههاي گردشگري شده است.
تقاضا و تمایل براي گردشگري با انگیزههاي مختلف به منظور تفرج، زیارت و تجارت در تمامی جهان با سرعت باور نکردنی در حال افزایش میباشد. بالا رفتن سطح درآمد، افزایش ایام فراغت، نگرش جدید به مفاهیم زندگی، ضرورت تماسهاي بین المللی و عواملی مانند اینها در گسترش و توسعه گردشگري نقش داشته اند - شارپلی، . - 1380 امروزه صنعت گردشگري در دنیا یکی از منابع مهم درآمد و درعین حال، از عوامل مؤثر در تبادلات فرهنگی بین کشورهاست و به عنوان گستردهترین صنعت خدماتی جهان حائز جایگاه ویژهاي است.
از این رو، بسیاري از کشورها در رقابتی نزدیک و فشرده در پی افزایش بیش از پیش منافع و عواید خود از این صنعت هستند - کاظمی، . - 1387 کشور ما ایران، با این که طبق اعلام سازمان یونسکو، جزء 10 کشور برگزیدة جهان از نظر داراییهاي تاریخی و میراث فرهنگی است و از نظر استعدادهاي خدادادي، طبیعی و تنوع اقلیمی، جزء 3 کشور نخست جهان به شمار میرود و نیز با این که با داشتن بیش از یک میلیون و 600 هزار کیلومتر مساحت، برابر با مجموع مساحت چندین کشور اروپایی است، از نظر درآمد توریسم حتی جزء 100 کشور اول جهان هم نیست باید توجه داشت که اکوتوریسم از امکان رشد شایان توجهی در ایران برخوردار است، زیرا ایران در میان پنج کشور نخست داراي تنوع اقلیمی کامل قرار دارد.
ایران کشوري وسیع باتنوِع آب و هوایی است که از چهارده گونه اقلیم آب و هوایی شناخته شده در جهان، ایران دوازده نوع آن را در نقاط مختلف کشور داراست، از این رو از استعداد طبیعی براي رویش انواع گیاهان چون گیاهان دارویی برخوردار استپوشش. گیاهی کشور ایران به طور اخص، معمولاً از پهنههاي محدود گسسته و پراکنده تشکیل یافته است، درصد پوشش این پهنهها در نواحی شمالی و برخی شمال غربی و پرباران بسیار بالاست، ولی در نواحی خشک و کم باران که تبخیر آن چندین برابر بارش است درصد آن بسیار پایین ولی در عوض تنوع گونهاي در آنها بسیار بالاست. تنوع گونهاي گیاهان در ایران رقمی چشمگیر دارد و در مقایسه، ایران یکی از کشورهاي کم نظیر جهان از این حیث است - مبین، . - 1360
اکوتوریسم یکی از علوم نوین در صنعت گردشگري و جهانگردي به شمار میرود که دلیل پیدایش آن، زیباییهاي طبیعت در مناطق توریستی میباشد. بدیهی است که گیاهان نقش مهمی در زیبایی محیط زیست دارند. بنابراین شناخت و حفظ گیاهان به ویژه گیاهان دارویی در مناطق توریستی مهم و ضروري است. اکوتوریسم کوتاه شدة عبارت اکولوژي کالتوریسم است که در زبان فارسی طبیعت گردي نام گرفته وگرایشی نو در صنعت جهانگردي است.
این شکل از جهانگردي فعالیتهاي فراغتی انسان را بیشتر در طبیعت امکانپذیر میسازد و مبتنی بر مسافرتهاي هدفمند همراه با دیدار و برداشت- هاي فرهنگی و معنوي از جاذبههاي طبیعی و لذتجویی از پدیدههاي گوناگون آن است - ٢٠٠٣ . - Yaghmaiyan, در توسعه اکوتوریسم با برنامهریزي صحیح و کنترل اقتصادي و فرهنگی، ضمن آنکه خسارت به محیطهاي طبیعی به حداقل میرسد، پایداري اکوسیستمها نیز تضمین میشود.
توسعه پایدار عبارت است از بهبود کیفیت زندگی انسانی از طریق حمایت از ظرفیت نگه داشت اکوسیستمها از طریق فراهم آوري راهبردها و ابزاري که بتواند نیازهاي انسان را پاسخ دهد - موحد، . - 1386 براي تهیهي یک طرح زنجیرهاي از اکوتوریسم پایدار، در قدم اول به محاسبهي ظرفیت برد اکولوژیکی منابع نیاز داریم. باید برآورد شود که تفرجگاههاي طبیعی قادر به تحمل و پذیرش چه تعداد افراد طی روز، فصل و سال خواهند بود، بدون این که صدمهاي به این گونه محیطها وارد آید - ارمغان، . - 1385 معناي توسعه پایدار، تنها حفاظت از محیط زیست و منابع طبیعی نیست، بلکه برداشتی نو از توسعه و رشد اقتصادي است.
رشدي که بدون تخریب منابع طبیعی و برهمزدن تعادل زیست محیطی، عدالت و امکانات زندگی را براي همه مردم، اعم از شهري، روستایی،و عشایري و نه فقط قشرهایی محدود از جامعه فراهم میآورد به منظور پایداري کاربري گردشگري از نظر محیط زیستی، توجه به نکاتی مانند مدیریت صحیح بین بخش گردشگري و محیط زیست و روابط فیمابین، محدود کردن آن دسته از فعالیتها که باعث ضرر زدن به منابع و موجودیت آینده آنها دارد، فعالیتهاي پیشنهادي نباید ارزش و محیط طبیعی را تخریب کند، ایجاد تعادل بین نیازهاي گردشگران، ساکنان محلی و مکان گردشگري، در نظر گرفتن آثار توسعه گردشگري بر گسترهاي فراسوي تفرجگاه - دید منطقهاي - ، استفاده از منابع انرژي تجدید شونده - آب، باد، خورشید و... - و وسایل کم مصرف، سهیم ساختن ساکنان محلی در فرآیند تصمیمگیري، و متوجه ساختن آژانسهاي مسافرتی، مسئولان و دست اندرکاران به این اصول ضروري به نظر میرسد - اورك، . - 1375
صنعت گردشگري آنچنان در توسعه اقتصادي- اجتماعی کشورها اهمیت دارد که اقتصاددانان آن را صادرات نامرئی نامیدهاند - تقوایی و همکاران، . - 1390 این صنعت پس از صنعت نفت و خودروسازي به عنوان سومین صنعت بزرگ در سطح جهان مطرح میباشد که سهم بسزایی در تولید ناخالص داخلی کشورها ایفا مینماید - انصاريرنانی و جلالی، . - 1386 گردشگري شامل اشکال مختلفی از جمله توریسم اقامتی، توریسم انبوه، طبیعتگردي، توریسم هیجانی، توریسم بر پایه علاقه خاص، اکوتوریسم و روستاگردي میشود.
در این میان، بخش بسیار مهمی از فعالیتهاي گردشگري در دنیا مبتنی بر بهرهمند شدن از طبیعت است که امروزه گردشگري طبیعی یا اکوتوریسم نام گرفته است، که طی 20 سال اخیر توسعه یافته - ٢٠٠٥ - Ok, و از رشد سالانه 30 درصدي برخوردار است - انصاريرنانی و جلالی، - 1386 و خصوصاً در کشورهاي در حال توسعه و مناطق فقیر جهان بسیار مورد توجه واقع شده است - ٢٠٠٤ . - Stone and Wall, رشد تقاضا براي اکوتوریسم چنان شتابناك است که قرن حاضر را قرن طبیعتگردي اکوتوریسم مینامند - مهدیان، . - 1388 براساس تعریف سازمان جهانی گردشگري - 1995 - ارائه شده است، گردشگر، فردي است که براي مدت زمانی، دست کم یک شب و کمتر از یک سال متوالی، به کشوري غیر از وطن یا محل سکونت معمولی خود مسافرت میکند و هدف او کار کردن و کسب درآمد نیست.
گردشگري طبیعی مفهوم جدیدي در گردشگري است که جرقه آن در ابتدا به وسیله ایده همسازي دوباره با طبیعت واقعی زده شد و به وسیله جامعه گردشگري طبیعی به عنوان سفر مسولانه به نواحی طبیعی مطرح شد که حفاظت محیط طبیعی و تقویت رفاه جوامع محلی را به همراه دارد - ٢٠٠٥ . - Thampi, با توجه به تمرکز توجه اکوتوریسم به طبیعت، جاذبههاي طبیعی موجود در یک منطقه مانند پاركهاي ملی، مناطق حفاظت شده، نقاط روستایی و صدها مکان دیگر را می-توان مراکز جذب گردشگر - اکوتوریست - به حساب آورد و فعالیتهایی همچون مشاهده حیات وحش، عکاسی و نقاشی از طبیعت، مطالعات میدانی درباره گونههاي گیاهی و جانوري، زمین شناسی، دیدن غارها، کوهنوردي و غواصی، همگی جزء فعالیتهاي مربوط به طبیعتگردي به حساب میآیند - دربیگی، . - 1379
