بخشی از مقاله
چكيده
در بخش باختري دشت قاين آبدهي چاهها بعد از گذشت كمتر از ١٠ سال به كاهش شديدي پيدا كرده و با جابجايي كمتر از ٢٠ متر به آبدهي اوليه نزديك ميشوند. اگر چه بخشي از كاهش آبدهي به دليل افت آب در سفره - ٤٩/٠ متردر سال - ميباشد اما دليل اصلي كاهش آبدهي در اين محدوده افت شبكه تشخيص داده شد. چاه حومه قاين به عنوان شاخص انتخاب و مورد مطالعه قرار گرفت.
دبي اين چاه از ٢٦ ليتر بر ثانيه در سال ١٣٩٠ به ٣ ليتر بر ثانيه در سال ١٣٩٥كاهش پيدا كرده ا ست. اين چاه داراي باقيمانده خ شك ١٩٤٢ ميليگرم بر ليتر و سختي كل ٦٣٢ ميليگرم بر ليتر ميباشد كه تمايل به پوستهگذاري شديد آب دارد. ويدئومتري نشاندهنده ايجاد غشايي از كربنات كلسيم در جدار و ديواره چاه ميباشد. با بيرون كشيدن لوله جدار و تراش مجدد ديواره چاه و آزمون پمپاژ مجدد دبي به ١٠ ليتر بر ثانيه افزايش پيدا نمود. استفاده از لولههاي جدار مشبك غربال فيلتر و UPVC به جاي لوله مشبك فولادي معمولي سبب افزايش عمر مفيد چاهها در اين منطقه خواهد گرديد.
١. مقدمه
چاهها مهمترين منبع تامينكننده آب مورد نياز جهت مصارف گوناگون ميباشند. حفاري، تكميل و تجهيز مطابق با استانداردهاي موجود سبب افزايش طول عمر و هزينههاي كمتر در دوران بهرهبرداري خواهد گرديد. كاهش آبدهي چاهها به دو دليل افت سطح آب در سفره و نقص فني - افت شبكه - صورت مي گيرد. ]٤.[ كاهش آبدهي در اثر افت آب در سفره اجتناب ناپذير بوده و تنها با كف شكني و يا جابجايي چاه قابل جبران است]٢.[ افت شبكه ناشي از تكميل و تجهيز نامناسب چاه، عدم شستشوي چاه بعد از حفاري، استفاده از لوله اسكرين نامناسب، عدم استفاده از گراول مناسب اتفاق ميافتد ]٢.[
بسياري از چاهها علارغم افت ناچيز سفره آبدهي آنها با كاهش شديد مواجه ميشود كه ناشي از نقص فني ميباشد. استفاده از لوله جدار مناسب سلامت آب شرب، افزايش استحكام چاه و بالابردن عمر مفيد چاه و هزينه كمتر استحصال آب در دراز مدت خواهد گرديد. در باختر دشت قاين عمر مفيد چاهها كمتر از ١٠ سال بوده و با جابجايي چاه كمتر از ٢٠ متر آبدهي به حالت اوليه برميگردد.
در اين تحقيق چاه حومه قاين متعلق به شركت آب و فاضلاب روستايي كه در فاصله زماني ٥ سال دبي آن از ٧/٢٦ به كمتر از ٣ ليتر بر ثانيه كاهش يافته بود به عنوان مطالعه موردي انتخاب و بعد از عمليات ويدئومتري، بيرون كشيدن لوله جدار و بررسي كيفي دليل كاهش آبدهي مشخص و راهكار لازم جهت افزايش عمر مفيد چاههاي اين منطقه ارائه گرديده است.
٢. موقعيت جغرافيايي و هيدوروژئولوژي دشت قاين
دشت قاين از زير حوضه هاي نمكزار خواف- دق پترگان بوده و در استان خراسان جنوبي واقع شده است - شكل ١ - . حوضه آبگير قاين داراي مساحت ٩٣٠ كيلومتر مربع كه در ١٣٧ كيلومتر مربع آن آبخوان تشكيل شده است. بر اساس آماربرداري سال ١٣٩٠ ،در محدوده مطالعاتي سده سالانه ٤/٢٣ ميليون متر مكعب آب از طريق ٢٣٩حلقه چاه، ٢/٢ ميليون متر مكعب از طريق ٥٧ دهانه چشمه و ٨٠/٩ ميليون متر مكعب توسط ٢٠٣ رشته كاريز تخليه مي شوند. بنابراين سالانه ٤٠/٣٥ ميليون متر مكعب آب از تعداد ٤٩٩ منبع آبي تخليه انجام مي شود.
٩/٧٣ درصد از آب در بخش كشاورزي، ١/٢٠ درصد در بخش شرب و ٧٥/٢ درصد به مصرف صنعت و ٢٥/٣ درصد به مصارفهاي ديگر ميرسد ]١.[ اندازه گيري ها تا كنون نشان ميدهد كه سطح ايستابي در آبخوان دشت قائن به طور ميانگين سالانه حدود ٤٩سانتي مترطي١٤سال افت داشته است در مجموع در بين سالهاي ١٣٦٥ تا١٣٩٣ حدود ٠٦/٨ سانتيمتر سطح ايستابي افت داشته است.
چاههاي بخش غربي دشت - اراضي علي آباد - تامين كننده آب شرب شهر قاين و روستاهاي اطراف مي باشند. آبدهي اين چاهآنها كاهش آبدهي شديدي در زمان كوتاهي دارند. چاه حومه قاين تامين كننده آب مجتمع روستايي در اطراف قاين ميباشد. اين چاه در سال ١٣٩٠ به عمق ٢٠٨ متر حفر گرديده و به دليل كاهش آبدهي در سال ١٣٩٥ اين چاه ٢٣٠ متر جابجا شده است و پس از حفاري به عمق ٢٠٠ متر دبي آن به ٣٩ ليتر بر ثانيه افزايش پيدا كرده است.
مواد و روشها
براي بررسي علل كاهش آبدهي اين چاه بررسي كيفي آب اين چاه در آزمايشگاه آب و فاضلاب خراسان جنوبي صورت گرفت - جدول ١ - . هدايت الكتريكي - - EC آب اين چاه ٣٠٦٠ ميكروموس بر سانتيمتر ميباشد كه از نظر شرب در رده متوسط تا ضعيف قرار ميگيرد. مقدار سختي آب از نظر تقسيمبندي هم - ١٩٨٩ - در رده آبهاي خيلي سخت با پوستهگذاري شديد جاي ميگيرد.
براي بررسي وضعيت آبخوان با نظارت چاه حفر شده در سال ١٣٩٥ در فاصله ٢٣٠ متري و وضعيت آبدهي از دادههاي آزمون پمپاژ استخراج گرديد. رسوبات اين چاه بيشتر گراول و در بخشهايي سيماني شدهاند. سطح آب در اين چاه ٩/١٣٦ متر ميباشد - شكل ٢ - و پس از تكميل با لوله جدار UPVC و گراول استاندارد داراي دبي حداكثر ٣٩ ليتر بر ثانيه ميباشد و با افزايش دور موتور آبدهي همراه با هوادهي گرديده و نشاندهنده حداكثر پتانسيل آبي در اين منطقه ميباشد - جدول ٢ - .
