بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
تکلیف جلسه دوم ، قرآن شناسی 3 :
1. آیا همه آیات قرآن برای آشنایان به زبان عربی قابل فهم اند ؟ توضیح دهید .
قرآن کریم ، طبق اوصافی که برای خود ذکر کرده است (= بیان ، تبیان ، کتاب مبین ) به زبان عربی آشکار و برای پند گرفتن سهم و آسان است ، یعنی قرآن در بیان پیام خویش بسیار رسا و گویا و فصیح و بلیغ است ، ولی هر اندیشمند بینایی که به قران رجوع کند و در آن بیندیشد ، به خوبی در می یابد که علوم و معارف نهفته در قرآن کریم به لحاظ آسانی و دشواری فهم دارای سطح های گوناگون است و فهم آن معارف ، از آیات کریمه یکسان نیست ، فهمیدن قسمتی از این معارف ، برای عموم آسان و دلالت آیات کریمه بر آن آشکار و نمایان است و کسانی که عرب زبان یا زبان عربی را فراگرفته باشند و در صدد فهم معارف آن برایند ، بدون نیاز به تفسیر میتوانند آن معارف را از قرآن کریم به دست آورند ، ولی فهمیدن بخش یا مراتب دیگری از معانی آیات قرآن ، برای بسیاری از افراد ، هرچند از ادبیات عرب بهره وافری داشته باشند ، بدون تفسیر ممکن نیست .
محمد مهدی اکبری
اسلاید 2 :
2. به چه دلیل فهم کامل قرآن ویژه معصومان است ؟
دلیل اول : برخی افراد با استناد به آیه هفتم سوره آل عمران که آیات قرآن را به دو بخش محکم و متشابه تقسیم کرده ، پیروی از آیات متشابه را رفتار بیماردلان دانسته و آگاهی از تأویل آنها را ویژه راسخان در علم می داند ، آنها مدعی شدند اکثر قریب به اتفاق آیات قرآن متشابه اند و این آیه شریفه دلالت بر آن دارد که تنها خدا و راسخان در علم یعنی پیامبر و ائمه (علیهم السلام ) از تأویل آیات متشابه ، یعنی تفسیر آنها آکاهی دارند .
دلیل دوم : چند وجهی بودن آیات قرآن در برخی روایات نیز مورد تأکید قرار گرفته و برای اثبات نیازمندی به اهل بیت به عنوان فصل الخطاب در موارد اختلاف در تفسیر آیات به آن استدلال شده است ؛
دلیل سوم : برخی با تکیه بر محتوای بلند و جایگاه رفیع قرآن کریم و پدیدآورنده آن ، گفته اند : انسان ها از فهم کتاب های افراد برجسته و نوابغ فلوم مختلف ناتوان اند ، برای مثال : درک دقیق بوعلی سینا برای نوع مردم ممکن نیست ؛ قرآن کریم نیز مشتمل بر معانی والاتر از این کتاب ها و بسی فراتر از مولفان آنهاست ؛ بنابراین درک معارف قرآن از عهده افراد خاصی بر می آید و آن جمع خاص ، پیامبر (ص) و امامان معصوم هستند .
دلیل چهارم : قرآن کریم ، گمان مطلق را نهی می کند ؛ یکی از مصادیق گمان ، تفسیر ظاهر آیات است که ظنی است و تنها معصومان هستند که از ظواهر قرآن می توانند به صورت قطعی ، مقصود خداوند را کشف کنند .
دلیل پنجم : در منابع روایی شیعه و اهل سنت روایات متعددی مبنی بر نکوهش تفسیر به رای وجود دارد : مقصود از تفسیر به رأی تفسیر بر اساس اجتهاد شخصی و بدون استناد به معصومان است ، بنابراین ، تفسیر قرآن برای غیر معصومان جایز نیست .
اسلاید 3 :
3. استدلال برخی به متشابه بودن آیات برای اثبات عدم امکان تفسیر را بیان و نقد کنید .
در آیه هفتم سوره آل عمران می خوانیم «فاما الذین فی قلوبهم زیغ فیتبعون ما تشبه منه ابتغاء الفتنه و ابتغاء تأویله» :
اما کسانی که بیماردل اند آیات متشابه قرآن را پی جویی می کنند تا به فتنه انگیزی و تأویل آن دست یابند ، این قسمت از آیه شریفه پی جویی آیات متشابه برای دستیابی به تأویل آن ، یعنی تفسیر قرآن را کار منحرفان دانسته و آن را نکوهش کرده .
نقد این استدلال :
این استدلال ناتمام بوده و به هیچ وجه بر عدم جواز تفسیر دلالتی ندارد ، زیرا چنان که گذشت تأویل قرآن در این آیه و دیگر آیات قرآن ، امری به کلی متفاوت با تفسیر قرآن است و علم آن ویژه راسخان در علم ( حضرات معصومان ) است ، علاوه بر آن نکوهش اهل زیغ بر پی جویی تأویل ، از آن روی است که به جای پی جویی و فهم و تبعیت از آیات محکم برای تأویل تراشی و فتنه انگیزی به سراغ آیات متشابه می روند تا از تشابه و بیان چند وجهی آن سو استفاده کنند و تفسیر روشمند ظواهر قرآن برای هدایت یابی و کشف مقصود خداوند به کلی از آن متمایز است و نکوهش آیه شامل آن نمی شود .
اسلاید 4 :
4. دلایل نیازمندی به تفسیر را نام برده و برای هریک مثالی بزنید :
عوامل نیازمندی به تفسیر چند مورد است :
نا آگاهی از مفاد واژگان قرآنی : مثال : مفهوم کلمه «کلاله» در زمان خلفا ، مبهم بوده و از خلیفه اول می پرسیدند.
نا آگاهی از فضای نزول : مثال : در آیه شریفه « انما النسیء زیاده فی الکفر » همانا نسیء فزونی در کفر است که با آن کافران گمراه می شوند سالی آنرا حلال و سال دیگر آنرا حرام می دانند تا با شمار ماه هایی را که خدا حرام کرده هماهنگ نمایند ؛ نا آگاهی از شأن نزول آیه و اینکه مقصود از «نسیء» در فرهنگ آن زمان چه بوده ، سبب نیاز به تفسیر است .
نا آگاهی از قواعد ادبیات عرب : مثال : ناآگاهی عدی بن حاتم از تشبیه و استعاره به کار رفته در ایه « کلوا و اشربوا حتی یتبین لکم الخیط الابیض من الخیط الاسود » بخورید و بیاشامید تا رشته سپید از رشته سیاه از فجر برایتان آشکار شود ، سبب فهم نادرست وی از آیه شریفه گردید ، وی گمان می کرد مفاد آیه آن است که در سحر ماه رمضان تا زمانی که در اثر روشنی فضا نتوان نخ سفید را از نخ سیاه رنگ تشخیص داد ، خوردن و آشامیدن جایز است .
نا آگاهی از قرینه ها : شناخت معنای مورد نظر در آیات از میان معانی مختلف الفاظ مشترک و کاربردهای مجازی و نیز تشخیص مصداق خاص مورد نظر در آیات و مواردی مانند آن ، به آگاهی و استفاده از قراین پیوسته و نا پیوسته آیات وابسته است ؛ مثال : واژه دین مشترک لفظی میان سه معنای «آیین» ، «جزاء» ، «طاعت» است که به قرینه سیاق در آیات معانی مختلف قصد شده است .
ویژگی های قرآن کریم : این کتاب دارای ویژگی هایی است که برخی از آنها در نیازمندی ما به تفسیر موثر است : مثال : در قرآن مجید ، افزون بر آیه هایی که به امور جهان مشهود می پردازد ، آیه هایی وجود دارند که از حقایق ماورای این جهان سخن می گویند ، این آیه ها حقایق فراتر از این جهان را در قالب لفظ هایی که برای تفهیم امور این جهان وضع شده است ارائه می کند و این امر سبب می شود فهم مقصود خداوند از این آیه ها ، به آسانی ممکن نباشد و برای پی بردن به آن ، تفسیر ضرورت یابد .
فاصله زمانی با زمان نزول : مثال : بخاطر فاصله زمانی ایجاد شده با زمان نزول ، و بروز نیاز های علمی و اجتماعی جدید برای بشر و عدم صراحت قرآن در پاسخ به این نیاز ها و احتیاج به توان ویژه علمی در استنباط آیات ، وجود تفسیر را ضرورت می بخشد .
اسلاید 5 :
5. توضیح دهید که چگونه برخی ویژگی های قرآن ، ما را به تفسیر نیازمند می کنند ؟
ویژگی های قرآن کریم : این کتاب دارای ویژگی هایی است که برخی از آنها در نیازمندی ما به تفسیر موثر است ؛ از یک سو قرآن کریم در بیان مطالب ، از حداکثر ظرفیت الفاظ و جمله ها برای قالب ریزی معانی عمیق استفاده کرده است ، این کتاب همه معارفی را که بشر برای سعادت خویش به آن نیازمند است ، در حجم نسبتا کمی از لفظ و عبارت ها ارائه کرده است و این امر سبب شده فهم مقصود خداوند از آن آیه ها ، به آسانی ممکن نباشد و برای پی بردن به آن ، تلاش فکری ویژه ای (تفسیر) ضرورت یابد .
همچنین قران کریم سبک ویژه ای در ارائه مطالب خود دارد ، به این معنا که در هر صفحه از آن و چه بسا در یک آیه از آن ، موضوعات متعدد و متنوعی را مطرح می کند که این امر نیز از جمله عوامل نیازمندی به تفسیر است .
اسلاید 6 :
6. دو دلیل از دلایل روایی قائلان به عدم جواز تفسیر را نقل و نقد کنید .
نکوهش پیروی کردن از گمان :
در آیات متعددی خداوند پیروی و پیروی کنندگان از ظن را نکوهش کرده و گمان را راه کشف حقیقت نمی داند و آیه ی 36 سوره یونس بیانگر این است که گمان به طور مطلق و کلی ، بی نیاز کننده از هیچ حقی نمی داند ، یکی از مصادیق حق ، کشف مراد خداوند از آیات است و یکی از مصادیق ظن ، تفسیر ظاهر آیات است که ظنی نه قطعی است و تنها معصومان هستند که از ظواهر قرآن نیز به صورت قطعی مقصود خداوند را کشف و درک می کنند .
نقد : این استدلال نا تمام است ، زیرا مقصود از گمان در این آیه ، گمانی است که در روش عقلایی نیز به آن استناد ئ اعتنا نمی شود اما فهم مراد صاحب سخن از ظواهر گفتار با نوشتار او و از جمله فهم مراد خداوند از ظواهر قرآن علم عرفی و اطمینان آور است و به اصطلاح علم اصول ، مصداق علمی و معتبر است و گرنه بیشتر روایات معصومان (علیهم السلام) و حتی بیشتر محاورات و مکتوبات عرفی و آثار علمی قابل فهم و تفسیر نباید باشد و این لازمه را هیچ دانشمندی نمی پذیرد .
نکوهش از پی جویی تأویل :
در آیه هفتم سوره آل عمران می خوانیم «فاما الذین فی قلوبهم زیغ فیتبعون ما تشبه منه ابتغاء الفتنه و ابتغاء تأویله» :
اما کسانی که بیماردل اند آیات متشابه قرآن را پی جویی می کنند تا به فتنه انگیزی و تأویل آن دست یابند ، این قسمت از آیه شریفه پی جویی آیات متشابه برای دستیابی به تأویل آن ، یعنی تفسیر قرآن را کار منحرفان دانسته و آن را نکوهش کرده .
نقد : این استدلال ناتمام بوده و به هیچ وجه بر عدم جواز تفسیر دلالتی ندارد ، زیرا چنان که گذشت تأویل قرآن در این آیه و دیگر آیات قرآن ، امری به کلی متفاوت با تفسیر قرآن است و علم آن ویژه راسخان در علم ( حضرات معصومان ) است ، علاوه بر آن نکوهش اهل زیغ بر پی جویی تأویل ، از آن روی است که به جای پی جویی و فهم و تبعیت از آیات محکم برای تأویل تراشی و فتنه انگیزی به سراغ آیات متشابه می روند تا از تشابه و بیان چند وجهی آن سو استفاده کنند و تفسیر روشمند ظواهر قرآن برای هدایت یابی و کشف مقصود خداوند به کلی از آن متمایز است و نکوهش آیه شامل آن نمی شود .
اسلاید 7 :
7. توضیح دهید که مقصود از تفسیر به رأی چیست و چرا از آن نکوهش شده است ؟
در منابع روایی شیعه و اهل سنت روایات متعددی مبنی بر نکوهش تفسیر به رای وجود دارد : مقصود از تفسیر به رأی تفسیر بر اساس اجتهاد شخصی و بدون استناد به معصومان است .
