بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
مبحث ششم
ساخت و تقسيمات شهري و جايگزيني عناصر شهري
اسلاید 2 :
6- اولين تقسيمات شهري
پس از شناخت عناصر و مقدار سطح موردنياز چگونگي جايگزيني اين عناصر و عملكردها در شهر مطرح ميشود.
"هيپوداموس"
"شهر بايد به محلاتي تقسيم شود، كه در هر كدام از آنها دسترسي به نيازهاي روزمره ممكن باشد"
بعدها مباحث ديگري از جمله مباحث مربوط به اقوام، اقشار اجتماعي، مباحث حكومتي، مباحث ديني، اصناف و ديگر عوامل، انواع تقسيمات شهري ديگر را در شهرها پديد آوردند.
اسلاید 3 :
6-1- ساخت و تقسيمات شهري در شهرهاي ايران از دوران باستان تا دوران صفويه[1]
شهر را در فارسي باستان "خشت" ميگفتهاند، كه به معني پادشاهي "قلمرو پادشاه" بوده و در اوستا اين واژه به صورت "خشتر" آمده است.
به گفته هرودت كشور بزرگ داريوش اول به 20 ناحيه اداري يا ساتراپنشين تقسيم شده بود
هر ساتراپ به كورههايي چند و هر كوره به بخشها و بالاخره روستاها تقسيم ميشده است.
1- كتاب شناخت شهر و مسكن بومي در ايران، اقليم گرم و نيم مرطوب، دزفول- شوشتر، فرنگيس رحيميه و مصطفي ربوبي
اسلاید 4 :
دوران ماد و هخامنشي
پيدايش نظام شهپدري، تسلط سازمان اداري دولت مركزي، بر جماعتهاي آزاد روستايي و دامدار و پيشهوران شهري، دخالت دولت در اقتصاد جامعه و اداره شبكههاي وسيع آبياري و نيز گسترش زمينداري دولتي از همين دوران در جامعه ايراني پايهگذاري شد.
در دوره نخست، شهرنشيني به آرامي در ايران پديد آمد و ظاهراً فقط شهرهاي شاهنشين و قصباتي كه با برج و بارو مستحكم بود شهرت و معروفيت داشتند.
در اطراف روستاها، كشاورزان در خدمت حكومت و درباريان به كار كشاورزي مشغول بودند.
ليكن در اين دو دوره اثري از تقسيمات داخلي شهرها اثري قابل تكيه به دست نيامده است.
اسلاید 5 :
دوران پارت- (سلوكي)
سازمان اداري و سياسي سلوكيان از آميختگي نظام اداري شاهنشاهي هخامنشي با سازمان دولت شهر يوناني است.
در دوره سلوكيان شهرها به چهار صورت برپا ميشدند.
از يكي كردن چند دهكده در شهر
بالا بردن منزلت يك دهكده مهاجرنشين يوناني به حد شهر يوناني
دادن حقوق و مزاياي شهر يونانيوار به يك شهر قديم. چنانكه شهر شوش در عهد سلوكوس اول چنين منزلتي يافت.
بنا كردن شهرهاي تازه در جايي باير كه اين نوع كمتر ديده شده است.
اسلاید 6 :
تقسيمات شهري در دوره پارتيان
تجارت داخلي با ازدياد تجارتخانهها و بازارها كه مالالتجاره در محلههاي مخصوص به فروش ميرفت.
تقسيم شهر به دو قسمت مشخص كهندژ و شهرستان، از مشخصات شهرهاي اين دوره است.
كهندژ مركز حكومتي و شهرستان مسكن بزرگان و بازرگانان و كويهاي ويژه پيشهوران وجود داشته است.
منطقه كشاورزي بيرون ديواره شهرستان قرار داشته است.
اسلاید 7 :
دوران ساساني
در عهد ساساني فكر ميكردند دنيا و زمين چهار بخش دارد و شهر بايد طوري ساخته شود كه به چهار سوي دنيا گشوده باشند.
1- روحانيون، 2- جنگآوران، 3- دبيران و مستوفيان "اطباء، حكما و ."، 4- مهنگان "كشاورزان و پيشهوران و ."
شهر از سه قسمت تشكيل ميشد:
1. كهندژ با ديوارهاي بلند بخش نظامي بود.
2. شهرستان بخش اساسي شهر بود.
3. بازارها در بيرون ديوار شهرستان قرار داشت "بيرون يا ربض" سكونتگاه مهنگان به صورت محلات كه مذهب و حرفه از عوامل اساسي استقرار طبقه خراجگزار
كشتزارها در حاشيه شهرها جا داشتند.
اسلاید 8 :
انواع ساخت و تقسيمات شهري و نظريههاي جهاني
يك- ساخت دواير متحدالمركز (نظريه ارنست برگس)[1]
اين طرح به عنوان نظريهاي متحدالمركزي شناخته شده است. الگوي ساخت شهر بر اين اصل استوار است كه توسعه شهر از ناحيه مركزي به طرف خارج شهر صورت گرفته و تعدادي مناطق متحدالمركز را تشكيل ميدهد. اين مناطق، با ناحيه مشاغل مركزي شروع شده و به وسيله منطقه در حال تحول احاطه ميشود.
شماي ساختار چند هستهاي شهر
اسلاید 9 :
دو- ساخت قطاعي شهر: (نظريه همرهويت)[1]
1. مركز تجاري شهر
2. عمدهفروشي و صنايع سبك
3. منطقه مسكوني با درآمد كم
4. منطقه مسكوني با درآمد متوسط
5. منطقه مسكوني با درآمد بالا
[1] - Hommer Hoyt.
اسلاید 10 :
الگوي قطاعي شهر
اسلاید 11 :
سه- ساخت ستارهاي شكل
حركت جمعيت، تأسيسات صنايع و سازمانهاي شهري به اطراف شهرها، به يك شكل عمل نمينمايند و از جهات مختلف شهر به سوي ناحيه مركزي شهر، به يك مقياس صورت نميگيرند. در مقابل توسعه شهر، وجود موانع طبيعي مانند شيبهاي تند، تپهها و كوهها، عاملي بازدارنده است و لذا شهر يا بدان جهات توسعه پيدا نميكند و يا در صورت توسعه، مشكلات و افزايش هزينههايي را به دنبال دارد.
مسيرهاي حمل و نقل، شاهراهها، خيابانها و خطوط آهن همه تحت تأثير وجود عوامل نامنظم و نامساعد طبيعي شهرها و اطراف آنها واقع ميشوند. چنين شبكههاي ارتباطي سعي دارند كه در شكل شعاعي به وجود آيند. ولي عملاً تعداد معدودي از آنها به حداكثر ظرفيت و كارآيي خود دست مييابند.
در جريان دگرگونيهايي كه در نتيجه عملكرد امكانات حمل و نقل و شبكه راهها در سطوح شهري مشاهده ميگردد، شكل دايرهاي مناطق متحدالمركز تعديل يافته و به شكل شعاعي و يا ستارهاي تبديل ميشود و به توسعه شهر ساخت ستارهاي ميبخشد.
اسلاید 12 :
تغيير شكل شهر از متحدالمركز به شعاعي و ستارهاي
اسلاید 13 :
چهار- ساخت چندهستهاي (نظريه ادوارد اولمن[1] و چانسي. هاريس)
شهرهاي كوچك تنها داراي يك مركز و يا هسته واحد ميباشند، اما شهرهاي بزرگ امروزي، همگي داراي هستههاي متعددي هستند.
لذا استفاده از اراضي شهر غالباً در اطراف چند هسته مستقل شهري ظاهر ميشود،
عنوان هسته در اين نظريه به همه فعاليتهايي اطلاق ميشود كه در اطراف خود به توسعه شهر امكان ميبخشد، كه از آن جملهاند: مناطق مسكوني، تجاري، صنعتي، دانشگاهي، مذهبي و زيارتگاهي، عمدهفروشي و مانند آنها.
بخش مركزي شهرها، هستهاي از مناطق عمدهفروشي و خردهفروشي، بانكها و دفاتر تجاري را در خود دارند. تأسيسات عمدهفروشي، بيشتر به تشكيل هستههايي در طول راهآهنها و راههاي اصلي تلاش دارند. صنايع سنگين شهر، در منطقههاي حاشيه شهر، هسته جديدي را به وجود ميآورند.
همه اين عوامل كه برشمرده شد، در اطراف خود به توسعه شهر امكان ميدهند و هستههاي جديدي را ميسازند. فعاليتهاي ديگر اقتصادي، اجتماعي شهر نيز، به دور چنين هستههايي حلقه ميزنند.
] - E.Ullman
اسلاید 14 :
تقسيمات شهري در شهرسازي مدرن
با شروع عصر صنعت و هجوم گروه كثيري از روستائيان به شهرهانظام شهري رايج در هم شكست و اغتشاش و بينظمي بر شهر حاكم شد.
با اين تفكر شهرسازي معاصر كه معتقد بود نظم موجود در شهرهاي پيش از صنعت به علت هرج و مرج ناشي از توسعه لجام گسيخته عصر صنعت در هم ريخته است، براي بازيافتن نظم شهري از دست رفته، دست به عمل زد و برنامهريزي شهري را تدوين نمود كه قصد داشت تمام و كمال شهر را نظام بخشد و در اختيار گيرد.
اسلاید 15 :
بنابر نوشته كتاب اصول و روشهاي برنامهريزي شهري، شهرسازي مدرن ملهم از منشور آتن 1933 هدف نهايي از جدا كردن انواع مختلف كاربري زمين شامل دو جنبه زير است:
الف- جلوگيري از اختلاط كاربريها و فعاليتهاي ناسازگار كه احتمالاً تأثيرات زيانآور بر يكديگر دارند و باعث كاهش ارزش زمين و كيفيت محيط ميشوند.
ب- تضمين شرايط لازم براي كاربريهايي كه به تسهيلات عمومي پرهزينه مثل خطوط، تأسيسات و شبكه نياز دارند.
اگرچه برخي از كاربريها ميتوانند به صورت مختلط باشند، ولي احتمالاً اين ضرورت هميشه وجود دارد كه منطقههاي اصلي سه گانه- مسكوني، تجاري و صنعتي بايد تا حدي جدا از هم استقرار يابند[1].
1 - لوكوربوزيه، همان كتاب، مقدمه.
اسلاید 16 :
در منشور آتن، موضوع تفكيك كاركردهاي شهري، در بندهاي مختلف مورد تأكيد و تصريح قرار گرفته و حتي جداسازي انواع راههاي شهري توصيه شده است:
بند 77: كاركردهاي كليدي شهرسازي عبارتند از چهار كاركرد: سكونت، كار، تفريح (در ساعتهاي آزاد) و رفت و آمد.
بند 78: طرحهاي جامع شهري شالوده بخشهاي متعلق به چهاركاركرد كليدي را تعيين خواهند كرد و بناي مربوط به هر يك را در مجموعه تثبيت خواهند نمود.
منطقهبندي به عنوان مهمترين ابزار اجرايي طرحهاي جامع شهري، جزو وظايف برنامهريزان و مديران شهري قرار گرفت.
اسلاید 17 :
جايگزيني عناصر شهري
جايگزيني براساس تقسيمات شهري
محله به عنوان اولين سلول مشخص ميگردد كه بايد خدمات روزمره را پاسخ گويد. مراكز خريد روزمره، و همينطور در باقي تقسيمات كاربريهاي ديگر نيز مشخص ميگردند.
اسلاید 18 :
جايگزيني برحسب فاصله و زمان
روش ديگر برحسب فاصله از سكونتگاه صورت ميپذيرد. بدينترتيب كه روزمرهترين عملكردهايي كه افراد مصرفكننده آن توان دسترسي دور را ندارد (مثل كودكستان) در كوتاهترين فاصله و بدينترتيب ديگر عملكردها در فواصل طولانيتر مستقر ميشوند.
گرچه هر يك در طرحهاي داراي تقسيمات شهري نيز قابل استفاده است.
براي مثال ميتوان اولين رده ياد شده را واحد همسايگي يا زير محله ناميد، رده دوم محله، رده سوم ناحيه و رده چهارم كل شهر براي شهرهاي متوسط (و يا منطقه شهري براي شهرهاي بزرگ) دياگرام پيوست نمايش مطالب ياد شده است.
اسلاید 19 :
شكل يك- دياگرام كلي شهر با ردههاي مختلف اجتماعي و اقتصادي
اسلاید 20 :
مسائل و مشكلات تقسيمات شهري كاركردگرا
كوشش براي برنامهريزي كامل كه عمدهترين ويژگي شهرسازي معاصر است، به دو علت عمده با شكست مواجه شده است.
ويژگيهاي شهرسازي معاصر و تناقض آن با خواستها و نقش مردم
شهرساز و رياضيدان انگليسي كريستوفر الكساندر اين ساده كردن افراطي در تقسيمات شهري را درختگونه كردن شهر مينامد و ميگويد:
" براي شعور انساني درخت سادهترين نظام براي ادراك افكار پيچيده است. در حالي كه شهر يك درخت نيست و نميتواند باشد، شهر قالب و ظرف زندگي است. اگر اين ظرف و قالب، تمام بخشها و رشتههاي حياتي دورنياش را
با تقسيمات خشك و مكانيابي قطع كند آنگاه اين قالب شبيه ظرفي خواهد بود پر از تيغهايي كه آمادهاند تا هر آنچه را كه در آن ظرف داخل شود ببرند و پاره كنند.
