بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
فصل سوم: معیار ارزش اخلاقی
اسلاید 2 :
همه ما در زندگی، به داوری اخلاقی میپرازیم.
بعضی چیزها را بد، نادرست و ناحق و برخی امور را خوب، درست و به حق میخوانیم.
چگونه رفتاری را خوب (پسندیده) و رفتار دیگری را بد (ناپسند) میدانیم؟
چگونه میتوان به ملاک و معیارِ درستی در ارزشگذاری اخلاقی اعمال دست یافت؟
اسلاید 3 :
فیلسوفان اخلاق از دیر باز به این مسئله توجه نشان دادهاند.
آنان اغلب هدف خود از مباحث اخلاقی را رسیدن به نوعی معرفت کلی و سرنوشتساز از بایستگی و نبایستگی و خوبی و بدی اخلاقی دانستهاند.
تلاش برای دستیابی به ملاکی عام در تشخیص ارزشهای اخلاقی، یکی از بنیادیترین مباحث اخلاق هنجاری بوده و موجب پیدایش آراء و دیدگاههای متعددی گردیده است که میتوان دیدگاههای اخلاقی در این باره را به دو دستهی عمده تقسیم کرد:
دیدگاههای نتیجهگرا
دیدگاههای وظیفهگرا
اسلاید 4 :
دیدگاههای اخلاقی
دیدگاههای نتیجهگرا:
این دیدگاهها به هدف و غایت رفتار نظر دارند و ارزش اخلاقی کار را بر اساس غایت و نتیجه خارجی آن تعیین میکنند.
لذت، سود، قدرت، رفاه و کمال، هریک ممکن است غایت و نتیجهی اخلاقی کارها و معیار ارزشگذاری اخلاقی به حساب آیند.
نظریههایی که لذت شخصی و سود عمومی را ملاک و معیار میدانند مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
اسلاید 5 :
دیدگاههای اخلاقی
دیدگاههای وظیفهگرا:
وظیفهگرایان اخلاقی معتقدند که برخی ویژگیهای فعل یا صفت اختیاری انسان، نظیر ماهیت ذاتی آن، انگیزه آن یا مطابقت آن با یک اصل و قاعده - جدا از نتیجهای که در بردارد - ممکن است آن فعل یا صفت را خوب، درست و الزامی نماید.
مثلا گفته میشود وفا به عهد ذاتا خوب است یا خداوند به آن فرمان داده است.
هریک از این ویژگیها ممکن است وفا به عهد را الزامی نماید.
نظریهی امر الهی که یگانه معیار صواب و خطا را اراده یا قانون الهی میداند و دیدگاه کانت که مبتنی بر (امر مطلق) است در این گروه بررسی میشوند .
اسلاید 6 :
دیدگاههای نتیجهگرا: لذت شخصی
توجه به لذت شخصی به عنوان معیار ارزش اخلاقی، نظریهای قدیمی است.
نظریهی لذتگرایی شخصی، یکی از نظریههای مهم در باب ملاک و معیار ارزش اخلاقی است که تنها لذت شخصی را معیار دانسته است.
آریستیپوس (355-435ق.م) معتقد بود هر کاری که به لذت فرد بینجامد، خوب است و هرکار رنجآوری بد است. وی ملاک و معیار ارزش اخلاقی را لذت (لذت شخصی) میداند و بیشتر بر لذتهای جسمانی تاکید میکند.
اپیکور (270-342ق.م) نیز مانند آریستیپوس لذت فردی را ملاک ارزش اخلاقی میداند. وی معتقد است که غایت و هدف از زندگی، لذت بردن است. بنابراین رفتارهای اخلاقی باید بر مبنای لذت صورت پذیرند. البته اپیکور بیشتر بر لذتهای روحانی تاکید نموده است، که به طور عمده در آرامش نفس و سکون خاطر یافت میشوند. البته لذتگرایی اپیکوری به هرزگی نمیانجامد.
اسلاید 7 :
دیدگاههای نتیجهگرا: لذت شخصی
اغلب طرفداران این نظریه چنین استدلال میکنند:
الف) لذت و خوشی، تنها غایتی است که دلخواه انسان است و آدمی به طور طبیعی جویای لذت است و از رنج میگریزد.
ب) هر شخصی خوشی و لذت را برای خود میخواهد و از رنج و ناراحتی خویش گریزان است.
ج) ارضای میل طبیعی شخصی از ارزش ذاتی برخوردار بوده، کار عاقلانهای است.
بنابراین باید لذت شخصی را ملاک و معیار نهایی در ارزشگذاری اخلاقی دانست و بدان توصیه کرد.
اسلاید 8 :
دیدگاههای نتیجهگرا: لذت شخصی
این گروه توصیه برخی از نظامهای اخلاقی به دیگرگروی را بر خلاف مقتضای طبیعت انسان و امری نامعقول میشمارند.
خلاصه آنکه یکی از معیارهای مطرح شده در تعیین ارزش اخلاقی اعمال، توجه نمودن به لذت فاعل اخلاقی است.
بر اساس این دیدگاه هر آنچه برای شخصِ فاعل لذتبخش باشد، دارای ارزش اخلاقی است و آنچه برای وی رنجآور باشد، از ارزش منفی اخلاقی برخوردار است.
اسلاید 9 :
دیدگاههای نتیجهگرا: لذت شخصی
برخی بر لذتگروی شخصی بر اساس خودگرایی روانشناختی تاکید میکنند.
مبنای خودگروی روانشناختی این است که هیچ فعلی بدون انگیزهی خودخواهانه صورت نمیپذیرد و حتی کسی که به ظاهر رنجی را متحمل میشود و از لذتی چشم میپوشد، برای رسیدن به لذتی بیشتر، یا خلاصی از رنجی شدیدتر است.
از این رو تمام اعمال و رفتارهای انسانی خواه و ناخواه به سبب حبِّ ذات و برای لذت شخصی فاعل صورت میپذیرد.
از نظر این گروه، لذتگروی شخصی یگانه اصل معقول اخلاق است. زیرا سرشت ما انسانها طوری آفریده شده است که نمیتوانیم به گونه دیگری رفتار کنیم.
اسلاید 10 :
دیدگاههای نتیجهگرا: لذت شخصی
نقد و بررسی
1) از یک نظر میتوان لذتها و امیال پیوسته با آنها را در سه دستهی کلی جای داد:
الف) دستهی اول، امیال جسمانی و حسیای که با لذتهای حسی در ارتباطاند.
هر چند تمام لذتها نوعی ادراکاند که به وسیلهی نفس درک میشوند؛ لذتهای حسی با بخشهای خاصی از بدن ما مرتبطاند و از ارتباط اندامهای حسی با موضوع جسمانی حاصل میشوند؛ مانند لذتی که از خوردن یا بوییدن به دست میآید.
اسلاید 11 :
دیدگاههای نتیجهگرا: لذت شخصی
ب) دستهی دیگری از لذتها از نوع اول بادوامترند و میتوان آنها را لذتهای نیمه انتزاعی نامید.
لذتهایی که شخص از به دست آوردن پول، شغل، مقام و موقعیت اجتماعی کسب میکند از این دستهاند. انسان ممکن است برای رسیدن به آنها از لذتهای حسی خود نیز چشمپوشی نماید.
اسلاید 12 :
دیدگاههای نتیجهگرا: لذت شخصی
ج) دستهی سوم لذتهای کاملا انتزاعیاند؛ مانند لذتی که شخص از اطمینان نفس و آرامش روح میبرد.
هنگامی که محققی به کشف جدیدی دست مییابد سرشار از چنان بهجت و سروری میشود که از پول، ثروت و مقام چنین شادمانی برنمیخیزد.
اسلاید 13 :
دیدگاههای نتیجهگرا: لذت شخصی
پس لذت انواع مختلفی دارد و باید بر اساس معیاری، غیر از خود لذت، به تحلیل و تطبیق آنها بر مصادیق واقعی که با سعادت حقیقی انسان همراه است، پرداخت.
زیرا انواع مختلف لذت، ارزش اخلاقی یکسانی ندارند و برای تعیین میزان ارزش هر یک باید معیار دیگری داشته باشیم و فقط لذت بودن آنها تعیین کنندهی ارزش آنها نیست.
از این رو کسی که لذتهای روحانی را با ارزشتر از لذتهای جسمانی میداند، معیاری غیر از لذت را در تعیین ارزش اخلاقی عمل پذیرفته است و در نتیجه از نظر وی لذت ارزش ذاتی ندارد و نمیتواند به تنهایی ملاک و معیار ارزشگذاری اعمال به حساب آید.
اسلاید 14 :
2) نقد دیگر بر لذتگروان، چگونگی سنجش لذتها و دردها است.
البته برخی معیارهایی برای محاسبه و مقایسهی لذت و رنج کارها ارائه کردهاند؛ اما همچنان نمیتوان به آسانی مجموع لذت و رنج امور مختلف را تعیین کرد.
لذتها و رنجها انواع مختلفی دارند که به تجارب شخصی افراد نیز محدود نمیشوند و مقایسه و سنجش آنها به لحاظ علمی و عملی ناممکن است و نمیتوان نتایج لذتبخش یا رنجآور اعمال را قاطعانه پیشگویی کرد.
علاوه بر آن ممکن است لذتها و رنجهایی شدیدتر و بادوام تر از آنچه تاکنون مشاهده نمودهایم وجود داشته باشد. بیتوجهی به این مسئله موجب شده است که بسیاری با دنبال کردن لذتها سطحی موجبات بدبختی خود را فراهم آورند.
بنابراین با تجربهی شخصی و نوعی لذتها نمیتوان به محاسبهی ارزش اخلاقی کارها پرداخت.
اسلاید 15 :
3) اشکال اساسی دیگر این دیدگاه، پایهریزی آن بر یک نظام مادیگرایانه است.
این گروه عموما لذت را در لذتهای این جهانی خلاصه نمودهاند، اما اگر کسی بر خداوند و زندگی پس از مرگ معتقد باشد، بسیاری از لذتها و رنجها برای او پدید میآید که باید به آنها نیز توجه کند.
پس تنها دست یافتن به لذتهای دنیوی نمیتواند ملاک و معیار ارزش اخلاقی باشد.
البته این ایراد نشان نقص جهانبینی پیروان این دیدگاه است. اگر مرگ را پایان زندگی بدانیم چارهای جز آن نداریم که لذتها و آلام را هم ویژه همین دنیا بدانیم.
اسلاید 16 :
4) ایراد اساسی دیگر این است که این معیار ماهیتی تناقضآمیز دارد.
این نظریه میگوید هر کسی باید به دنبال لذات شخصی خود باشد. اگر کسی به این نظریه پایبند باشد باید برای دیگران هم چنین توصیه کند و در اینصورت گاهی لذت شخصی آن فرد با لذت شخصی فرد دیگر مغایرت داشته، میان لذتها تعارض پیش میآید.
اگر شما سرّی را با دوستی در میان بگذارید و از او بخواهید آن را فاش نکند، دوست شما اگر افشای راز شما را مطابق لذت شخصی خود ببیند کاملا حق دارد آن را فاش سازد.
پس اگر آنچه مطابق لذت شخصی شما است گاهی با آنچه حقیقتا مطابق لذت شخصی عدهای دیگر است تعارض داشته باشد، چنانچه بخواهید به لذت گروی شخصی، توصیه کنید ناچارید بگویید هر دو نحوه عمل ناسازگار، الزام آورند.
اسلاید 17 :
همسرانی در داشتن فرزند با هم اختلاف دارند، زن بچهدار شدن را در تضاد با لذات شخصی خود می بیند. با وجود این اگر اعتقاد به معیار لذتگرایی شخصی داشته باشد و معتقد باشد که شوهر نیز با پدر شدن به لذت شخصی خود میرسد، در مورد خواسته شوهر چه قضاوتی خواهد داشت؟
از نظر این زن، کار شوهر هم از نظر اخلاقی بایسته است.
در این دو مثال، افشای راز و ترک افشای آن، فرزنددار شدن و نشدن، هر دو اموری اخلاقیاند.
زیرا هر یک مطابق لذت شخصی همان فرد است و نظریه لذتگرایی شخصی نیز لذت شخصی را برای همه توصیه میکند، نه فقط برای فرد خاصی. این مساله موجب میشود که این دیدگاه عملا در برخی موارد تناقضآمیز بوده و کارایی اخلاقی نداشته باشد.
اسلاید 18 :
5) بسیاری از لذتگرایان اخلاقی، مدعای خویش را با توسل به خودگروی روانشناختی تایید و تقویت نمودهاند.
خودگروی روانشناختی مدعی است انسان دارای حب ذات بوده، در تمام رفتارهای خود از این اصل تبعیت میکند. بدین قرار حب ذات عبارت است از آرزوی به حداکثر رساندن لذت شخصی خود، لذتی که یگانه غایب اعمال ما است.
یکی از اشکالات متعددی که محققان بر خودگروی روانشناختی روا میدارند، این است که گرچه انسان داری حب ذات است، این حب، تنها میل اصیل در وجود آدمی نیست.
انسان امیال و کششهای دیگری نیز دارد که به جانب دیگران است؛ امیالی که در ارضای آنها در ابتدا به لذت خود توجه نمیکند. وفای به عهد از آن دسته امور است که تامین کننده منافع و لذتهای شخصی فرد نیست، اما فرد نسبت به آن احساس وظیفه میکند و تمایل دارد به آن وفادار بماند.
اسلاید 19 :
بنابراین در انسان علاوه بر میل خودگروانه، امیال و عواطف دیگرگروانهای نیز وجود دارد که وی را به انجام اعمال خاصی، بدون توجه به لذت یا خوشایندی مستقیم آن سوق میدهد.
به همین دلیل انسان گاهی اوقات، با در نظر گرفتن همه جوانب، آگاهانه و بدون توجه به لذت خود، از سر نوع دوستی عمل میکند.
البته انسان از این اعمال نیز لذت میبرد، اما این کارها بر مبنای لذت صورت نمیپذیرد؛ سرشت آدمی به گونهای است که از انجام کارهای نیک و خیرخواهانه احساس رضایت و لذت میکند و چون دارای چنین امیالی است، با ارضای آنها لذت هم میبرد.
اسلاید 20 :
«گاهی اوقات آگاهانه به نحوی عمل میکنیم که با در نظر گرفتن همه جوانب، منافع و خیر خود را دنبال نمیکنیم».
بیتردید هنگام توصیف اعمال و رفتار، از انگیزههایی نظیر حرص، حسادت، انتقام، عشق، محبت، رحم، مروت و امثال آن سخن به میان میآید.
یکی از اموری که در محاکمات جنایی به آن توجه بسیار میشود، پیدا کردن انگیزههای اعمال است. اگر همواره در امور بشری فقط یک انگیزه حکمفرما بود، این توجهات کاملا بیمعنا بود.
پس با اثبات گزاره اخیر جایی برای خودگروی روانشناختی حتی_ بر مبنای حب ذات_ باقی نمیماند.
