بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
اصول ارگونومی
در طراحی ابزار کار
اسلاید 2 :
ابزار وسیله ای است که برای تغییر مواد خام در راستای کاربرد آنها به کار گرفته می شود . یکی از متمایز ترین خصوصیات انسان ، توانایی وی در به شکل درآوردن جهان فیزیکی اطراف است .
برخی حیوانات از چوب و سنگ جهت انجام یک کار استفاده می کنند اما توانایی ساختن و کاربرد ابزارها یکی از تفاوت های مشخص بین انسان و حیوان است . انسان ها اشیاء را خلق می کنند و این برای توسعه فرهنگ و فناوری امری ضروری است.
در طول زمان ، انسانها آموخته اند که شغل های خاصی را می توان با استفاده از ابزارها ، سریعتر و کارآمد تر انجام داد و آموختند که چگونه از مواد خام موجود در محیط اطراف در جهت حل مشکلات و به اتمام رساندن وظایف استفاده کنند . یکی از مبانی اصلی در طراحی ابزار ، اختصاصی بودن آن است ، یعنی استفاده از ابزار صحیح برای یک کارخاص ، استفاده از ابزار تخصص یافته منجر به غلبه انسان ها بر محدودیت های طبیعی شان شده است .
تمام ابزار ها به نوعی باعث بسط و گسترش قابلیت های جسمانی شده و به افزایش سرعت ، قدرت و دقتی که طبیعت به ما داده است ، کمک می نمایند .
ابزار ها بخش با اهمیتی از بقایای باستان شناسی هستند . بقایای این وسایل ، شواهدی برای مطالعه و فرهنگ های پیشینیان به دست می دهند . نحوه ساخته شدن و مورد استفاده قرار گرفتن این ابزارها زندگی گذشته را منعکس می سازد .
تاریخچه ابزار دستی
اسلاید 3 :
دوران عصر حجر ( 4000-10000 سال قبل از میلاد ) : در این دوران انسان های اولیه از سنگ برای ساخت ابزاراستفاده کردند .
اعصار مس و برنز ( 1000-4000 سال قبل از میلاد ) : با کشف آتش توسط انسانها ، نخستین ابزار های فلزی در این دوران از مس وقلع ساخته شد .
عصر آهن ( 400 سال بعد از میلاد – 1000 سال قبل از میلاد ) : در این دوران آهن به عنوان ماده خام اصلی جای مس و برنز را گرفت و امکان انجام کارهای دقیق تر و ظریف تر را فراهم کرد .
دوره قرون وسطایی ( 1100 – 400 سال بعد از میلاد ) : ساخت ابزار ها در این دوره بسیار راکد بود و ابزارهای این دوران شبیه به ابزار های تولید شده توسط رومی ها بود و اصلاحات جزیی داشت .
دوره گذر ( 1700 – 1100 سال بعد از میلاد ) : در این دوران ساخت ابزار به صورت یک تجارت مستقل در آمد .ابزار ها قادر به ایجاد برش ها و نقش های دقیق و جزئی و اشکال پیچیده بودند.
- عصر صنعتی ( سده 1800) : در این دوران ما شاهد گذر و تغییر ابزار ها از ساخته شدن توسط یک فرد به ساخته شدن در چندین کارگاه و کارخانه هستیم .توانایی قالب ریزی و به شکل درآوردن آهن به جای شکل دادن آن به طور دستی توسعه یافته و استاندارد سازی به قطعات امکان داد که قابل تعویض بوده و ابزارهای بیشتری برای عموم افراد در دسترس باشد .
- دوره ابزار مدرن ( سده 1800 تا کنون ) : توسعه ابزارهای برقی ، ماشین های اتوماتیک ، روبوت ها و کامپیوتر ها .
در نهایت اینکه توسعه ابزار ها به فرهنگ های انسانی امکان توسعه و پیشرفت داده است . انسانها همواره به ابزارها جهت انجام بسیاری از وظایف مهم وابسته بوده اند . ابزارها نقش مهمی را در سرنوشت فرهنگ و تکنولوژی انسان ها ایفاء خواهند کرد .
اما ابزار برای تکامل یافتن و رسیدن به جایگاه کنونی خود ، دوران مختلفی را طی نموده اند :
اسلاید 4 :
طراحی کارآمد ابزار ها مستلزم بکار گیری توصیه های مختلف و بی شماری در زمینه مسائل علمی و فنی است . ارتباط بسیار نزدیک انسان و ابزار دستی ، مستقیما" بر روی ایمنی و بهداشت شغلی اثر می کند . برای بهینه کردن این ارتباط می بایست از ارگونومی ، آنتروپومتری و دیگر علوم مربوطه استفاده کرد .
در بنا گذاشتن استاندارد های مربوط به بهینه سازی و طراحی ابزار دستی ، اصول ارگونومیکی می بایستی مورد توجه قرار گیرد . در این مبحث ، به مطالبی درخصوص طراحی ابزار دستی ، نحوه درست کارکردن با ابزار دستی و چیدمان ابزار در محل کار پرداخته شده است .
1- ابزار های دستی مخصوص را برای وظایف تکراری به کار گیرید :
استفاده از ابزار مخصوص یک کار معین بهره وری را به شدت بالا می برد . این وسایل کار را آسان تر و ایمن تر می کنند
خرید یا ساخت ابزارهای مخصوص معمولا" هزینه کمی بر می دارد . و چون بالا رفتن بهره وری نتیجه آن است این هزینه به سود حاصل از آن می ارزد .
ابزارهای اختصاصی را برای انجام درست کار و نتیجه بهتر و نیروی کمتر به کار بگیرید . از آچار ، چاقو ، چکش ، اره و انبر دست های دارای اندازه ، وزن و توان مناسب کار استفاده کنید.جاهایی را برای نگاهداری ابزاری که از آنها استفاده نمی شود معین کنید ،و همچنین کارگران را در استفاده صحیح از ابزارها آموزش دهید .
* استفاده از ابزارهای ساخته شده برای هرکار مشخص ، بهتر از ابزارهای همه کاره است .
اسلاید 5 :
1- ادامه ..
اگر انجام کار نیاز به نیروی زیاد دارد ، از ابزارهای برقی استفاده کنید .
انواع مختلفی از این نوع ابزار موجود است ، بکار گرفتن وسایل برقی نه تنها آسان تر است ، بلکه کارهایی را هم که انجام دستی آنها امکان پذیر نیست می توان اجراء کرد.
در شکل های روبرو ابزارهای عمل کننده با شست و سایر انگشتان و تفاوت این دو با هم آمده است :
* در شکل شماره 1 ابزار شستی فشار زیادی بر انگشت شست وارد می کند .
* در شکل شماره 2 ابزار با انگشتان دیگرعمل کرده و فشار کار بر روی تمام انگشتان تقسیم شده و شست آن را گرفته و هدایت می کند .
اسلاید 6 :
2- ابزار برقی ایمن تهیه کرده و از محافظ ایمنی استفاده کنید :
ابزارهای برقی کارآیی بالاتری دارند ، ولی معمولا" خطرآفرین تر از ابزارهای دستی هستند .
هرچه انرژی زیادتر شود ، خطر نیز بیشتر می گردد . با این حال ، ابزارهای برقی ایمنی هم وجود دارند و نیازی به استفاده از انواع خطرناک نیست .
از این رو فقط باید ابزارهایی را تهیه کرد که خصوصیات ایمنی آنها آزمایش شده باشد . در این خصوص سه نکته مهم است :
- حفاظت در برابر انتقال برق و نقطه انجام کار
- جلوگیری از فعالیت ناخواسته ابزار
- بکارگرفتن آسان ابزار با گیره های مخصوص
ابزارهای مورد استفاده باید دارای محافظ ایمنی باشند ضمن اینکه این محافظ ها نباید مانع انجام درست کار گردند .
* نمونه یک ابزار با دسته ای به اندازه کافی بلنتد تا بشود آن را محکم در دست گرفت .
اسلاید 7 :
3- ابزار را برای کار تکراری در یک مکان آویزان کنید :
استفاده از ابزار معلق در نزدیک محل کار روشی بسیار مناسب بوده که طی آن در وقت ، برای برداشتن و گذاشتن آن صرفه جویی شده ، زمان به دست گرفتن ابزار کوتاه و خستگی کارگر نیز کمتر می شود .
ابزار آویزان شده ، آسان تر پیدا شده و نیازی به جای مخصوص برای نگاهداری آنها ( نظیر طبقه ابزار یا میز کنار دست ) نمی باشد . این امر صرفه جویی در فضا نیز می باشد
* آویزان کردن ابزار ها و در دسترس بودن آن برای کارگران ، روش مناسبی برای انجام کارهای تکراری می باشد .
اسلاید 8 :
3- ادامه :
وقتی کار در یک مکان تکرار می شود ، ابزارهای معلق به سازمان دهی محل کار و در نتیجه ، بالا بردن کارآیی کارگران هم کمک می کند . با این وجود ابزار های معلق باید اندازه و وزن منایب داشته باشند .
ابزارهای سنگین را باید تنها زمانی معلق کرد که سازو کار مناسبی برای ایستایی و استفاده بی خطر آن تعبیه شده باشد . ضمن اینکه ابزار آویزان شده به دست های کارگر برخورد نکرده و مزاحم حرکت او نشود .
* آویزان کردن ابزار ها و در دسترس بودن آن برای کارگران ، روش مناسبی برای انجام کارهای تکراری می باشد .
اسلاید 9 :
4- وزن ابزار را به حداقل برسانید :
ابزار سنگین اغلب کارگر را خسته کرده و کارآیی او را پایین می آورد . بجز در مورد ابزارهای ضربه ای ( نظیر چکش و تبر ) حمل و کار دقیق با ابزار سبک راحت تر است ، ضمن اینکه نگاهداری و تعمیر این نوع ابزار نیز آسان تر می باشد .
* آویزان کردن ابزار از نقطه گرانش ، کار با آن را دقیقتر و آسان تر می کند .
اسلاید 10 :
راه های مختلفی برای کم کردن وزن ابزار گرفته شده با دست ، وجود دارد مثلا" گذاشتن آن روی یک پایه ثابت که این کار دقت ابزار را نیز بالا می برد. یا آویزان کردن ابزار از مرکز گرانش خود توسط یک وسیله متعادل کننده ، این موضوع باعث می شود تا وقتی که کارگر ابزار را رها می کند وسیله مورد نظر بالا رفته و از میدان کار خارج شود ( علیرغم اینکه هنوز در دسترس می باشد ) .
* آویزان کردن ابزار از نقطه گرانش ، کار با آن را دقیقتر و آسان تر می کند .
اسلاید 11 :
5- ابزاری را بکار گیرید که با حداقل نیرو کار کنند :
هنگام کار با ابزار دستی ، ماهیچه های کوچک انگشتان زیاد فعایت می کنند . اگر نیروی زیادی برای کار لازم باشد این ماهیچه ها زود خسته می شوند
چون در کار دستی حرکات ظریف لازم است ، حتی خستگی مختصر ماهیچه ها نیز بازده کار را پایین می آورد .
کار تکراری با ابزارها باعث ناراحتی های دردناک گردن ، دست و مچ می شود.
از کار با ابزارهایی که نیاز به نیروی زیاد انگشتان دارند باید پرهیز نموده و ابزاری راباید مورد استفاده قرار داد که هنگام کار با آنها ماهیچه های بزرگ بکار گرفته شوند ، ضمن اینکه زمان استفاده از ماهیچه ها را باید به حداقل رساند.
استفاده از ابزار های برقی توانایی انسان را بالا برده و خستگی را کمتر می کند .
* دستگیره هار ثابت بر روی ابزارهای موتوری ، نیروی لازم برای کار با آنها را کاهش می دهد .
اسلاید 12 :
6- برای ابزارهای دستی ، دسته ای با ضخامت ، طول و شکل مناسب برای به دست گرفتن راحت آن تهیه کنید :
هر ابزار دستی ، دو انتها دارد :
یک انتها در دست و انتهای دیگر روی قطعه کار قرار می گیرد . انتهای دستی باید برای گرفتن در دست و انجام کار راحت باشد . به همین خاطر شکل ، اندازه و طول آن مهم است .
چنانچه ابزار دسته خوبی داشته باشند ، کارگر آن را محکم تر در دست گرفته و کمتر نیرو بکار می برد . این کار کیفیت را بالا برده ، خستگی کارگر و بروز حوادث را کم می کند .
* برای گرفتن محکم و بی خطر ابزار ، انگشتان را به دور دسته گردانده و شست را بر انگشت اشاره بگذارید .
اسلاید 13 :
6- ادامه ..
* دسته ابزار باید ضخامت ، طول و شکل متناسب داشته باشند .
اسلاید 14 :
7- هنگام استفاده از ابزار ، مچ دست در حالت طبیعی قرار گیرد :
اسلاید 15 :
8- ابزارهایی تهیه کنید که دسته های آنها اصطکاک کافی یا محافظی برای جلوگیری ازُسر خوردن و گاز گرفتن داشته باشد :
- ُسر خوردن یا گاز گرفتن ابزار به هنگام استفاده باعث صدمه دیدن کارگر می شود ، با بهتر کردن ابزار از این حوادث می توان جلوگیری کرد.
-نداشتن کنترل بر ابزار ممکن است باعث آسیب دیدن قطعات شود.
- ترس از ُسر خوردن و گاز گرفتن ابزار کیفیت کار را پایین می آورد.
- با استفاده از دسته های دارای بریدگی عرضی غیر مدور از چرخش ابزار در دست می توان جلوگیری کرد.
- برای جلوگیری از حرکت رو به جلو دست و امکان اعمال نیروی بیشتر بر کار ، از ابزارهای دارای دسته گوه ای شکل ( با بریدگی های عرضی) استفاده کنید .
* دسته هایی که مانع حرکت دست به جلو می شوند ، کار با ابزار را مفید تر و بی خطر می کنند .
اسلاید 16 :
9- برای جلوگیری از سوختگی و برق گرفتگی ، ابزار دارای عایق مناسب تهیه کنید :
هنگام کار با ابزار دستی ، توجه کارگر بر نقطه انجام کار متمرکز شده و خطر سوختگی و برق گرفتگی را فراموش می کند . اما می توان از این حوادث جلوگیری کرد.
- مواد دارای هدایت گرمایی کم ، هدایت الکتریکی کمی هم دارند ، بنابراین پیش گیری از سوختگی ( و یخ زدگی ) کارگر را از برق گرفتگی هم محفوظ می دارد.
- سطح دسته ابزار را با مواد دارای هدایت گرمایی پایین ، مثل لاستیک ، چوب یا پلاستیک باید پوشاند ، فلزات هدایت گرمایی و الکتریکی بالایی دارند و می توانند خطرناک باشند .بنابراین وجود لایه ای نازک از پلاستیک ( مثل غلاف ) بر روی دسته های فلزی ، تا حد زیادی هدایت گرمایی را پایین آورده و به دست گرفتن آنها را راحت تر می کند .
* برای جلوگیری از سوختگی و برق گرفتگی ، باید عایق کاری مناسب را برای دسته های فلزی فراهم کرد .
اسلاید 17 :
10- برای هر ابزار ، جایی معین کنید :
اگر هر ابزار جای خاصی داشته باشد ، کارگران آنها را به راحتی پیدا کرده و همیشه از ایزار مناسب استفاده خواهند کرد . اگر ابزارها فاقد جای مشخصی باشند ، برخی کارگران وقت زیادی را صرف جستجوی ابزار گمشده خواهند کردلذا تعیین جا برای ابزار ، از این هدر رفتن وقت جلوگیری خواهد کرد. از طرف دیگر ابزار نگاهداری شده در جای خاص ، راحت تر پیدا شده و صورت برداری از آنها را آسان خواهد کر که این امر کمک زیادی به نگاهداری آنها می کند .
راه های مختلفی برای ایجاد جای ابزار وجود دارد : می توان از قفسه مخصوص ، کشوی مخصوص ، جای مشخص روی طبقه ، جعبه ابزار ، چهارچرخه ابزار ، قلاب روی دیوار ، آویزان کردن از بالای سر ، یا تخته ابزار استفاده کرد . بنابراین با توجه به اندازه ، شکل و وزن ابزار می توان نوع مناسب را انتخاب کرد .
*کشیدن طرح هر ابزار بر روی تخته ابزار ، گذاشتن آنها را سرجای خود آسان می کند . این کار به آنها نظم داده و گم شدن هر ابزار فورا" معلوم می شود .
* جای ابزارها را نزدیک به محل استفاده مکرر از آنها قرار دهید . ابزارهای کمتر مورد استفاده را می توانید دورتر بگذارید .
اسلاید 18 :
11- ابزارهای دستی را بطور مرتب بازدید و تعمیر کنید :
ابزاری که درست کار نمی کنند باعث هدر رفتن وقت و کاهش بهره وری می شوند . علاوه بر این ابزار سرویس نشده باعث حوادث شده و ممکن است آسیب های ناگواری به بار آورند
سرویس کردن منظم ابزارها ، بخشی از کارهای اصلی کارگاه است. همکاری تمام کارگران در این زمینه نتایج مثبتی در تولید و روابط انسانی خواهد داشت .
* بازدید ابزارها بسیار مهم است و تعمیر باید توسط افراد متخصص انجام گیرد
اسلاید 19 :
12- کارگران را برای استفاده از ابزار برقی و رعایت اصول ایمنی در کار با آنها ، آموزش دهید :
رعایت اصول ایمنی در کار با ابزار همواره باید بخش مهمی از آموزش باشد . مقررات ایمنی کار با ابزار و دستگاه ها راضمن نصب کردن بر روی دیوار کارگاه ، به کارگران آموزش دهید و از آنها بخواهید این مقررات را بخاطر سپرده و بکار ببندند.
در این ارتباط می توان از کارگران ماهر در استفاده از ابزار ، خواست تا روش کار خود را برای ایمنی و بهره وری بیشتر به دیگران نیز آموزش دهند .
