دانلود مقاله موزه

بخشی از مقاله

موزه

«موزه داري»
فصل اول:
شناخت كلي تاريخچه موزه در جهان و ايران وانواع موزه ها
تعريف و تاريخچه پيدايش موزه
الف) تعريف موزه
ريشه واژه موزه از لغت يوناني «موزين» (Mousein) به معناي مقر زندگي موزه (Mouse) الهه هنر و صنايع در اساطير يونان باستان اقتباس شده است. و در زبان انگليسي تلفظ ميوزه يم (Museum) و در زبان فرانسه موزه (MUSEE) را به خود گرفته است.
در حوالي دهه 1290 هـ.ق. تلفظ فرانسه «موزه» به زبان فارسي نيز راه يافت. پيشينه آن باز مي گردد به سفر هاي ناصر الدين شاه قاجار به اروپا وديدن موزه هاي آن ديار و تصميم او به ايجاد مشابه آن دارگ سلطنتي تهران وانتخاب نام «موزه» براي آن.
اكنون هزاران مؤسسه با نام موزه در سراسر جهان ومتجاوز از صد موزه در ايران عهده دار اشاعه فرهنگ جوامع مختلف مي باشند.
ايكوم شوراي بين المللي موزه وابسته به سازمان فرهنگي، علمي وتربيتي سازمان ملل متحد يونسكو در بند 3 و 14 اساسنامه خود كه جامعترين تعريف موزه است، چنين مي گويد:
« موزه مؤسسه است دائمي و بدون هدف مادي كه درهاي آن بر روي همگان گشوده است و در خدمت جامعه و پيشرفت آن فعاليت مي كند.هدف موزه ها تحقيق در آثار و شواهد بر جاي مانده انسان و محيط زيست او گرد آوري، حفظ و بهره وري معنوي وايجاد ارتباط بين اين آثار، بويژه به نمايش گذاران آنها به منظور بررسي و بهره وري معنوي است».
ب) تاريخچه موزه در جهان
مجموعه سازي براي انسان امري فطري است و ذوق و سليقه در گرد آوري آن بي شك همواره همراه او بوده است.
در دوران نويسندگي، انسان مجموعه ايي از صدف، گوش ماهي، سنگريزه و استخوان جانوران را گرد آوري و از آن براي تزيينات استفاده مي نمود.
درمراحل بعدي تمدن، اين مجموعه ها بيانگر شيوه هاي اعتقادي و آييني اقوام مختلف گرديد.مجموعه تزئيني و تجملي اي كه خصوصاً در قبرستانهاي تمدنهاي باستان بين النهرين و فلات ايران يافت شد اعتقاد به زندگي پس از مرگ را نشان داد.
در عهد باستان اشياء گرانبها ونفيس كه كاملاً جنبه نذري داشت براي بر آوردن نيازها در درون زيارتگاهها و معابد گرد آوري مي شد.
در پايان سده چهارم و آغاز سده سوم پيش از ميلاد مسيح، كه مصر پايگاه فرهنگ و هنر يونان گرديد، بطلميوس اول از سرداران اسكندر مقدوني (321-283 ق.م ) به اعتلاي فرهنگ و هنر يونان همت گماشت. بطلميوس در كنار كاخ مسكوني خود در شهر اسكندريه جايي را با نام «موزه»- مشتمل بر يك دانشگاه بزرگ، كتابخانه، آزمايشگاه،رصد خانه و باغ گياهان و جانوران تأسيس كرد، ولي پس از بطلميوس اين فكر دنبال نشد. و از اين «موزه» فقط اشاره هايي در كتابها باقي مانده است.
افراد عادي يونان هر چند كه خود اشياء هنري گرانقيمت را جمع آوري نمي كردند، موقعيت ديدن آنها را داشتند؛ زيرا در پرستشگاههاي يونان اشياء نفيسي به جهت ارزش معنوي آنها گرد آوري مي شد و مردمي كه براي نيايش به اين اماكن مي رفتند از ديدن آنها بهره‌مند مي شدند.
گر چه نبايد بر روايت ايلياد، حماسه معروف يونان، در يونان باستان نجبا واشراف مجموعه هاي خصوصي مي كردند.

استفاده از آثار هنري در روم باستان:
سرداران رومي نخبه غنايمي را كه طي جنگها به دست مي آورند، در شهر روم در پاركها و حمامها و ساير اماكن عمومي به نمايش مي گذارند و عامه مردم مي توانستند از آنها ديدن كنند.

در قرن وسطي (500 تا 1450 ق.م) در غرب وشرق به علت فقدان نظام مالي و بانكي صحيح، ثروتمند بودن با مالكيت اشياء گران قيمت وممتاز مترادف بود؛ زيرا ثروتمندان وصاحبان سرمايه ها با خريد و گرد آوري آثار هنري وناياب نقدينه هاي خود را از خطرهاي متعدد نجات مي دادند.و مجموعه ها فقط درموقعيتهاي استثنايي به تماشا گذاشته مي شد.

در دوره رنسانس ( از قرن 14 تا 16 م) به سبب دگرگونيهاي اساسي و تحولات فكري كه در جوامع اروپايي پديد آمد، صاحبان مجموعه ها ديگر به مجموعه خود فقط به چشم سرمايه مالي نگاه نمي كردند، بلكه به ارزش هنري و فرهنگي آنها نيز پي بردند و بدين جهت مجموعه ها از مخفيگاهها در آمده،به درون تالار نمايش منتقل شدند. آنان با فزوني يافتن تعداد اشياء مجموعه ها، از كارشناسان و افرادي كه اطلاعاتي در زمينه هاي مختلف فرهنگي داشتند دعوت مي كردند تا اشياء را مطالعه كنند و مقالاتي درباره آنها بنويسند.

براي نمايش آثار هنري حجيم خود مانند: مجسمه و تابلوهاي بزرگ نقاشي، اتاقهايي نورگير با طول زياد و عرض كم ساختند و آن را گالري ناميدند.
برخي از مجموعه داران نيز با الهام از «موزه» گالريهاي خود را «موزه» ناميدند.
از آن پس واژه موزه در دوره رنسانس درباره مجموعه هاي هنري متداول گشت.
ج)نهادينه شدن موزه ها: گشوده شدن مجموعه هاي خصوص به روي مردم ( سده 17و 18 م) رنسانس و سپس انقلاب صنعتي در انگلستان و اروپا غربي ( 1750-1850 ميلادي).

افكار جديد و تأثيرات اساسي اي در زمينه هاي سياسي، اقتصادي و اجتماعي در غرب پديد آورد كه در پي آن لزوم بهره مندي كليه افراد جامعه از تمامي امتيازات ومزاياي اجتماعي احساس شد.لذا در ايام مجموعه هاي خصوصي با نام «موزه» در اختيار عموم افراد جامعه قرار گرفت.
در سال 1683 ميلادي. موزه آشمولين Ashmolean نخستين موزه ملي بر مبناي يك مجموعه خصوصي در شهر آكسفورد انگلستان گشايش يافت.
در سال 1750 ميلادي. در كاخ لوكزامبورگ در شهر پاريس بخشي از مجموعه سلطنتي در معرض بازديد مردم قرار گرفت. و در نخستين سال انقلاب كبير فرانسه موزه هنري لوور Louvve افتتاح گرديد.

با گسترش موزه ها در سده هاي نوزدهم و بيستم ميلادي لزوم به كار گرفتن كاركنان بيشتر و آموزش آنان در نقاط مختلف جهان فعاليت خود را آغاز نمودند.
فعاليت موزه ها در زمينه هاي مختلف هنري، فرهنگي و آموزشي بيشتر و پر بارتر گرديد. استقبال از موزه ها به حدي رسيد كه آنها فعاليتهاي خود را در مسير خواستهاي مردم برنامه ريزي مي كردند و موزه هاي تخصصي مانند شيشه، منسوجات و قالي، ابزار موسيقي، زندگي نويسندگان و هنرمندان و........ نيز وارد ميدان فعاليت شدند.
پس از جنگ جهاني دوم ( 1939-1945 م.) تحولات سياسي، اقتصادي، اجتماعي وفرهنگي در اروپاي غربي چهره موزه ها را بكلي دگرگون كرد. موزه ها با اشراف كامل به نقش آموزشي خود در عصر ارتباطات در صدد ارائه خدمات آموزشي بيشتر واشاعه فرهنگ در محدوده گسترده تر بر آمدند و برنامه هاي جديدي را طراحي كردند.
اين برنامه ها «كاربردي نمودن «موزه ها» applicationof museums نام گرفته است و موزه داران خود به سوي مخاطبان موزه ها وپيش مي روند.
وسايل ارتباط جمعي از قبيل روزنامه، راديو، تلويزيون، سينما و ويديو از ابزار هاي مهم اين كارند.

نمايشگاههاي موقت وسيار، بازيدهاي دسته جمعي و سخنرانيها با استفاده از امكانات سمعي و بصري همراه بوده ، در حد عالي علوم رايانه اي و اطلاع رساني ابزارهاي لازم را در اختيار موزه داران قرار مي دهد.

فصل دوم:
تاريخچه موزه در ايران
نهادينه شدن موزه در ايران:
1-موزه همايوني: نهادينه شدن موزه با آغاز كار و تأسيس كاخ موزه ناصر الدين شاه قاجار دركاخ گلستان آغاز مي گردد ( 1291-1293 هـ.ش).
ناصر الدين شاه دستور داد تا قسمتي از ساختمانهاي سمت شمال كاخ را، جمله محل موزه قديمي شاهان قاجار كه در آن هداياي خارجي را نگهداري مي كردند تخريب كنند و اتاق موزه، كتابخانه، سرسرا، حوضخانه وساير ملحقات را بسازند.

اعتماد السطنه در توصيف موزه چنين مي نويسد: «موزه به اصلاح اهالي فرهنگ، عبارت است از مكان و محلي كه مخزن آثار قديم و اشياء بديعه ونفايس ومستظرفات دنياست واز هر تحفه و يادگاري در آن مخزن و موضوع است اهل علم و اطلاع كسب فايدتي و كشف سري مي نمايند و از احوال واوضاع هر زمان و صنايع و حرف آن و رسوم و آداب معمول آن ايام و عادات وطوايف با خبر مي گردند و مي توان گفت كه موزه مقياس شعور وميزان عقول و درجه افهام اصناف و مرآت ادراك سلاسل است.
به هر تقدير، موزه كاخ گلستان يا غنا و تنوع آثار، كتابخانه و اسناد و مدارك كاخ، يكي از مهم ترين موزه هاي كشورمان و يكي از معتبرترين موزه هاي جهان است.در زمان ناصر الدين شاه به علت سرقتي كه در آنجا انجام گرفت. جواهرات سلطنتي كه ابتدا و ويترينها بود به مخزنهايي در زير زمين و سپس به موزه جواهرت در بانك مركزي منتقل گرديد.

2- موزه ملي: در سال 1298 هـ.ش. وزارت معارف و صنايع مستظرفه موزه ملي ايران را-تأسيس كرد. اين موزه گويا در آغاز در يكي از اتاقهاي مدرسه دارلفنون قرار داشته و باني آن مرتضي قليخان ممتاز المك بوده است. پس از مدتي اين مجموعه از دارالنفون به ساختمان مسعوديه منتقل گرديد و سپس با تأسيس موزه ايران باستان مجموعه آن شامل 280 قلم شيء به موزه تازه تأسيس شده انتقال يافت.
(تصوير 2و 3)

3-موزه دانشكده افسري: در سال 1302 هـ.ش به منظور آموزش اسلحله شناسي و- تاريخچه سلاح به دانشجويان دانشكده افسري تهران، موزه اي در اين دانشكده تشكيل شد. هسته و پاره اي از سلاحهاي اهدايي سران كشورهاي مختلف به شاهان قاجار نيز در اين موزه در معرض نمايش قرار داشت.
پس از شكوفايي انقلاب اسلامي، اين موزه به مجموعه سعد آباد منتقل گرديد.
بخصوص يادبودهايي از دفاع مقدس درآن منظور شد و نام آن به موزه نظامي تغيير يافت.

4-موزه هنر و صنايع: در سال 1309 هـ.ش شادروان حسين طاهرزاده بهزاد هنرستان صنايع قديم را تأسيس نمود. اين مجموعه در حال حاضر در عمارت نگارستان قرار دارد و به نام موزه هنرهاي ملي خوانده مي شود و آثار هنرمندان معاصر در زمينه هنرهاي سنتي در معرض نمايش قرار دارد.
پس از تأسيس موزه ملي ايران اين موزه نيز در پوشش آن قرار گرفت.
5-موزه مردم شناسي تهران: موزه مردم شناسي تهران در سال 1312 هـ.ش. تأسيس شد.

اين موزه نيز از ابواب جمعي اداره عتيقات وزارت اوقاف و صنايع مستظرفه بود كه در آغاز دايره استان شناسي ناميده مي شد، سپس به بنگاه و سرانجام به موزه مردم شناسي تغيير نام داد و در خيابان بوعلي در ساختمان مناسبي با مجموعه اي از اشياء كه از مساجد وتكايا گرد آوري شده بود و با هداياي مردم كار خود را آغاز كرد. اين موزه در سال 1347 هـ.ش به كاخ ابيض در محوطه كاخ گلستان انتقال يافت و زير پوشش اداره كل موزه ها قرار گرفت.
ب) موزه هاي بقاع متبركه:

گروه معتبر و غني موزه هاي بقاع متبر كه از سال 1314 هـ.ش با گشايش موزه آستان قدس رضوي در مشهد مقدس آغاز به كار كرد. كمي پس از آن موزه آستان حضرت معصومه(س) نيز در قم افتتاح گرديد.
مجموعه هر موزه بر مبناي موقوفات ونذورات است و مهم ترين آنها نسخه هاي دستنويس قرآن مجيد است كه تاريخ برخي از آنها به سده هاي سوم و چهارم هجري باز مي گردد.

همچنين كتابهاي خطي نادر، قالي، آثار هنري ظروف طلا و نقره، شمعدان، سكه و............ كه به عنوان هنرهاي تزييني ارائه شده است.
موزه آستان قدس اكنون در طي گسترش خود به سه بخش مجزاي موزه قرآن كتابخانه و موزه تقسيم شده است.( تصوير 4)
موزه هاي ديگر زير پوشش آستان قدس رضوي عبارتند از: كاخ موزه ملك آباد در مشهد مقدس و موزه مرقوفه حاج حسين آقا ملك در تهران.
موزه شاهچراغ در آرامگاه حضرت احمد بن موسي (س) نيز در سال 1344 هجري شمسي براي بازديد عموم افتتاح گرديد.
ج) تأسيس موزه ايران باستان:

اين موزه نخستين موزه علمي ايران است، كه خود مولود قانون جديد عتيقات مصوب 1309 هـ.ش است (تصوير 5).
مظفرالدين شاه قاجار طي قانوني در سال 1900 م. برابر با-1278 هـ.ش اجازه كاوشهاي علمي باستان شناختي را در نقاط باستاني كشور به مدت شصت سال دولت فرانسه واگذار كرد. ولي اين قانون سي سال بعد لغو شد ومجلس شوراي ملي وقت در سال 1309 هـ.ش قانون جديدي را تصويب كرد كه بر اساس آن آثار كشف شده در طي كاوشهاي فضاي فيزيكي موزه ايران باستان:
آندره گدار Ander gidar مهندس معمار فرانسوي، كه از سال 1308 هـ.ش در استخدام دولت ايران بود مأمور تهيه طرح ساختماني موزه نوبنياد گرديد. كارهاي ساختماني درسال 1312 هـ.ش با معماري حاج عباسقلي معمار باشي آغاز شد و در سال 1315 هـ.ش به پايان رسيد.ساختمان موزه ايران باستان از نخستين بناهايي بود كه مختص موزه در ايران ساخته شد.

طرح ساختماني:مسافت كل زير بناهاي موزه 2744 متر مربع است، و با مصالح ساختماني و به شيوه سنتي زمان اجرا شده است.
نور ساختمان: به طور طبيعي و با نيروي الكتريسيته تأمين شده است.
بخش پژوهشي: كه در عين حال دفاتر اداري و محل كار موزه داران را نيز شامل مي شود از بخش شمالي ساختمان قرار دارد و داراي چهار طبقه بوده، مجهز به مخزنهاي مناسب نگهداري اشياء حتي كشورهاي مخصوص نگهداري و تنظيم نمونه هاي پژوهشي، ميز كار، ميز مطالعه و.........است (تصوير 7).

فصل سوم:
دانش موزه داري
تعريف و پيشينه: تمامي كارهايي كه منجر به تأسيس وراه اندازي يك موزه مي گردد به طور كلي موزه داري نام دارد. دانش موزه داري در عمل داراي دو بخش است كه در واقع مكمل يكديگرند؛ يكي گرد آوري و –نگهداري مجموعه و ديگري بهره برداري از آن، پيشينه دانش موزه داري به معناي امروزي آن به دو قرن پيش باز مي گردد.
مجموعه داري اغلب با قصد ومفهوم كاملاً مشخصي انجام مي گرفت، ولي بي شك اقدام گاسپر. الف. نايكل Gasperf.Neikel نقطه عطف مطالعات وطبقه بندي مجموعه هاست.

نامبرده بازرگان ثروتمند ساكن شهرها مبورگ بود كه به مشاورين پژوهشگر وبا ذوق خود مأموريت داده بود قابلترين وكارآمد ترين اشياء زندگي طبيعي، علمي وهنري زمان را گرد آوري كنند و آنها را با بهترين شيوه ها طبقه بندي كرده براي نگهداري آنها با روشهاي علمي اقدام نمايند. حاصل اين پژوهش به صورت يك جزوه مباني تا دستور المعل براي استفاده مجموعه داران در سال 1727 م. منتشر گرديد. جزوه را «ميوزه بوگرافيا» muuseogra phia است واژه هاي است لاتين مركب از دو بخش «موزه» و « گرافيا» به معناي نگارش، نام نهادند، تلفظ اين واژه در زبان فرانسه «موزه اوگرافي» است. مرحله دوم كار مطالعه وتدوين آثار را دانشمندي به نام گينو Guinot و اعضاي دايره المعارف فرانسه انجام دادند. بخشي از آن از طريق مطالعه مجموعه انجام گرفت و به دنبال آن كتابهاي چندي درباره طبقه بندي و تنظيم گروه گسترده اي انجام گرفت. در پايان جنگ جهاني دوم در اكثر كشورهاي اروپايي از واژه «موزه اوگرافي » براي بيان امور كلي مربوط به موزه استفاده مي شد، ولي در كشورهاي انگليس زبان واژه «موزه اولوژي» museolgie(museology) را به معناي شناخت موزه به كار مي بردند.

دانش موزه داري: دانش موزه داري را مي توان به صورت عمومي ويا تخصصي نام برد.
موزه داري به صورت عمومي را مي توان بدين گونه تعريف كرد:
شوراي بين المللي موزه ها بعد از جنگ جهاني اول، ضرورت تأسيس سازمان موزه ها را بر بنياد همكاري- بين المللي احساس كرد و در سال 1926 م. «دفتر بين الملل موزه» به ياري جامعه ملل به وجود آمد.و سپس در سال 1947 م. اين دفتر تغيير نام داد. «شوراي بين المللي موزه ها»
International councilof museums(Icom) ايكوم نام گرفت و تحت سرپرستي «يونسكو» درآمد و توانست موزه داري فعاليت موزه داران را تحت ضوابطي سازمان داده، در سطح گسترش دهد.

ايكوم غير دولتي و غير انتفاعي ونمايانگر نقش موزه ها و حرفه موزه داري است. اين شورا در محدوده وظايف خود روابط نزديكي از نظر همكاري و مشاور با يونسكو، سازمانهاي ملي، منطقه اي وبين المللي دولتي وغير دولتي در خصوص موزه ها و همچنين مقامات مسئول موزه وكارشناسان ساير سازمانها دارد.
هدفهاي اصلي ايكوم: اهداف اصلي ايكوم را مي توان چنين خلاصه كرد: 1) حمايت از موزه ها و سازمان موزه ها، تأسيس، تصويب و حمايت از حرفه موزه داري 2) برقراري همكاري و كمك متقابل بين موزه ها و اعضاي حرفه موزه داري در كشورهاي مختلف 3) تأكيد بر اهميت نقش موزه ها و حرفه موزه داري هر جامعه به منظور گسترش سطح شناخت و ارتقاي ميزان درك بيشتر مردم از فرهنگ خود.

كميته هاي بين المللي وابسته به ايكوم: به دليل تنوع موزه ها و گستردگي آثار فرهنگي و زمينه هاي مطالعاتي و تحقيقاتي در موزه ها كميته هايي وابسته به ايكوم، كوشش در زمينه هاي تفكيك شده اي را عهده دار شدند و با توجه به گسترش روز افزون حيطه عمل موزه ها در جوامع بشري تعداد اين كميته ها افزونتر و وظايف و فعاليتهاي هر يك تخصصي تر گرديد. در حال حاضر حدود 22 كميته بين المللي تحت نظارت و مديريت ايكوم فعاليت دارند كه اسامي آنها به شرح زير است:
1-كميته بين المللي باستان شناسي و تاريخ (ICMAH)

2- كميته بين المللي معماري و فتون موزه آرايي (ICAMT)
3- كميته بين المللي هنرهاي زيبا (ICFA)
4- كميته بين المللي هنرهاي كاربردي (ICAA)
5- كميته بين المللي حفاظت آثار موزه اي؛
6- كميته بين المللي لباس؛

7- كميته بين المللي اسناد و مدارك (CIDOC)
8- كميته بين المللي هنرهاي مدرن (CIMAM)
9- كميته بين المللي آموزش و فعاليتهاي فرهنگي (CECA)
10- كميته بين المللي مبادله نمايشگاهاي بين المللي موزه اي؛
11-كميته بين المللي مصر شناسي (CIPEG)
12- كميته بين المللي مردم نگاري و مردم شناسي (ICME)

13-كميته بين المللي تربيت پرسنل؛
14- كميته بين المللي كار افزارهاي موسيقي (CIMCIM)
15- كميته بين المللي ادبيات (ICLM)
16- كميته بين المللي موزه هاي منطقه اي (ICR)

17- كميته بين المللي موزه شناسي(ICOFOM)
18- كميته بين المللي روابط عمومي(MRR)
19- كميته بين المللي علوم و فنون(CIMUSET)
20- كميته بين المللي تاريخ طبيعي (CIMUSET)
21- كميته بين المللي حفاظت و ايمني موزه ها(ICMS)
22- كميته بين المللي شيشه

كميته هاي بين المللي ايكوم در واقع گروههاي تخصصي ايكوم هستند كه از مشاركت اعضاي متخصص كشورهاي مختلف تشكيل مي شوند وبرابر آيين نامه اي مصوب در طول يك سال كاري ايكوم مطالعاتي را انجام مي دهند و گزارش عملكرد هر برنامه اي را به كميته اجرايي ايكوم تقديم مي دارند.
علاوه بر شوراي بين المللي موزه ها (ايكوم) سازمانها و انجمنهاي بين المللي ديگري نيز به صورت مستقل يا وابسته به يونسكو در خصوص مسائل فرهنگي- موزه اي در سطح جهاني فعاليت دارند كه در زير به اسامي آنها اشاره مي شود:

الف) انجمن بين المللي سلاحها و تاريخ نظامي (LAMAM)؛
ب) انجمن بين المللي هنرهاي نمايشي(SIBMAS)؛
‍ج)كننفدراسيون بين المللي موزه هاي باستان شناسي(ICAM)؛
د)كنگره بين المللي موزه هاي دريا نوردي(ICMM)؛
هـ) انجمن بين المللي موزه هاي كشاورزي؛

و) انجمن بين المللي موزه هاي حمل ونقل ؛
طبقه بندي موزه ها: هزاران موزه در سراسر جهان آثار و اشيايي را نگهداري وتعبير وتفسير مي كنند كه همه ي آنها آثار نشان دهنده محيط زيست طبيعي انسان وميراث فرهنگي است. به طور كلي موزه ها را در سه گروه مي توان قرار داد.
الف) تاريخ ب) هنر ج) علوم
فصل چهارم:
ساختار و عملكرد موزه

موزه در ساده ترين شكل خود ساختماني است كه مجموعه اي از آثار طبيعي و يا بازمانده هاي انساني را به منظور بازديد و مطالعه در خود جاي داده است. اين آثار ممكن است از ژرفاي زمين و دريا آمده باشد ويا قطعه اي سرستون سنگي يك بناي باستاني و يا فسيل جانوران منقرض هزاره هاي گذشته يا تخم پرندگان كمياب باشد.
موزه علاوه بر نگهداري اشياء هويت آنها را شناسايي مي كند و اين سرآغاز شناخت يكي شيء و برقراري ارتباط با آن است.
اين ارتباط سبب مي شود كه افكار بازديد كننده از محيط مألوف خود به دور دست سفر كند. در موزه ممكن است مجموعه اي از مفرغهاي لرستان و قاليهاي صفوي وبالاخره اينكه ساخته دست انسان يا طبيعي باشد، همانند قطعه زيرا انداز عشايري ويا سفالينه اي از سه هزار سال پيش و يا گياهان معطر كوهپايه هاي زاگرس: زير سقف موزه آثاري جاي دارد.

كه در اصل در زمان و مكان پراكنده بوده اند. موزه مجموعه را چنان در معرض تماشا قرار مي دهد كه بازديد كننده علاوه بر تفرج خاطره به سوي بهره گيري علمي نيز هدايت شود؛ زيرا نحوه ارائه آثار و اشياء چنانچه سنجيده باشد بازيد كننده احساس شادماني كرده، آثار را مورد توجه بيشتر قرار مي دهد و درباره آن به تفكر پرداخته، علاقه مند به بازديد مجدد آن مي شود. يكي از مهمترين كارهاي موزه به نمايش گذاشتن داستان انسان گذشته در برابر چشمان انسان معاصر است.
فضاي فيزيكي موزه:

موزه خواه در يك بناي تاريخي تأسيس گردد يا آنكه يك بناي موجود براي موزه در نظر گرفته و تغييراتي در آن داده شود.
يا آنكه ساختمان جديدي مخصوص موزه بنا گردد، راهكار اصلي «عملكرد» موزه است كه «شكل و طرح» آن را معين مي كند كه به عوامل زير بستگي دارد:
1-محل و ساختمان موزه
2-تالار هاي نمايشي
3-تالار ورودي
4-نورد در تالارهاي نمايشي
5-ديوار و كفپوش تالارها
- مراكز چيني موزه:

1- تالارهاي نمايشگاه موقت وسخنراني: تالار ها امروزه از الزامات موزه هاي جديد مي باشد و داراي امكانات رفاهي نيز مي باشد.
2-كتابخانه و مراكز اسناد: كتابخانه و مركز اسناد از بخشهاي الزامي موزه است.
3- انبار و مخزن: در تمامي موزه ايجاد مخزن و انبار كاملاً خشك و عاري از رطوبت ونور كافي نيز به آن تبابد وبه بهتر نحوه نيز تهويه گسترده ضروري است.
4-كارگاه: در موزه ها وجود يك كارگاه مجهز به وسايل بخار، مكانيكي وبرقي براي تعميرات لازم و ضروري مي باشد.
5-آزمايشگاه: جهت ترميم وحفاظت آثار بر حسب احتياجات موزه ضروري مي باشد.

6-چايخانه و كافه تريا: جهت رفع خستگي و تجديد قواي بازديد كننده ارائه مي گردد.
- بخش امور اداري، فني، خدماتي و تأسيساتي
1- بخش اداري: فضايي كه به واحدهاي امور اداري در موزه اختصاص داده مي شود و بايد از ساير قسمتها مجزا باشد.
2- تجهيزات فني و تأسيسات موزه: توسط گروه مهندسان متخصص انجام مي گيرد ولي نكاتي وجود دارد كه موزه داران بايد به آن آشنا باشند و درصورت نياز با مهندسان همفكري ويا حتي آنان را راهنمايي نماييد.
-عملكرد موزه:

الف) نقش و عملكرد اجتماعي موزه ب) ساختار علمي و مجموعه موزه
بخش الف را مي توان به 3 قسمت تقسيم كرد:
1- خدمات اجتماعي موزه: موزه در درجه اول در خدمت جامعه خود است، اين جامعه مي تواند جامعه جهاني باشد، مانند بازديدكنندگان موزه هاي واقع در شهرهاي بزرگ، پايتختهاي فرهنگي و مراكز جهانگردي يا جامعه اي بزرگ چون شهروندان يك كشور.
1-مي توان از موزه ارميتاژ در شهر پطرو گراد، موزه لوور در شهر پاريس، برتيش ميوزيم يا موزه برتياينا در شهر لندن و موزه متروپولتين در شهر نيويورك را نام برد.

فصل پنجم:
شناخت ميراث و ارزشهاي فرهنگي:
بازديد كننده موزه در آغاز يك ديدگاه عيني از جهان را به شيوه « سه بعدي» در برابر چشم خود مي بيند سپس مي يابد تا يك روحيه انتقادي در شناخت ارزشهاي ملي خود و ساير ملل را در ذهن خود پرورش دهد.
شناخت مخاطبان موزه: نخستين اقدام در راه تشكيل يك موزه شناخت جامعه و يا به عبارت ديگر مشخص كردن مخاطبان موزه است.بايد نيازهاي فرهنگي مخاطبان را در اولويت اول «به طور كلي» شناسايي كرد و در الويت دوم «قشرهاي مختلف مخاطبان» را به دقت بررسي نمود.
ب) ساختار علمي و مجموعه موزه:

موزه ها در حال حاضر دچار محدوديت مكان براي نگهداري آثار و كاركنان ورزيده در امر موزه داري مي باشند.در موزه هايي كه در مرحله آغاز تشكيل مي باشند ناگزير به انتخاب دقيق مجموعه خود هستند و موزه هاي سابقه نيز براي طرح گسترش آينده خود ناگزير به رعايت اصول علمي وبرنامه ريزي دقيق در گزنيش آن مي باشند.
گرد آوري و غني سازي مجموعه: گرد آوري آثار براساس طرح جامع وپيش بيني امكانات موزه انجام مي گيرد. موزه مي تواند آثار را به طور مستقيم يا غير مستقيم از طريق يك يا چند رابطه به دست آورد.

الف) گرد آوري مجموعه مجموعه به صورت مستقيم: اين روش تشكيل هيأهيتهاي علمي براي كارهاي ميداني است كه در مورد موزه هاي انسان شناسي و زير مجموعه هاي آن چون مردم شناسي باستان شناسي و موزه هاي علوم طبيعي با تمامي زير مجموعه هاي آنم الزا مات است.
ب) گرد آوري مجموعه به صورت غير مستقميم: در اين روش آثار از طريق يك يا دو رابطه تهيه مي شود وشامل آثاري است كه از مجموعه هاي خصوصي به صورت هديه، ميراث، موقوفه ويا از طريق خريد وارد موزه شود.اين روش بهترين وشايد تنها شيوه تهيه آثار هنرهاي زيبا مي باشد.

ج) مديريت وراهبردي مجموعه: راهبري يا مديريت مجموعه به كليه كارهايي گفته مي شود- كه موزه داران پس از تحويل گرفتن شيء بايد درباره آن انجام دهند. اين مرحله در واقع آغاز- كار موزه داري و كار روزمره آن است وطي آن شيء براي مرحله نمايش و- پژوهش آماده مي گردد. مراحل مختلف آن از اين قرار است: 1) ثبت آثار؛ 2) مرمت وحفاظت آثار؛ 3) ارائه ونمايش آثار.
-مؤثرترين و مفيد ترين روش تنظيم وبايگاني اشياء و اموال موزه به طور مختصر به شرح ذيل مي باشد.
1- مجموعه اهدايي
2- مجموعه انتقالي از يك موزه قديمي
3- مجموعه به دست آمده از يك هيأت اكتشافي ويا جز آن
4- كلاسورهاي استاندارد سانتيمتر
5- تهيه پرونده براي فهرست كتابشناسي، آرشيو وبايگاني عكاسي
6- ارجاعات ايكونوگرافي

7-گزارشهاي آسيب شناسي درباره شيء ويا اشياء و ترميم؛ اصلاح و آزمايشهايي كه بر روي اشياء انجام گرفته است.
چنانچه سياهه ويا فهرست اموال موزه به روش برگه ويا كارت باشد تهيه اندكس (راهنما) كار آساني است، فقط كافي است از هر كارت چند نسخه به تعداد سرفصلهاي مورد نياز تهيه شود.

تا در بخش جمعداري و در قيمت كارهاي علمي موزه از آن استفاده شود. ولي چنانچه سياهه اموال موزه به شيوه دفتر ويا برگه هاي مجزا باشد ناگزير بايد به تهيه اندكس اقدام كرد و كارتها را مانند برگردان كتابخانه بايگاني نمود.

مثلاً براي يك نسخه كلام الله مجيد در مجموعه موزه اسلامي تهران با مشخصات به خط كوفي از سده چهارم هجري، بر روي پوست آهو،انتقالي از آستانه اردبيل شماره ثبت موزه 43971/34/1332 ( شماره موزه 42892/ شماره مجموعه 34/ سال ورود به موزه 1332) حداقل مي توان چندين كارت صادر نمود:
كارت اول: شماره ثبت موزه، عنوان مجموعه نسخ قرآنهاي خطي كوفي.

كارت دوم: شماره ثبت موزه، عنوان نام كاتب منسوب به علي ابن ابيطالب
كارت سوم: شماره ثبت موزه، مجموعه اردبيل، شماره مجموعه اندازه كارتها را مي توان كوچكترين اندازه بين المللي انتخاب كرد( ميليمتر).
كارتهايي كه به روش مكانيكي و الكترونيكي دسته بندي و استفاده مي شوند بايد با ماشين تايپ شوند. و يا موزه هايي كه مجهز به سيستم رايانه اي باشند اين اندكس را مي توانند در سيستم خود جاي دهند.
فصل ششم:
مرمت وحفاظت آثار:

اشيايي كه به موزه وارد شوند، اغلب در شرايط مساعد نمي باشند و نياز به مرمت و حفاظت دارند؛ بنابراين شيء جديد پس از آنكه مراحل ثبت در دفتر اموال را طي كرد بايد تحت معاينه و آزمايش قرار گيرد.
در مرحله اول، پس از معاينه، اگر شيء داراي حشرات موذي ويا كپك باشد بايد به آزمايشگاه و كارگاههاي مربوط براي مبارزه و دفع آنها سپرده شود.
به طور كلي مواد غير آلي نسبت به آثار آلي مقاومتر مي باشند ونياز به حفاظت چنداني ندارد،ولي به هر حال هر اثر چه آلي و چه غير آلي بايد تحت مراقبت قرار گيرد تا در معرض آسيب وفساد نباشد.
نصب تابلو اشياء در موزه:

در ورودي هر تالار بايد يك تابلو بزرگ نصب كرد و تمامي اطلاعات را درباره مجموعه در معرض نمايش در آن تالار درج نمود. اين تابلو بايد با خط درشت نوشته شود، به نحوي كه از فاصله كمي دور و هنگامي كه چند بازديد كننده در برابر آن قرار دارند به آساني قابل خواندن باشد. مي توان از روشهاي ديگر مانند حكاكي بر روي ورقهاي فلزي نيز استفاده كرد.

دفترچه راهنماي هر تالار نيز وسيله ديگري است كه خصوصاً موزه هاي بزرگ مي تواننداطلاعات دقيق تر را از طريق آن به بازديد كننده ارائه كنند. تعداد صفحات به محتواي مجموعه بستگي دارد واغلب بين 4تا 6 صفحه مي باشد.
الف) طرحهاي ساده و كوچك در داخل ويترين همراه با برچسب
ب) نقشه هاي بزرگ ديواري كه جنبه تزييني نيز مي باشد.

برنامه هاي برون موزه اي:
يكي از برنامه هاي آموزش برون موزه اي همكاري با مدرسه هاست.
به نمايش گذاران چند عكس واسلايد ويا فيلم ويدئو در كامل نمودن جاذبه موزه ها مؤثر مي باشد.
برنامه هاي درون موزه اي:

در موزه ها چنانچه مصلحت باشد مي توان قسمتي از فضاي مخزنها يا حتي فضاي نمايشگاهي را به امر آموزشي اختصاص داد و در آن اتاقها به كار هاي علمي پرداخت و يا براي انجام سخنراني وگردهمايي از آنها استفاده نمود. از اين اتاقها مي توان همچنين براي جلسات مباحثه و گرد آوري كودكان نيز استفاده كرد.
انتخاب زمان مناسب براي اجراي برنامه هاي آموزشي:
تعداد افراد و زمان بازديد از طرف مراكز آموزشي و مدارس بايد به بخش آموزشي و يا روابط عمومي موزه اعلام شود تا مطابق با آن اقدام شود. در مورد بازديدهاي دسته جمعي مدرسه ها نكات ذيل را بايد مد نظر داشت.

1- تعداد دانش آموزان بيش از حد لزوم نباشد.
2- تعداد مدرسه هايي كه در يك زمان از موزه بازديد مي كنند با امكانات موزه از نظر مكان و آموزشگران متناسب باشد.
3- مدت اقامت در موزه طولاني نباشد ودر هر جلسه بيش از دو موزه بازديد نشود.
زيرا نگاه كردن به اشياء در حالت ايستاده خسته كننده است و تمايل دانش آموز را به ديدار مجدد از موزه از ميان مي برد. آموزش خوب در موزه براي شناخت موفقيت بازديد از موزه است.

تعيين چگونگي اجراي برنامه هاي آموزشي:
موزه داران به عنوان رابط ميان بازديد كننده و اشياء در هر رده و گرايش در اين امر سهيم مي باشند.
اطلاعاتي را كه راهنماي موزه در اختيار بازديد كننده قرار مي دهد نبايد بيش از اندازه باشد. بايد بازديد كنندگان را به آرامي هدايت كند و بد ون پا فشاري شديد آنان را متوجه آثار خاص بسازد، سپس خود به آرامي در حاشيه قرار گرفته، يا از صحنه دور شود. اين نكات بستگي به موقعيتهاي پيش آمده دارد.
وسايل كمك آموزشي در موزه ها:
الف) وسايل سمعي و بصري
ب) سخنراني همراه با نمايش اسلايد
ج) نقشه راهنماي سمعي و بصري
د) سيستم همراه
هـ) برنامه هاي كارگاهي وانتشاراتي
ي) تهيه دفترچه راهنما براي بازديدكنندگان و چاپ بليط هاي مصور و تفني

منابع و مآخذ
اساسنامه شوراي بين المللي موزه ها؛ ايكوم، اداره كل موزه ها، 1353
بنياد گسترش موزه در ايران؛ وزارت فرهنگ وهنر، تهران: 1355
مجله ميراث فرهنگي كابلي، ميري عابدين؛ «اشياء بازيافته ».
شماره هاي 2-5
مجله موزه ها شماره 12
«اقتباس از كتاب موزه داري نوشين دخت نفيسي تهران 1382
سازمان مطالعه وتدوين كتب علوم انساني دانشگاهها (سمت)
سازمان ميراث فرهنگي كشور