بخشی از پاورپوینت
اسلاید 1 :
سابقه تاريخي رباطها
از جمله يادگارهاي پر ارزش معماري ايران رباطهاست كه از روزگار كهن به دلايل گوناگون و ارتباطي چون جريانات اقتصادي ، نظامي ، جغرافيايي و مذهبي بنياد گرديده و در ادوار مختلف بتدريج توسعه و گسترش يافته است. عملكرد هاي گوناگوني كه رباطها در گذشته بعهده داشته اند باعث شده است نامهائي ما نند كاربات – ساباط – خان و اين در فرهنگ لغات داده شود كه در اصل داراي وظايف مشابهي مانند رباطها بوده ولي از نظر خصوصيات و معماري هر يك داراي ويژگي هاي متفاوت بوده اند . با توجه به كار برد وتوسعه گسترش رباطها درايران مي توان علل پيدايش رباطها را نيازاساسي و حمايت كاروانيان دانست ، بنابراين بناهاي مشابهي كه با نامهاي مختلف احداث گرديده به احتمال زياد بهمين منظور و هدف بوده است. بر طبق تاريخ ، بنياد كاروانسراها در ايران از زمان هخامنشي آغاز مي شود.
اسلاید 2 :
هر دوت مورخ يوناني دركتاب پنجم خود ازساختمانهايي گفتگو ميكند كه توسط هخامنشيان بين شوش و سارد ساخته شده بود ، هردوت ازيكصد و يازده بناي شبيه كاروانسرا ( چاپارخانه) نام مي برد كه در فاصله حدود دو هزار و پانصد كيلومتر بين پايتخت هخامنشي و سارد بنا گرديده بود و كاروانيان اين فاصله را در طي سه ماه طي مي كردند .ازدياد توقفگاه ها يا رباطها در گذشته براي راههاي ارتباطي و جريانات اقتصادي كشور كه مورد توجه و علاقه حكومت بوده ، مي باشد . مطالعه راههاي ارتباطي و جاده هاي بازرگاني و نظامي و نتايج تحقيقات وكاوشهاي باستان شناسي معلوم مي دارد كه از گذشته دور نياز وافري به ايستگاه هاي بين راهي و امنيت و رفاه كاروانيان احساس مي شده است. گرچه ساختمان يا بناي ساخته شده اي از اين گونه كاروانيان از عهد هخامنشي بجاي نمانده ، ولي كاوشهاي علمي در آينده اينگونه مراكز و ايستگاه هاي ارتباطي را شناخته و نحوه معماري آن را روشن خواهد ساخت.
اسلاید 3 :
دردوره طولاني سلسله اشكانيان درايران و حوزه نفوذ و اقتدارشان يعني از شرق (استپ آسياي مركزي) تا منطقه تحت نفوذ آنان در غرب يعني بين النهرين ايستگاه هاي ارتباطي و رباطهائي وجود داشته است . همانطوريكه ميدانيم هنر و معماري عهد اشكانيان كاملا شناسائي و تحقيق نگرديده وبخصوص ويژگي هاي معماري و تزئينات معماري آن ناشناخته مانده پس بنابراين نمي توان در حال حاضر ازنحوه معماري يا توسعه رباط عهد پارتي نظريه اي را ارئه داد .
اسلاید 4 :
ولي با مقايسه قلاع و شهرهاي اشكاني كه اخيرا در دشت گرگان شناخته شده ميتوان گفت احتمالا رباطهاي آن زمان از خشت و آجر بوده و بصورت مربع و مستطيل بنا گرديده و بر طبق شيوه معماري آن زمان داراي ايواني بوده كه محور اصلي بنا است و از پشت ايوان فضاي باز حياطي شكل وجود داشته و اطاقها واطراق گاه در اطراف حياط ساخته مي شده است . در دوره ساساني اهميت زيادي به ايجاد راهها و همچنين امنيت جاده ها داده شده ، از جمله اين رباطها مي توان رباط دروازه گچ ، كنار سياه در استان فارس ، دير گچين و رباط انوشيرواني را در امتداد جاده ابريشم نام برد. در دوره اسلامي تحولات چشمگيري در احداث كاروانسراها به وجود آمد و همانطور يكه قبلا گفته شد در ارتباط با مسائل اقتصادي ، مذهبي و نظامي احداث اينگونه بناها وارد مرحله جديدي شد و شكل تازه اي بخود گرفت .
اسلاید 5 :
متاسفانه اطلاعات ما درباره رباطهاي اوايل اسلام چندان زياد نيست چون رباطي از اين زمان بجاي نمانده تا بتوان خصوصيات معماري آن را توصيف كرد . منابع تاريخي و سفر نامه ها آگاهي مختصري در مورد رباطهاي اوايل اسلام بدست مي دهد . از جمله درسفر نامه ناصر خسرومي خوانيم به هنگام اقامت او در اصفهان در يك كوي شهر 200 صرافي و 50 كاروانسرا بوده است . ابن حوقل درباره نيشابور مي نويسد : در اين شهر كاروانسرا هاي زيادي وجود دارد كه در آن همه گونه مال التجاره يافت مي شود. اهميت رباطها در آن زمان بسيار زياد بوده تا جائيكه ناصرخسرو بهنگام مسافرت از نائين به طبس مي نويسد : ما به رباط زبيده رسيديم كه داراي آب انبار بود . بدون اين كاروانسرا و آب هيچكدام قادر به گذشتن از بيابان نبوديم .
اسلاید 6 :
به اين ترتيب با مطالعه سفر نامه هااهميت فراواني كه رباطها بويژه رباطهاي بياباني در گذشته داشته اند به خوبي روشن مي شود . در دوره سامانيان ، آل بويه ، آل زياد و غزنويان احداث بناهاي عام المنفعه منجمله رباطها رونق زيادي گرفت . از يادگارهاي آن زمان رباط چاهه يا ماهي است كه ويرانه هايش دركنارجاده خراسان هنوز به چشم مي خورد . اين رباط به احتمال زياد به ياد بود شاعر بزرگ ايران فردوسي ، توسط دخترش براي كاروان و كاروانيان احداث گرديده است . در زمان حكومت سلجوقيان بويژه در دوره ملكشاه ، آلپ ارسلان ، سلطان سنجر ، و صدارت خواجه نظام الملك احداث بناهاي مذهبي و غير مذهبي توسعه فراوان يافت . ايجاد راههاي جديد و همچنين تامين امنيت جاده ها باعث روز افزوني تجارت و اقتصاد شد و در نتيجه در مسير جاده هاي كارواني براي آسايش كاروانيان رباطهاي متعددي احداث گرديد .
اسلاید 7 :
شيوه وسبك معماري بناهاي مذهبي اين دوره مانند مساجد ومدارس الگوي جالبي براي بنياد ديگر بناهاي سلجوقيان شد و رباط ها و كاروانسراهاي اين دوره عموما همانند مساجد با پلان 4 ايواني احداث گرديده است . رباط يا كاروانسراي شرف يكي از زيباترين يادگارهاي آن دوره است كه پس از يك هزار سال از زمان بنياد آن در بياباني تقريبا خشك محل آسايش و استراحتگاه موقتي براي مسافران است . با حملات مغول مدتي فعاليت ساختماني در كليه شهر ها متوقف گرديد ولي با تاسيس سلسله ايلخانيان بتدريج احداث بناهاي مذهبي و غير مذهبي رونق گرفت . در اين زمان براي توسعه تجارت و اقتصاد به راه و راهداري توجه زيادي مبذول گرديد . در زمان ايلخانيان فعاليت معماري ، توسعه راهها و رونق تجارت و اقتصاد مرهون زحمات و تلاش فراوان خواجه رشيدالدين فضل الله مي باشد .
اسلاید 8 :
ماركوپلو به هنگام مسافرت يزد – كرمان مينويسد : ” يزد شهر بزرگي است..... ساكنين آن مسلمانند در صورتيكه بخواهند از شهر خارج شوند بايد هشت روز تمام از صحرائي بگذرند كه در آن سه محل براي اطراق مسافران بوده است.“ عصر طلايي و شكوفائي احداث رباطهاي زيبا از زمان صفوي آغاز مي شود . رونق تجارت داخلي و خارجي و اهميت دادن به راهها و شهرهاي زيارتي باعث اين گرديد كه بنياد رباطها ومعماري و تزئينات معماري تحولات جديدي را آغاز نمايد . حكمرانان صفوي در پايتخت و واليان در شهرستان ها كوشش فراواني در ايجاد وتوسعه اين بناي عام المنفعه انجام دادند و ايجاد جاده هاي بزرگ و دريايي منجر به صدور كالاهاي تجارتي ايران به كشور هاي اروپائي درغرب و چين و هندوستان در شرق گرديد .
اسلاید 9 :
در مسير جاده هاي زميني ، رباطهاي زيادي احداث شد . اين جاده ها با سنگ مفروش و در بعضي نقاط با پله هاي زيبا ساخته شد .آثار اين جاده ها در نقاط شمالي كشور و راهنماي كويري هنوز بچشم مي خورد . انساب احداث 999 رباط به شاه عباس گرچه به نظر اغراق آميز مي نمايد ولي از طرفي اهميت بنياد رباطها را در آن دوره باز گو مي كند .
اسلاید 10 :
معماري رباطها
از بررسي رباطهاي سراسر ايران چنين بر مي آيد كه اساس معماري رباطهاي ايران ، مانند سايربناها ، تابع شيوه ، سنت و سبك رايج زمان بوده است . با اين ترتيب مي توان پنداشت كه رباطهاي پيش ازاسلام نيز تابع شيوه معماري زمان بوده و معماري خاصي نداشته است.
